Almanak 2020: Ekonomide en çok faiz, döviz kurları, büyüme ve rezervler konuşuldu

Almanak 2020: Ekonomide en çok faiz, döviz kurları, büyüme ve rezervler konuşuldu
Mevcut bazı zorluklarla 2020'ye giren Türkiye ekonomisi Covid-19'un getirdiği ağır şartları atlatabilecek kararlar alamadı, döviz kurları, TÜİK, TCMB, verilere güvensizlik gündemden düşmedi.

ARTI GERÇEK - 2020 yılı dünya genelinde ekonomik anlamda zorluklarla dolu bir yıl olarak tarihe geçti. Coronavirus pandemisi hükümetleri daha önce karşılaşmadıkları şoklarla yüz yüze bırakırken üst üste teşvik paketleri açıklandı, kimi ülkeler pandeminin yarattığı ekonomik zorlukları nispeten daha kolay atlatırken, Türkiye gibi ülkeler zaten zor olan ekonomik koşulları daha da zor yaşamak zorunda kaldı.

Türkiye ekonomisi 2018 yılında başlayan ve bir türlü önüne geçilemeyen ekonomik kriz ile 2020 yılına başladı.

2019 yılının son aylarında eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak Yeni Ekonomi Programı’nı açıkladı, ancak programda 2020 yılı için verilen hiçbir hedef tutmadı.

Türkiye ekonomisi, dünyanın geri kalanı gibi yüzyılda bir rastlanan Covid-19 pandemisi nedeniyle çok zorlu bir yıl geçirdi. Salgının olumsuz etkilerinin azaltılması, talep ve fiyatlarda yaşanan dalgalanmaların önüne geçilmesi için yılın ilk çeyreğinde uygulamaya konulan önlemler, sonraki aylarda atılan adımlara da yön verdi. 

TÜİK tarafından açıklanan makroekonomik verilere güven giderek azalırken, Merkez Bankası'nın rezervleri, swap hareketleri ve yıl boyunca aldığı faiz kararları gündemden düşmedi.

İlk Covid-19 vakasının mart ayında görülmesinin ardından birinci çeyrekte yüzde 4,5 büyüyen Türkiye ekonomisi ikinci çeyrekte yüzde 9 oranında daraldı. Salgının ilk şokunun atlatılmasının ardından ekonomik aktivite hız kazandı ve milli gelir temmuz, ağustos ve eylül aylarında yüzde 6,7 oranında büyüdü.

Teşvik programları ve kamu destekli kredi musluklarının açılması ekonomik toparlanmayı hızlandırmasına rağmen enflasyonist baskılara neden oldu. Bu süreçte Merkez Bankası'nın da para politikalarını sıkılaştırmada yavaş davranması enflasyonun yükselmesine yol açan bir diğer etken olarak kayıtlara geçti. Birinci çeyrekteki büyümeye rağmen azalma eğiliminde olan enflasyon, Coronavirus pandemisinin ağır olarak hissedildiği mayıs ayından sonra ekonomik daralmaya rağmen yükselişe geçti. 

2020 yılında ödemeler dengesi-döviz krizi, özel sektör ile hane halkı borç krizinin yanı sıra bankacılık krizleri kendisini gösterdi. Söz konusu bu mali krizlerin yanı sıra her türden parasal manipülasyona rağmen çift haneden inmeyen enflasyon ve işsizlik ve sonuç olarak yoksulluk arttı.

Özellikle pandemi sürecinde ücretsiz izin, esnek ya da kısmi çalışma yöntemleriyle işçi ve emekçiler açlığa terk edilirken, diğer tarafta sermayeye yönelik ardı ardına yardım paketleri açıklandı. İşçiler ise ‘ücretsiz izin’ adı altında günlük 39,24 lira verilerek açlık sınırının altında yaşamaya zorlandı. Hane halkına ise dört ay boyunca 1000-1500 TL’lik yardımlar yapıldı.

Öte yandan, hesabında 1 milyon lira veya üzeri parası olan mudi sayısı 96 bin 784 artarak milyonerlerin toplam mevduatı 2 trilyon TL’nin üzerine çıktı. Yine TÜİK verilerine göre, son üç ayda en fazla büyüyen sektör yüzde 41 ile finans sektörü oldu.

İşte 2020 yılından akılda kalan ekonomideki önemli bazı gelişmeler:

OCAK 2020

Dolar kuru 2020 yılının ilk gününe yükselişle başladı. 2019 yılının son işlem gününü 5,9511 TL ile 5,95 TL’nin üzerinde kapatan kur yükselişini sürdürdü.

Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu, "Toplu Konut İdaresi (TOKİ) tarafından uygulanan sosyal konut projesinin dini hükmü nedir?" sorusunu yanıtladı. Karar oy çoğunluğuyla alındı. Böylece Diyanet, tarihinde ilk defa faizli işleme onay vermiş oldu.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Politikası Kurulu (PPK), politika faizini 75 baz puan düşürerek yüzde 12'den yüzde 11,25'e çekti. Dönemin Merkez Bankası Başkanı Murat Uysal başkanlığında toplanan PPK’nın karar metninde, iktisadi faaliyetin sektörel yayılımındaki iyileşmenin devam etmekle birlikte yatırımların zayıf seyrini sürdürdüğü belirtildi.

Dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, "2020 ince ayar yılı olacak" dedi. 2019 Değerlendirme Toplantısı'nda akademisyen ve basın mensuplarıyla bir araya gelen ve 2019’da "sessiz ama devrim niteliğinde" önemli ve kritik adımlar atıldığını kaydeden Albayrak, "2020’de çok daha fazla değişim hamlesi göreceğiz" dedi.

Merkez Bankası Olağanüstü Genel Kurul’unda alınan kararla 40,5 milyar TL Hazine'ye aktarıldı. Bütçe açığının önüne geçemeyen, yıl içinde hedefi revize etmek zorunda kalan hükümete destek yine Merkez Bankası’ndan geldi. Olağanüstü Genel Kurul ile Hazine’ye kamuoyunda "kara gün parası" olarak da nitelendirilen "ihtiyat akçesi" ile birlikte 40,5 milyar TL’nin aktarılmasına onay verildi. Hissedarların, "Bu para nereye dağıtılacak" sorusu ise yanıtsız kaldı.

Dünya Yolsuzluk Algı Endeksi açıklandı. Endekse göre, Türkiye, bir yıl içinde 13 sıra birden düşerek, 180 ülke arasında 91’inci sırada yer alarak ülke tarihindeki en düşük sırayı aldı. Türkiye'nin bu hızlı düşüşünün temel nedenleri olarak, "gücün, otoriter rejimlere benzer bir yoğunluk ile yürütme erkinde ve tek elde toplanması, yargı bağımsızlığı ve hukuk devleti ilkelerine yönelik ihlaller" sıralandı.

Dönemin Merkez Bankası Başkanı Murat Uysal, yılın ilk enflasyon raporunu açıkladı. Uysal, enflasyonun yıl sonunda yüzde 8,2 olarak gerçekleşeceğini, 2021 yıl sonunda yüzde 5,4'e gerileyeceğini söyledi. Uysal, dolarizasyonda azalış trendinin devam edeceğini kaydetti, Coronavirus’ün etkilerini değerlendirmek içinse henüz çok erken olduğunu söyledi.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), 31 Ocak 2020’de 2 milyar 15 milyon dolar olan kamu bankalarının döviz pozisyon açığının 4 milyar 630 milyon dolara yükseldiğini duyurdu.

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği’nin kararı üzerine Wikipedia'yı erişime açtı. Wikipedia, Türkiye'yi çeşitli terör gruplarıyla aynı düzlemde ve işbirliği halinde göstermeye çalışan makaleler nedeniyle 29 Nisan 2017'de erişime kapatılmıştı. Erişim engelinin kaldırılmasına yönelik bireysel başvuruları 26 Aralık 2019’da görüşen Anayasa Mahkemesi, bu engelin "ifade özgürlüğünün ihlali olduğuna" karar verdi.

ŞUBAT 2020

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ocak ayında enflasyonun bir önceki ocak ayına göre aylık bazda yüzde 1,35 yıllık bazda 12,15’e yükseldiğini duyurdu. Merkez Bankası Başkanı Murat Uysal, bundan bir hafta önce, enflasyonun yıl sonunda yüzde 8,2 olarak gerçekleşeceğini tahmin ettiklerini söylemişti. TCMB'nin 2021 yıl sonu enflasyon beklentisi ise yüzde 5,4 olarak açıklanmıştı.

Finansal piyasalardaki kişi ve kurumlara verilecek cezaları arttıran, imza yetkisini sınırlayan ve bazı yetkileri Merkez Bankası’na veren Bankacılık Kanunu’nda değişiklik öngören kanun teklifi Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu’nda kabul edildi. Teklif ile Varlık Fonu'na kredi sınırlamalarına takılmadan borçlanma yetkisi verildi.

Dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, "2019 yılı gibi zor bir yılı geride bıraktıktan sonra büyümeye odaklandık. Ekonomimiz 2019 yılı ilk çeyreği itibarıyla büyüme eğilimine geri dönmüştür. Alınan tedbirler meyvelerini vermiş, hem ekonomiye duyulan güven iyileşmiş hem de ekonomide çarklar daha hızlı döner hale gelmiştir" açıklamasında bulundu.

Rekabet Kurumu, internet ortamının en büyük arama motoru ve reklam veren kuruluşu olan Google'a 98 milyon 354 bin liralık para cezası verilmesine karar verdi. Google Reklamcılık ve Pazarlama Ltd. Şti., Google International LLC, Google LLC, Google Ireland Limited ve Alphabet Inc.'nin Türkiye'de internet üzerinde haksız rekabete sebebiyet verdiği gerekçesiyle hakkında yürütülen soruşturmayı sonuçlandırdığını duyurdu.

29 Şubat 2020 günü dolar kuru 6,24 TL seviyesinde işlem gördü.

MART 2020

Enflasyon şubatta yüzde 0,35 artarken, yıllık bazda yüzde 12,37 oldu. TÜFE'de şubat ayında bir önceki aya göre yüzde 0,35, bir önceki yılın aralık ayına göre yüzde 1,71, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 12,37 ve 12 aylık ortalamalara göre yüzde 13,94 artış gerçekleşti.

Türkiye'de yılın ikinci çeyreğine, mart ayı itibariyle etkisini gösteren Covid-19 ve bu kapsamda alınan önlemler damga vurdu.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 18 Mart'ta düzenlediği basın toplantısında, pandemi kapsamında alınan önlemleri içeren 21 maddelik "Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi"ni açıkladı. Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak da, "Ekonomik İstikrar Kalkanı" ile 100 milyar TL’lik mali desteğin yanında piyasaların likidite ve finansman endişesini büyük oranda "rahatlattıklarını" belirtti.

Dokuz ana sektörde ve çok sayıda iş koluna yönelik altı ay boyunca vergi ertelemesi kararı alındı. Turizm sektörü ile ilgili devlete ödenecek kira ve hasılat payı bedellerinin nisan-haziran arası üç ay için altı ay süreyle ertelenme kararı açıklandı. Yurt içi havayolu taşımacılığında üç ay süreyle KDV oranının yüzde 1’e düşürülmesi ve 2019 yılı sonunda uygulanmaya başlanan Konaklama Vergisi’nin kasım ayı sonuna kadar ertelendiği duyuruldu.

Pandemi ile mücadele kapsamında yurt dışı uçuşlar kademeli olarak durduruldu, seyahat kısıtlamaları da uygulandı.

Covid-19’la mücadele sürecinde ciddi talep artışı yaşanan solunum cihazı, koruyucu maske, tulum, gözlük ve steril eldiven gibi ürünlerin ihracı ön izne bağlandı.

Türkiye'de düzenlenmesi planlanan 16 Mart - 30 Nisan 2020 dönemindeki tüm ulusal ve uluslararası fuarlar, Covid-19 tedbirleri kapsamında ertelendi.

Pandeminin yayılmasını önlemek amacıyla dünyadaki pek çok ülke gibi Türkiye de etkili önlemlere başvururken, bu kapsamda martta okullarda eğitim ve öğretime ara verildi, restoranlar, spor salonları, düğün salonları, kuaför-berber ve güzellik salonları gibi pek çok işletmenin faaliyetleri geçici olarak durduruldu.

Gümrük kapılarında Covid-19 tedbirleri hayata geçirildi.

Mükelleflerin vergi ve prim ödemeleri ertelenirken, salgın önlemlerinden etkilenen işletmeler "mücbir sebep" kapsamına alındı. 

Hazine ve Maliye Bakanlığı, Coronavirus önlemleri kapsamında Gelir Vergisi beyanname süresini 30 Nisan’a kadar uzattı.

Üç kamu bankası 3, 6, 12 ay boyunca uygulanacak olan kredi, faiz ve maaş ödemelerini kapsayan bir akım kolaylıklar sağlanacağını duyurdu. Seyahat ve turizm sektörlerine yönelik ek vergi indirimleri yürürlüğe girdi. Tüm işletmeler için KDV beyanname verme süreleri bir ay uzatıldı.

Bu süreçte maske ve dezenfektan gibi ürünler ile market fiyatlarında yaşanan haksız fiyat artışları sebebiyle tedbirler alındı. Rekabet Kurulu, Reklam Kurulu gibi kuruluşlar, bu fiyat artışları nedeniyle gereken yaptırımları uyguladı. Üretici, tedarikçi ve perakende işletmelerin fahiş fiyat artışı ve stokçuluk uygulamalarına yönelik her türlü tedbiri almak amacıyla Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu oluşturuldu. 

Buna göre, üretici, tedarikçi ve perakende işletmelerden, bir mal veya hizmetin satış fiyatında fahiş artış yapanlara 10 bin liradan 100 bin liraya kadar; piyasada darlık yaratıcı, piyasa dengesini ve serbest rekabeti bozucu faaliyetlerde bulunanlara ise 50 bin liradan 500 bin liraya kadar idari para cezası uygulanması kararlaştırıldı. 

Cumhurbaşkanı kararı ile restoran hizmetlerinden yolcu taşımacılığına, konser, fuar ve lunapark giriş ücretlerinden düğün, nikah, balo ve kokteyl salonlarında verilen organizasyon hizmetlerine, berberlik ve kuaförlük hizmetlerinden bakım ve onarım hizmetlerine kadar pek çok sektörde KDV oranı yıl sonuna kadar yüzde 18'den yüzde 8'e düşürüldü.

Turizm ile doğrudan ve dolaylı ilgili olan konaklama hizmeti, yeme-içme sektöründe verilen hizmetler ile sinema, tiyatro, opera, operet, bale ve müze giriş ücreti gibi kültürel faaliyetlerin yüzde 8 olan KDV oranları da yıl sonuna kadar geçici olarak yüzde 1'e indirildi.

Esnaf, tüccar, serbest meslek erbabı ve şirketlerin iş yerleri için yapılan kira ödemeleri üzerinden yine yıl sonuna kadar geçerli olmak üzere yüzde 20 yerine yüzde 10 gelir vergisi kesintisi yapılması kararlaştırıldı. 

Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Biz Bize Yeteriz Türkiyem" başlıklı milli dayanışma kampanyası başlattı. Yurttaşlardan 10 TL’lik destek istedi.

Kamu bankaları aracılığıyla aylık hane halkı geliri 5 bin TL altında olan kişiler için temel ihtiyaç kredisi uygulaması başlatıldı.

Türkiye'nin nüfusu, 2019'da bir önceki yıla göre 1 milyon 151 bin 115 kişi artarak 83 milyon 154 bin 997 kişi oldu. Yıllık nüfus artışı binde 13,9'a geriledi.

2019 ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 2,04 artışla 180 milyar 468 milyon dolar olarak gerçekleşti. 2019 ithalatı yüzde 8,99 azalışla 210 milyar 394 milyon dolar oldu.

Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Mehmet Cahit Turhan'ın görevine son verilerek yerine Adil Karaismailoğlu atandı. Turhan’ın pandemi şartlarında Kanal İstanbul projesinin etki alanında kalan tarihi Dursunköy ve Odabaşı köprülerinin taşınması için yapılan ihalenin ertelenmesini istediği için görevden alındığı iddia edildi.

Türkiye, Avrupa Birliği'nin (AB) çelik ürünleri ithalatına uyguladığı korunma önlemi için Dünya Ticaret Örgütü’nde dava süreci başlattı.

NİSAN 2020

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), mart ayı enflasyon rakamlarını açıkladı. Tüketici Fiyat endeksi (TÜFE) yıllık yüzde 11,8 olarak gerçekleşti. Mart ayındaki artış ise yüzde 0,57 olarak kaydedildi. Yurt içi üretici fiyatları mart ayında bir önceki aya göre yüzde 0,87 arttı ve böylece yurt içi üretici fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 8,50 oldu. Yıllık enflasyon, bir önceki ayda yüzde 12,37, bir önceki yılın aynı ayında ise yüzde 19,71 seviyesindeydi. 

Covid-19 önlemleri nedeniyle nisan ve mayıs aylarında ihracatta yüzde 40'lara varan gerileme yaşanırken, özellikle nisanda sanayi üretim, sektörel güven, ekonomik güven ve tüketici güven endeksleri gibi verilerde düşüş görüldü. 

Çalışanı değil patronları kayıran düzenlemelerle ücretsiz izne çıkarılan işçilere fondan ayda sadece 1.177 TL verilmesine dair düzenlemenin de yer aldığı ekonomik paket Meclis’teki görüşmeler sonucunda kabul edildi. Paketten üç ay toplu sözleşme ve grev yasağı çıktı. Yine ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan veya işten çıkarıldığında işsizlik ödeneğine hak kazanamayan işçilere, "destek" adı altında günlük 39,24 lira sefalet ücreti verilmesine karar verildi.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), nisan ayı ekonomik güven endeksi verilerini açıkladı. Buna göre; ekonomik güven endeksi mart ayında 91,8 iken, nisan ayında yüzde 44,1 oranında azalarak 51,3 değerine düştü.

Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Murat Uysal, yılın ikinci enflasyon raporunu açıkladı. Bir önceki toplantıda 2020 yılı sonu için enflasyon tahmini yüzde 8,2, 2021 yılı enflasyon tahmini yüzde 5,4 olarak açıklayan Ünsal, enflasyon tahmini yüzde 7,4 olarak, 2021 yıl sonu tahminini ise yüzde 5 olarak revize etti.

Dolar/TL, nisan ayında 7 TL sınırına kadar dayandı. 30 Nisan 2020'de serbest piyasalarda dolar/TL güne 6,95-6,97 TL aralığında, euro ise 7,55-7,56 TL aralığında işlem gördü.

MAYIS 2020

TÜİK verilerine göre, Türkiye ekonomisi ocak, şubat ve mart aylarını kapsayan 2019’un ilk çeyreğinde yüzde 4,5 büyüdü.  

Birinci çeyrekteki büyümeye rağmen azalma eğiliminde olan enflasyon Coronavirus pandemisinin ağır olarak hissedildiği mayıs ayından sonra ekonomik daralmaya rağmen yükselişe geçti.

TÜİK’e göre nisan ayında enflasyon bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 10,94 arttı.

Dolar kuru 7,24'ü aşıp, Ağustos 2018'deki tarihi zirvesini de geçerek rekor kırdı.

Coronavirus pandemisiyle derinleşen ekonomik krize, BDDK’ya verilen yeni yetkiler ve fon için adres görülen ABD Merkez Bankası’nın (Fed) üst düzey bir yetkilisinin Türkiye ile swap anlaşması yapılmayacağı sinyali vermesi eklenince, dolar tarihi rekor kırdı. 7,26 seviyesini gören dolar, Ağustos 2018 tarihinde 7,24 seviyesine kadar çıkmıştı.

Fed’in bölge başkanlarından Thomas Barkin, Türkiye ile swap anlaşması yapılıp yapılmayacağı sorusuna, "Swap hattı anlaşmalarının ABD ile karşılıklı güven ilişkisine ve en yüksek kredi standartlarına sahip olan ülkelerle yapıldığı" yanıtını verdi.

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın sermayedarlarla gerçekleştirdiği görüşme de işe yaramadı. Albayrak, Türkiye’nin serbest piyasa prensiplerinden sapmayacağını söylemiş ve rezervlerin sağlam olduğunu savunmuştu.

Anadolu Ajansı, dolardaki yükselişi Londra merkezli bazı finansal kuruluşların manipülatif ataklarına bağladı. AA’da yer alan iddiaya göre, Türk Lirası’nın değer kaybetmesine oynayan Londra merkezli bazı finansal kuruluşlar, ellerinde olmayan TL ile hızlı bir şekilde ve yüksek miktarda döviz almaya kalktı. Haberde, Türkiye bankalarına olan TL yükümlülüklerini yerine getiremeyen finansal kuruluşların, Merkez Bankasının EFT sisteminin kapanış saatini uzatmasına rağmen temerrüde düştükleri iddia edildi.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’na (BDDK), piyasa üzerinde yeni yetkiler tanındı. Düzenleme, döviz kuru fiyatı üzerinde belirtilen görüşlere ilişkin de maddeler içerdi. Döviz kurunun rekor kırması üzerine BDDK eliyle yeni bir adım atıldı. Bankacılık Kanunu’na şubat ayında eklenen "Finansal piyasalarda manipülasyon ve yanıltıcı işlemler"le ilgili madde Resmi Gazete’de konuyla ilgili bir yönetmelik yayımlandı. Düzenleme döviz kuru fiyatı üzerinde belirtilen görüşlere ilişkin de kapsamlı maddeler içeriyor. Düzenlemeye aykırı davranışlarda bulunanlara bir önceki yıl sonu finansal tablolarında yer alan faiz, kâr payı gelirleri, alınan ücret ve komisyonlar ile bankacılık hizmet gelirleri toplamının yüzde 5’ine kadar para cezası uygulanacak.

Türkiye Varlık Fonu, yaptığı açıklama ile Ziraat Bankası, Halk Bankası ve Vakıfbank sermayelerinin toplamda 21 milyar TL artırılacağını duyurdu.

Merkez Bankası, 5 milyar dolar limitli olan swap antlaşması limitini 15 milyar dolara yükseltti. Bu adımla Merkez Bankası’nın Katar Merkez Bankası ile yenilediği swap limitine göre, 15 milyar dolar karşılığı TL verilip, Katar Riyali alındı.

Resmi Gazete'de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı kararına göre; inşaat sektöründe kullanılan bazı ürünler, bazı demir-çelik ürünleri, otomotiv sanayide kullanılan yedek parçaları kapsayan 800'den fazla ürüne ek gümrük vergisi getirildi.

Döviz ve altın alım satımında uygulanan vergi oranları artırıldı. Resmî Gazete'de yayımlanan karara göre, kambiyo işlemlerinde uygulanan Banka Sigorta ve Muamele Vergisi (BSMV) oranı binde 2'den yüzde 1'e çıkarıldı.

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu S&P Global, Türkiye’nin yabancı ve yerel para cinsinden kredi notlarını B+ ve BB- olarak teyit etti ve görünümü durağan olarak belirtti. S&P, Türk ekonomisinin 2020’de yüzde 3,1 daralmasını ve 2021’de yüzde 4,2 büyümesini öngördüğünü kaydetti.

HAZİRAN 2020

Haziran ayı ile birlikte normalleşme sürecine girildi. Bu ayda faaliyetlerine ara verilen pek çok işletme yeniden açıldı, uçak ve tren seferleri de yeniden başladı. Gümrük kapıları bu süreçle yeniden faaliyete geçti.

Normalleşme sürecinin etkisiyle ekonomi yeniden hareketlendi. Haziranda güven endekslerinde toparlanma görüldü. 

Dünyayı etkisi altına alan Coronavirus pandemisiyle mücadele kapsamında alınan önlemler nedeniyle diğer ülkelerdeki gibi yavaşlama süreci yaşandı. Ekonomide, haziranda söz konusu tedbirlerin gevşetilmesi ile başlayan "normalleşme" süreciyle "V" tipi toparlanma dönemine girildiği kaydedildi.

Dünya Bankası, yayınladığı Küresel Ekonomik Görünüm raporunda Türkiye’ye dair büyüme tahminini aşağı yönlü revize edip, Türkiye’ye ekonomisinde yüzde 3,8 daralma yaşanacağını belirtti.

Meclis’te kabul edilen ‘İşsizlik Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi’ ile işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık, güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ile çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenleyen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu bir kez daha ertelendi.

İktidarın kıdem tazminatını fona devretme ve "Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi" (TES) adı altında haklarını budamak istemesine karşı işçiler kitlesel eylemler yaptı. 

Covid-19 nedeniyle tüm dünyada ticaretin yavaşlaması ile Türkiye ekonomisi de önemli bir ivme kaybetti. Yılın ilk çeyreğinde yüzde 4,5 büyüyen Türkiye ekonomisi, Covid-19 etkilerinin görüldüğü ikinci çeyrekte yüzde 9,9 daraldı.

Sanayi Üretim Endeksi, haziranda aylık bazda yüzde 17,6 yükselirken, Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, Türkiye’nin bu artış oranıyla Avrupa'da ilk sırada yer aldığını iddia etti.

Covid-19 salgınının etkilerini azaltmak için hayata geçirilen önlem ve teşvikler ile kamu bankalarının düşük oranlı kredileri başta olmak üzere sektörel kampanyalar ve normalleşme adımları, haziranda konut satışında rekorların görülmesini sağladı. Haziranda bir önceki aya göre yüzde 449 yükselişle 101 bin 504 ipotekli konut satışı gerçekleşti. Konut satışlarında temmuzda da yıllık bazda yüzde 124,3 artış görülürken, tüm zamanların satış rekoru kırıldı.

TEMMUZ 2020

Sanayi Üretim Endeksi, temmuzda da aylık bazda yüzde 8,4 yükselerek yurt içinde ilk vakanın görüldüğü mart ayındaki seviyesinin üzerine çıktı.

4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 12/3 maddesi uyarınca yapılan güncelleme kapsamında sigara fiyatlarına olduğu gibi, bir de sigaradan alınan vergilere de zam geldi. Sigaradan alınan vergi yükü oranı yüzde 85’ten 86’ya çıktı. Böylece 14,5 TL olan bir paket sigaradan alınan vergi 12,46 TL oldu.  

Hazine ve Maliye Bakanlığı, haziran ayı ve yılın ilk altı aylık dönemindeki bütçe verilerini açıkladı. Bütçe açığı ilk altı ayda 78,6 milyar TL'yi bularak geçen yılın ilk altı ayına göre yüzde 70 artış gösterdi.

Temmuz ayına ilişkin Ekonomik Güven Endeksi verileri, hazirana göre yüzde 11,8 artarak 82,2 değerine yükseldi. Temmuzda da ihracat bir önceki aya göre yüzde 11,5 artış kaydetti.

AĞUSTOS 2020

TCMB, haziran ayına ilişkin Uluslararası Yatırım Pozisyonu (UYP) verilerini açıkladı. Türkiye'nin net yatırım pozisyonu 341,5 milyar dolar açık verdi.

Kısa vadeli dış borç stoku, haziran ayında 2019 sonuna kıyasla yüzde 0,3 artarak 124 milyar dolara çıktı.

TÜİK ve Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan mevsim etkilerinden arındırılmış tüketici güven endeksi, ağustos ayında bir önceki aya göre yüzde 2,2 oranında azalarak 59,6 oldu.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) temmuz ayına ilişkin kurulan-kapanan şirket istatistiklerini açıkladı. Kurulan şirket sayısı bir önceki aya göre yüzde 6,32 artarak 10 bin 202, kapanan şirket sayısı ise yüzde 35,34'lük artışla 1505 oldu. 

Hazine ve Maliye Bakanlığı gerçekleştirdiği iki farklı tahvil ihalesinde 6 milyar 28,9 milyon TL borçlanmaya gitti. Böylece Hazine piyasaya toplam 6 milyar 28,9 milyon TL borçlandı.

Dolar/TL 18 Ağustos'ta 7,40'ı aşarak yine rekor kırdı.

EYLÜL 2020

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Bireysel Emeklilik Sigortası’nda (BES) toplanan paranın reel sektöre kaynak olarak aktarılmasının sinyalini verdi. Erdoğan, yaptığı açıklamada, "Fon tutarı 154 milyar liraya ulaşan bireysel emeklilik sisteminde yapılacak atılımlarla reel sektöre uzun vadeli ve düşük vadeli kaynak sağlanabilecektir" ifadelerini kullandı. Erdoğan’ın sözleri, "devlet özel emeklik fonlarına el koyacak" tartışmalarına yol açtı.

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s, Türkiye’nin kredi notunu B1’den B2’ye düşürdü. Görünümü negatif olarak teyit etti.

Merkez Bankası, kısa vadeli dış borç stoku verilerini paylaştı. Kısa vadeli dış borç stoku, Temmuz itibarıyla 2019 yılsonuna göre yüzde 4,2 oranında artışla 128,4 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu dönemde, bankalar kaynaklı kısa vadeli dış borç stoku yüzde 1,2 oranında artarak 56,7 milyar dolar oldu. Diğer sektörlerin kısa vadeli dış borç stoku yüzde 12,3 oranında azalarak 51,5 milyar dolar oldu.

Dolar yine yükselişle başlayarak, 7,64'ü geçerek yeni rekor kırdı. Euro ise, 8,97 civarında işlem gördü.

Merkez Bankası Para Politikası Kurulu, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını yüzde 8,25’ten yüzde 10,25’e yükseltti. Merkez Bankası faizleri eylül ayında önce yüzde 10,25'e kasım ayında da yüzde 15'e yükseltti. Bu dönemde Merkez Bankası Başkanı ile Hazine ve Maliye Bakanı’nın değişmesi ile yeni ekonomi yönetiminin yaklaşımının da değiştiği görüldü.

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, ekonomide gelecek üç yılın yol haritası niteliğinde olan Yeni Ekonomik Programı’nı (YEP) açıkladı. Albayrak, Türkiye ekonomisinin büyüme oranlarının 2020'de yüzde 0,3, 2021'de yüzde 5,8 olacağını, enflasyonun ise yıl sonu için yüzde 10,5 olacağını ileri sürdü.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK), Ağustos 2020'ye ilişkin bankacılık verilerini açıkladı. Verilere göre, hesabında 1 milyon TL'den daha fazla para bulunanların sayısı 188 bin 186’dan 262 bin 602’ye çıktı. Böylece son bir yıl içinde milyoner hesapların sayısı yüzde 39,5 oranında artmış oldu.

TÜİK, dış ticaret açığının 2020 yılının ilk sekiz ayında yüzde 69, geçen yılın aynı ayına göre ise yüzde 168 arttığını açıkladı.

EKİM 2020

Ekonomik büyümenin öncü göstergesi olan imalat sanayi performansında en hızlı ve güvenilir referans kabul edilen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi) eylülde 52,8’e gerilemekle birlikte, yine de önceki aya göre sektörün faaliyet koşullarında güçlü iyileşmenin sürdüğüne işaret etti.

Merkezi yönetim bütçe dengesi ekim ayında 4,9 milyar lira açık verirken, aynı dönemde faiz dışı fazla 6,87 milyar lira oldu.

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan verilere göre, Ocak-Ekim döneminde bütçe açığı 145,5 milyar lira, faiz dışı açık da 25,9 milyar lira olarak gerçekleşti.

Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre, ekim ayı itibariyle merkezi yönetim brüt borç stoku 1,9 trilyon TL’yi aştı. 2019 yılının sonunda brüt borç stoku 1,3 trilyon TL seviyesindeydi.

Merkezi yönetim brüt borç stoku, ekim sonu itibarıyla 1 trilyon 934,7 milyar lira oldu. Böylelikle 2019 yılı sonuna göre brüt borç stokunda 600 milyar TL’lik artış kaydedilmiş oldu.

TÜİK dış ticaret istatistiklerine göre Türkiye’nin dış ticaret açığı ekim ayında 2.37 milyar dolar oldu. Ekim ayında genel ticaret sistemine göre ihracat yüzde 5,6, ithalat yüzde 8,4 arttı. Türkiye İstatistik Kurumu ile Ticaret Bakanlığı işbirliğiyle oluşturulan genel ticaret sistemi kapsamında üretilen geçici dış ticaret verilerine göre; ihracat 2020 yılı Ekim ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 5,6 artarak 17 milyar 329 milyon dolar, ithalat yüzde 8,4 artarak 19 milyar 703 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Kurlardaki yükselişin olumlu etkilemesi beklenen ihracatın katkısı sayesinde Türkiye ekonomisinin en kronik sorunlarından biri olan cari açık ekim ayında ciddi anlamda geriledi. Fakat yılın tamamına bakıldığında ise cari açık hala büyük bir sorun olmaya devam ettiği görülüyor. Bunun altında da iki temel etken yatıyor. Türkiye'de ihracatın büyük bir oranda ara malı ithalatına dayanıyor olması ve enerji ithalatı gibi önemli bir kalemin de döviz üzerinden yapılması.

Türkiye ekonomisinin yılın üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 6,7 büyüme kaydettiği açıklandı. TÜİK tarafından açıklanan verilere göre, yılın üçüncü çeyreğinde Türkiye ekonomisi yüzde 6,7 büyüme kaydetti. Büyümede yatırımlar kalemindeki hızlı artışın katkısı dikkat çekerken, ihracat tarafından ise negatif katkı geldi.

Türkiye'nin 2020 yılındaki ekonomik performansı ile ilgili diğer önemli gösterge ise işsizlik. Yıla yüzde 13,8 düzeyinde başlayan işsizlik oranı yıl boyunca yüksek seyrini sürdürdü ve eylül ayı itibariyle yüzde 12,7 oldu.

Öte yandan eylül ayında yüzde 24,3 olarak açıklanan genç işsizlik oranı ve yüzde 32,2 olan kayıt dışı çalışanların oranı ise endişe verici istatistikler olarak kayıtlara geçti.

KASIM 2020

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, resmi Instagram hesabından istifa ettiğini duyurdu. Albayrak'ın, ‘At izinin iti izine karıştı’ ifadesi tartışma yarattı.

AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na Lütfi Elvan’ı atadı. 

Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı, "Hazine ve Maliye Bakanı Albayrak’ın görevden af talebi kabul edilmiştir" açıklamasını yaptı.

Erdoğan, partisinin Tekirdağ İl Kongresi’nde ‘ekonomide reform’ ifadesini kullandı.

Hazine ve Maliye Bakanlığı’na getirilen Lütfi Elvan, reform adımlarına ilişkin Adalet Bakanı Abdulhamit Gül ile bir araya geldi. Bakan Elvan, görüşmeye ilişkin, "İş dünyası ve STK’larla yapacağımız toplantılar öncesi bir değerlendirme yaptık. Önümüzdeki günlerde iş dünyasının görüşlerini de alıp, adımlarımızı hızla atacağız" ifadelerini kullandı. Ekonomi yönetimi, söz konusu toplantılar kapsamında TÜSİAD, TOBB ve MÜSİAD gibi iş dünyasının temsilcileriyle görüşerek talepleri aldı.

‘Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’ yürürlüğüne girdi. Bu kanun sermayeye derin nefes aldırdı. Kanuna göre işçileri yoksulluğa mahkûm eden ‘ücretsiz izin’ uygulamasıyla günlük 39,24 liralık ‘gelir desteği’ uzatıldı.

Merkez Bankası Para Politikası Kurulu (PPK), yüzde 10,25 olan politika faizini yüzde 15'e çıkardı.

Türkiye Varlık Fonu ve Katar Yatırım Otoritesi arasında yapılan anlaşmayla, Borsa İstanbul’un yüzde 10’u Katar’a satıldı. Anlaşma sonrası Varlık Fonu, Borsa İstanbul’un yüzde 80,6’lık payını elinde bulundurmaya devam edeceğini duyurdu.

Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararına göre; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı Murat Uysal görevden alındı. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Murat Uysal görevinden alınarak, yerine eski Maliye Bakanı ve Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanı Naci Ağbal atandı.

2020 yılına yaklaşık 78 milyar dolar düzeyinde başlayan Merkez Bankası’nın brüt döviz rezervi kasım ayında 40 milyar dolar düzeyine kadar geriledi. Öte yandan altın rezerv ise yıl boyunca artarak 27 milyar dolardan ağustos ayında 45 milyar dolara kadar çıktıktan sonra bir miktar gerileyerek kasım ayında 40 milyar dolar düzeyine indi. Merkez Bankası’nın swap (takas) ile ödünç alınan döviz ve altınlar dahil net rezervleri ise kasım ayı sonu itibariyle 13,73 milyar dolar oldu.

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, "Kasım ayı itibarıyla Covid-19 salgını kapsamında ekonomiyi desteklemek amacıyla atılan adımların büyüklüğü 562 milyar liraya ulaşmıştır" dedi.

Fakat Merkez Bankası ve hükümetin euro ve dolardaki yükselişi engelleme çabaları pek de başarılı olamadı. Yurtdışına sermaye çıkışının hızlanması ve yurt içinde de dolarizasyon olarak adlandırılan halkın tasarruflarını dövize çevirmesi ile kurlar yükselme trendini sürdürdü.

Yıla 6,67 lira seviyesinde başlayan euro 9 Kasım'da 10,05 lira ile tarihi zirvesini gördükten sonra 9,50 seviyelerine geriledi. Dolar ise yıla 5,96 lira ile başladıktan sonra yine 9 Kasım'da 8,48 ile tarihi zirvesini gördü.

ARALIK 2020

TÜİK, eylül dönemi işsizlik rakamlarını açıklandı. Ülke genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2020 yılı Eylül döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 550 bin kişi azalarak 4 milyon 16 bin kişi oldu. İşsizlik oranı 1,1 puanlık azalış ile yüzde 12,7 seviyesinde gerçekleşti.

Erdoğan tarafından "esnaf destek paketi" açıklandı. Destek paketin günlük 33 TL’ye tekabül etmesi eleştiri konusu oldu.

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi kasım ayında 13 milyar 430 milyon TL fazla verdi. 11 aylık bütçe açığı ise 132,1 milyar TL oldu. 

Kısa vadeli dış borç stoku, ekimde 2019 sonuna kıyasla yüzde 7,8 artarak 132,8 milyar dolara çıktı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından Ekim 2020 dönemine ilişkin kısa vadeli dış borç istatistikleri açıklandı. Buna göre, kısa vadeli dış borç stoku, ekimde 2019 sonuna kıyasla yüzde 7,8 artarak 132,8 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Bu dönemde, bankalar kaynaklı kısa vadeli dış borç stoku yüzde 0,7 azalışla 55,6 milyar dolara, diğer sektörlerin kısa vadeli dış borç stoku yüzde 4,6 düşüşle 56 milyar dolara indi.

Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal, yeni yılda yön belirleme amaçlı döviz alım satımının yapılmayacağını ve Merkez Bankası’nın daha şeffaf olacağı yönünde açıklamalarda bulundu.

16 Aralık’ta yapılan toplantıda Merkez Bankası’nın 2021’de ortodoks bir politika uygulayacağı sinyalleri geldi. Merkez Bankası 24 Aralık’ta faizleri artırarak sıkı para politikası mesajı verdi. Bu mesaj ve adımlarla yurtdışı portföy akımları son haftalarda hızlanırken, yerleşiklerin döviz talebi ise devam etti. Yeni ekonomi yönetiminin normalleşme ve şeffaflık adımlarının 2021'de de devam etmesi bekleniyor.

Öne Çıkanlar