Amerikan Doları’nın dünyadaki konumu tehlikede mi?

ABD doları üzerinden yapılan her alım satım ve benzeri işlem, doğal olarak dolara yönelik büyük bir talep oluşturarak ABD’ye bir takım imtiyazlar sağlıyor. Peki dolar bu imtiyazlı statüsünü kaybedebilir mi?

Amerika’nın Rusya’ya yönelik sert yaptırımları, Çin başta ABD’ye hasım veya rakip ülkelerin dolardan kaçışını başlatır mı? Wall Street Journal yazarı Andy Kessler bu soruya yanıt verdi:

"ABD, değer katmanlarıyla kapitalizmin kendi kendini örgütleyen, teşvik temelli yapısı olan yatay bir imparatorluğun tepesinde oturuyor. Bu, "herkese ihtiyacına göre" Marksist söylem üzerine değil, "Toplumdaki yerini kendin kazanmalısın" esasına kurulu bir sistem. 

ABD dolarını, farklı katmanları birbirine bağlayan iplik veya hatta koli bandı olarak düşünün. Dünya çapındaki 12.8 trilyon dolarlık döviz rezervinin yaklaşık %60'ı dolar. Peki Amerika'nın bu "ayrıcalığı"; dünyanın önde gelen rezerv para birimi olarak her şeye kadir dolar tehdit altında mı? 

Yaptırımlar Rusya'nın canını yaktı.. 630 milyar dolarlık dış rezervinin büyük bir kısmı donmuş durumda. Oligarkların yatlarına el konuldu. Visa, Mastercard ve American Express Rusya'daki hizmetlerini askıya aldı. Apple ve Google Pay kesintisi, nakitsiz yolcuları Moskova metrosunda mahsur bıraktı. Netflix'ten Nike'ye gönüllü yaptırımlar yürürlükte.

Rusya'yı küresel finansal sistemden çıkarmak doğru bir hareket miydi? Karşı çıkanlar, bunun rezerv para birimi olarak doların sonunun başlangıcı olduğunu düşünüyor çünkü Rusya Çin'e yanaşacak ve yuanı benimseyecek veya kripto para birimlerine dönüşecek. Çin dolar yatırımlarını azaltmaya başlayabilir. Aslında, 2014'ten bu yana Çin ve Rusya, ikili ticaret için dolara bağımlılıklarını ciddi şekilde azalttı.

Temmuz 1944'teki Bretton Woods Anlaşması'ndan bu yana dolar, doların altına ve diğer müttefik para birimlerinin dolara sabitlenmesiyle dünyanın rezerv para birimi oldu. ABD, İkinci Dünya Savaşı'ndaki müttefik çabalarını finanse ettikten sonra güçlü bir konumdaydı. Amerika, 1971'de savaş ve refahtan kaynaklanan açıkların Başkan Richard Nixon'ın altın standardını düşürmesine neden olduğu zaman, bu ayrıcalıklı statüsünü neredeyse kaybediyordu.

Bugün dünya ülkeleri hala Amerika'nın sanal Benjamin'lerini sanal banka kasalarında tutuyorlar. Bu, modern bankacılığın altını. Çin'in hazinede 1 trilyon dolardan fazla parası var. Rusya'nın da 500 milyarlık dondurulmuş dövizinin 100 milyar doları burada.

Ama bu ülkeler neden parasını dolarda tutuyor? Para birimini ne destekliyor? Geleneksel cevap, ABD devletine olan "tam inanç ve kredi"dir. O ve 3,65 doların sana, artık Moskova'da olmasa da Starbucks’tan grande latte almanı sağlaması. Doları gerçekten destekleyen şey, Amerika'nın büyüyen üretken ekonomisinin gelecek için vergi oluşturma yeteneği ve bu ekonominin gücünü savunmak için bir kurulu yapısıdır. Bu olmadan, dolar yatay bağlayıcı koli bandı olmaz.

Kore, Tayland, Endonezya ve özellikle Rusya, 1990'ların sonundaki para krizi sırasında bunu zor yoldan öğrendi. Aşırı kredi ve dolar cinsinden banka kredilerinin vadesinin gelmesinden sonra, kendi para birimlerini korumak için yeterli döviz rezervi tutmadılar. Arjantin, Venezuela ve Zimbabwe de bunu öğrendi.

Çin, Rusya gibi, Meksika'nın biraz üzerinde kişi başına gayri safi yurtiçi hasılaya sahip, ABD yaklaşık altıda biri. Çin’in Yuan’ın değeri devam eden ekonomik büyümesine dayanıyor ve şu anda 2022 için büyüme hızı sadece %5.5 olarak tahmin ediliyor. Çin'in daha fazla iPhone monte etmesi, küresel müşteriler için oyuncaklar, ayakkabılar ve ızgaralar üretmesi gerekiyor.

Çin'in Rus rublesi olarak elinde bulundurduğu her şey birkaç hafta içinde değerinin %40'ından fazlasını kaybetti.  Rusya veya diğer ülkeler yuan tutarsa, örneğin Çin'in Tayvan'ı işgal ettiği için yaptırımlar tarafından sıkıştırılması durumunda benzer bir devalüasyon riskiyle karşı karşıya kalırlar. Çin ve Rusya, yalnızca ruble ve yuan tarafından desteklenme yanılgısına karşı dikkatli olmalıdır. Ve umarım Rusya, düşüşü 90'ların döviz krizini piknik gibi gösterebilecek olan kriptoya yüklenir.

Ben Franklin'in bugünün ABD liderlerine söyleyebileceği gibi, "Koruyabilirseniz, rezerv para statüsüne sahipsiniz." Bunun için ne yapmak gerekiyor? Merkez Bankası, faiz oranlarını hemen yükselterek doları güçlendirmeli. Hazine Bakanı Janet Yellen'ın dağların tepesinden "güçlü bir dolar ulusal çıkarımızadır" diye bağırması gerekiyor. Mali açıkları sona erdirmek, Hazineler için bir ihale savaşı yaratarak da buna yardımcı olacaktır. 

ABD şirketlerinin kayıtsız tedarik zincirlerini güncellemesi gerekiyor. İlaçlar ve iPhone'lar gibi ürünler yalnızca Çin'den geliyorsa bu bir sorundur. Bu nedenle Biden yönetimi, Donald Trump'ın "Önce Amerika" sözünü tekrarlayan Union of the Union konuşmasında duyduğumuz "Amerikan Satın Al" söyleminden vazgeçmeli. Apple, sendikaların çok güçlü olduğu Michigan'da iPhone montajı yapamaz. Amerika'nın gücü, Vietnam, Güney Afrika ve Doğu Avrupa'daki ülkeler gibi alt yatay katmanlardaki müttefiklerimizden mal ve hizmet satın almaktan kaynaklanıyor.

ABD'nin, Çin'in veya Rusya'nın nerede küçücük bir avantajı olabileceğini (ilaç, genetik, yapay zeka, siber savaş) bulması ve bu endüstrilere maddi destek vermektense, yerine siparişler ve ön ödemeler yoluyla teşvik etmek için programlar oluşturmasının zamanı geldi.

Rusya'ya yönelik yaptırımlar doları hemen tehlikeye atmayacak, ancak savaşlar olunca geçişler gerçekleştir.. Amerika rezerv para statüsünü riske atmamalı. Diğer ülkeler dolarları boşaltmaya başlarsa, enflasyon gerçekten çok yükselecek. Amerika'nın ayrıcalığı korumaya değer ama söylemesi yapmaktan daha kolay."