Metin Kahraman: Gül Ağa, Rus işgaline karşı direnişi örgütleyen önemli liderlerden

Remzi BUDANCİR 

+GERÇEK- İstanbul Yenikapı'da 29 Aralık 2 Ocak tarihleri arasında düzenlenen "Tunceli Tanıtım Günleri" etkinliğinde Tunceli Belediyesi tarafından hazırlanan "Dersim'in Değerleri" konulu afiş ile ilgili tartışmalar sürüyor. Belediye tarafından hazırlanan afişte 1937’de Elazığ Buğday Meydanı'nda idam edilen Seyit Rıza, Dersimli Ozan Firik Dede yanı sıra yakın tarihte yaşamış kişilerin de olduğu 36 kişinin fotoğrafı yer aldı.

ELEŞTİRİLER NELERDİ?

Afişe iki konuda eleştiri vardı. Birinci eleştiri Dersimliler için önemli bir şahsiyet olan Seyit Rıza’nın fotoğrafının sonda ikinci sırada yer alması, ikinci eleştiri ise afişte yer alan isimler arasında Balaban Aşireti lideri Gül Ağa’nın bulunmasıydı. Tarihçi Dr. Yalçın Çakmak Gül Ağa’nın İttihat ve Terakki Cemiyetine mensup olduğunu hatırlatarak, "1894-1896 yılları arasında Ermenilere karşı gerçekleştirilen pogromlarda yer aldığı, devamında diğer belge ve sözlü tarihte İttihat ve Terakki’nin Erzincan’daki önde gelen üyelerinden olduğu ve hemen akabinde de 1915 hadiselerinde yer aldığını biliyoruz. Bu da doğrusu başta Ermeniler sonrasında da Dersimliler açısından ziyadesiyle yaralayıcı oldu diye düşünüyorum" dedi.

'AFİŞİ HAZIRLAYAN TARİHİ BİLMİYOR'

Afişte yer alan Gül Ağa'nın fotoğrafı, Yazar Hovsep Hayrani’nin kaleme aldığı 1915’te yaşanan Ermeni katliamına ilişkin bilgilerin içerdiği ‘Yukarı Fırat Ermenileri 1915 ve Dersim’ kitabında bulunuyor. +Gerçek’in ulaştığı Yazar Hovsep Hayrani, Gül Ağa’nın İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi olduğunu belirterek, "Resimdeki Gül Ağa odur. Demek afişi hazırlayanlar tarihi bilmiyor yâda belki Türk şovenizmine prim veren kişilerdir. Gül ağanın Ermeni soykırımındaki rolü ise tartışmalı bir konu değil. Kendi milis güçleri ile Teşkilatı Mahsusa eşliğinde katliamlar yapmıştır. Özellikle Sansa Deresi ve civarında. Kitabımda ayrıntılı bilgiler var"  ifadelerini kullanmıştı.

KAHRAMAN: YANLIŞ OLAN, FOTOĞRAFLARIN YERLEŞTİRME DÜZENİNİN RASTGELE YAPILMIŞ OLMASIYDI

Afiş ile ilgili eleştirilere yanıt Dersim Belediyesi Kültür Dairesi çalışanı Metin Kahraman’dan geldi. Tartışmalara konu olan "Dersim’in Değerleri" başlıklı fotoğraf kolajının, 2021 yazında Dersim Belediyesi’nin organizasyonuyla Seyit Rıza Meydanı’nda düzenlenen "Dersim’in Değerleri" fotoğraf sergisi etkinliğinde tek tek fotoğraflar olarak sunulduğunu, İstanbul Yenikapı’da Dersim Dernekleri Federasyonu (DEDEF) öncülüğünde gerçekleştirilen Tunceli Tanıtım Günleri kapsamında bu fotoğrafların tek bir pankart halinde bir araya getirilerek sergilendiğini ifade eden Kahraman, "Bu fotoğraf sergisinde sadece siyasi önderlerin değil, önemli müzisyenlerin, şifacıların, pirlerin, rayberlerin ve toplum önderlerinin portrelerinin de yer alması sağlanmıştır.

Buradaki amaç yeni kuşakların dikkatini toplumun belleğinde iz bırakmış insanlara çekerek, Dersim tarihine daha geniş bir çerçeveden bakılmasını sağlamaktır. Bu çalışma bitmiş de değildir; eksik portrelerin tamamlanarak daha geniş bir kapsama ulaşılması, fotoğraftaki kişilerin hayat hikayeleri başta olmak üzere, neden önemli olduklarına dair bilgiler içeren bir kitap çıkarılması da düşünülmüştür. Özeleştiri yapalım: Buradaki hata, tek tek düşünülmüş fotoğrafları, apar topar tek bir afiş haline getirerek kullanmaktır. Yanlış olan, fotoğrafların yerleştirme düzeninin rastgele yapılmış olması, örneğin kişi sıralamasında özensiz davranılmasıdır. Ancak, böylesine kapsamlı bir etkinliği bir bütün olarak birlikte değerlendirmeye çalışmadan, gelecek için nelerin daha iyi yapılabileceğini birlikte konuşmadan, tartışmayı sadece bir fotoğraf kolajı üzerinden hakarete ve suçlamalara çevirmek ne kadar verimli?" dedi.   

'GÜL AĞA SEYİT RIZA'NIN SİPER ARKADAŞIDIR' 

Eleştirilerin bir başka noktası Ermeni katliamında yer aldığı belirtilen Gül Ağa’nın neden afişte yer aldığı konusuydu. "Etrafında en ateşli tartışmaların döndüğü Gül Ağa portresi hakkında birkaç söz söylemek isteriz" diyen  Kahraman, şunları söyledi: "Buradaki en önemli eleştiri, Gül Ağa’nın Ermeni katili bir ittihat ve Terakki mensubu olduğu, bu nedenle Dersim’i temsil edemeyeceğidir. Gül Ağa Dersim’in Rus işgaline karşı direnişini örgütleyen en önemli liderlerden biridir. Bugün de, özellikle Balaban Deresi olarak bilinen Sansa Vadisi’nde sevilen, sayılan bir toplum önderi olarak hafızalarda yer almaktadır. Bu yazıda Birinci Dünya Savaşı’nda Dersim ve çevresinde yaşananları uzun uzadıya tartışacak halimiz yok. Bu konu belki bir sempozyumla tartışılabilir, bugüne dek yapılan araştırmalar sunulur, veriler paylaşılır, Dersim tarihi için daha iyi ele alınması gereken, çok önemli bir dönemdir. Kaldı ki, Seyit Rıza’dan tutun, Sıla Pıt’a kadar bütün Dersim liderleri ve on binlerce savaşçıyla birlikte Gül Ağa’nın siper arkadaşıdır. Bu dönemi kendi koşulları, koşulların getirdiği ittifaklar ve hayatta kalma, bölgesini koruma mücadeleleri bağlamında tartışmalıyız. Dersimlilerin Rus Savaşı’nda aldıkları konum kendi yaşam alanlarını işgalci Rus kuvvetlerine karşı koruma mücadelesiydi. Tarihi başkalarının referanslarıyla yorumlamak yerine, dedelerimizin hikayelerine dönersek, Dersimlilerin hangi dönemde nasıl tavır aldıklarını, siyasi stratejilerini daha iyi anlarız.   

Dersim Kültür Müdürlüğü’nün kapıları bütün Dersimli sanatçı, yazar, şair, araştırmacı ve düşünürlere açıktır. Kültürümüz bugün yok olma tehlikesi altındadır. Güçlerimizi birleştirerek, kültürümüzü kayıt altına alma şansımız halen var. Her fırsatta birbirimizi eleştirmek yerine, Dersim kültürünün nasıl canlı kalabileceğine dair somut önerilerle birbirimizin önünü açabiliriz."