TÜİK'ten enflasyon verisiyle ilgili iddialara yanıt

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), internet sitesinden yaptığı açıklama ile tüketici fiyatları endeksi verisi ile ilgili son günlerde gündeme getirilen iddiaları yalanladı.

TÜİK, açıklamasında, "TÜFE kapsamında 81 il merkezinin tamamını da içeren toplam 221 ilçeden fiyat derlenmiştir. Ayrıca yıllık olarak zincirlenen bir endeks yapısı kullanıldığından Aralık ayında çift fiyat derlenmiş, hem ilgili yılın (2018) sepetinde yer alan ürünler ve işyerlerinden fiyat alınmış, hem de izleyen yıl (2019) sepeti kapsamındaki ürünler ve işyerlerinden fiyatlar derlenmiştir. TÜFE sepetinde yer alan madde ve madde çeşidi sayısı her yıl değişim gösterebilmektedir" ifadelerine yer verildi.

Geçen hafta son enflasyon verilerinin açıklanmasının ardından Yeniçağ gazetesi yazarı Ahmet Takan, AKP Hükümeti'nin enflasyon rakamlarını düşük gösterdiğine ilişkinbir yazı kaleme almıştı. 

Takan, TÜİK’te görevli bir bürokratın kendisine verdiği bilgiye göre, A101 ve BİM fiyatlarıyla enflasyonun düşük gösterildiğini aktarmış, "Fiyatlar derlenip bittikten sonra merkeze gönderilir, ikinci tur fiyatları derlendikten sonra ne oldu ise 26 Aralık'ta yeterli düşüş olmasa gerek ki son günde bir talimat; fiyatı düşen veya çok tüketilen parfüm vb... maddelerin fiyatları tekrar derlendirildi, bu fiyatlar dikkate alındı. İki ay önce de sabit madde çeşidi olan ve zincirleme endekste yer almayan BİM ve A101 marketleri enflasyon sepetine dahil edildi, birden yüzde 2'ye yaklaşan düşüş... Ve bu şekilde metodolojiye ters bir durumla fiyat takibi yapılarak enflasyon hesaplandı" diye yazmıştı. 

ANKARA TALİMATLA, A101 VE BİM’DEN ALINMASINI EMİR VERDİ

Takan şöyle devam etmişti:

"2005 yılında belirlenmiş olan bir enflasyon sepeti var. Bu maddeler 100 kabul edilir, enflasyon ondan sonra hesap edilir. Daha önce 1994 yılı 100 kabul edilip hesaplar ona göre yapılıyordu. Şimdi 2005 yılında zincirleme endeks diye bir güncel enflasyonu güncel geliştirebilen gerçekten doğru hesap edebilen bir sisteme geçilmişti. Bir süre takip edildi, bu 100 madde ilaveler çıkarmalar bir sürü şeyler oldu. Ama bugüne gelindiği zaman son iki ayda olağan dışı bir şey oldu. Nedir? Bu enflasyon sepeti her sene kasım ayında güncellenir ve aralık ayında net güncellenir. Sepete girecek maddeler, yani aileler kullanmışsa onlar girer kullanmadığı malzemeler de çıkar. Bu aralık ayında hesap edilir biter. Bu yılın zincirleme endeksi aralık ayında bitmesi lazım.

Ocak ayındaki enflasyon bu aralık ayına göre ne yapacak? Güncellenen endeks sepetine göre değerlendirme olacak. Anladınız mı? Şimdi burada olağanüstü bir şey oldu. 'Enflasyonla mücadele edeceğiz' açıklamalarından sonra olağanüstü bir şekilde BİM ve A 101'lerden tüm bölgelere -26 bölgemiz var bizim- 26 bölge ve 81 ilimizde bazı ilçelerde buluna BİM ve A 101'lerden fiyat toplayacaksınız dediler. Enflasyon sepetinde olan fiyatlar var ya onları toparlayacaksınız dediler. Ekim ayında emirle bunu söylediler. Oysa şöyle olması gerekiyordu, eğer ihtiyaç var ise ilgili bölgenin fiyat sorumlusu bunu ne yapacaktı? Bunu doğrudan doğruya kendi bölgesinden yazacaktı. Bu fiyatları başka işlerin ikamesi olarak Ankara'ya sunacak, Ankara'da kabul edecekti. Yani, 'A' marketinin fiyatlarında bazı sapmalar varsa, örneğin, çayı, pirinci eksik getirir... Bırakır o işyerini bir başka işyerine geçmesi gerekiyor, bunu bölge fiyat sorumlusu alması gerekiyordu. Ama Ankara talimatla BİM ve A 101'lerden alınmasını bildirdi.

Neden bunu böyle yaptılar?

Diğer marketlerde 10 çeşit pirinç varsa -en az 4 çeşit pirinç var- bunlar da 2 çeşit pirinç var. Kalitesine göre bunlardan fiyat alınır. Burada fiyatları standartlaştırmış oluyor. Bu da tüketicinin gerçek alım gücüne yansımıyor. Fiyat da böylece düşürülüyor. Metodolojiye ters. Neden?. Bunların geçen yıl Aralık ayında alınması gerekiyordu. Ona göre fiyatlar takip edilecekti ki bir yılık artışlar ay ay takip edilmesi gerekiyordu. İki ayda aldılar. Pat ne yaptılar?. Bir anda bazı elektroniklerin, otomobil fiyatları hiç yokken aldırdılar. Sanki her bölgede bir aile otomobil alıyormuş gibi.. Ne oldu?.. ÖTV indirimi ile birlikte... Birden bire sepetin artış ve enflasyon oranlarını düşürdü. Neye göre?.. Göreceli olarak sübjektif olarak düşürdü. Kağıt ve sepet üzerinde gerçekten düşürüldü!..

BÜTÜN BÖLGE MÜDÜRLERİNİ ÇAĞIRIP GÖZDAĞI VERDİLER

Temel fiyatlar iki tur toplanır. Ayın 10 ile 15'i arasında birinci tur, 20 ila 25'i arasında ikinci tur toplanır. Veri girişi yapılır, bu merkeze anında düşer. Ayın 26'sında enflasyon fiyatlarına parfüm ve hediyelik eşyalarla ilgili bir talimat gönderdiler. İkinci tur fiyatlarını kabul etmediler. Son alınan fiyatları tamamen yeniden aldırdılar. 'Öyle geçerli olacak' dediler. Vahimi buydu. 26 Aralık'ta fiyatları tekrar derlettiler parfüm ve diğerlerinin de alınması talimatıyla. Eskiden alınan parfüm fiyatlarını kabul etmediler. Yılbaşı dolayısıyla indirime girdi ya bunların çoğu... Bütün metodoloji ve kuralları bozdular. 26'sından sonra alınan rakamlar geçerli oldu ve enflasyon düşük çıktı. Zaten, bütün bölge müdürleri ve daire başkanlarını da mülakata çağırdılar. Niye? Gözdağı veriliyor. Kol kırıldı yen içinde kaldı!.."

Demek hedeflerin tamamı böyle tutturuluyormuş!.." 

TÜİK'TEN KÖŞE YAZISINA DETAYLI CEVAP GELDİ

TÜİK, bu iddaların ardından detaylı bir açıklama yayınladı. "Kamuoyunda bir köşe yazarına atıfla iddia olunan hususlara ilişkin cevaplarımız aşağıdadır" ifadesine yer veren TÜİK'in açıklamasında şu değerlendirmeler yer aldı:

"Türkiye İstatistik Kurumunun mesleki ve teknik bağımsızlığı, Birleşmiş Milletler tarafından 1992 yılında kabul edilen resmi istatistik temel ilkeleri ve Avrupa Komisyonu tarafından 2005 yılında kabul edilen Avrupa İstatistikleri Uygulama Esasları ile uyumlu ilgili mevzuat çerçevesinde teminat altına alınmıştır. 

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ürettiği tüm istatistiklerde olduğu gibi tüketici fiyat endeksini (TÜFE) uluslararası normlarda; mesleki bağımsızlık, şeffaflık, karşılaştırılabilirlik, tarafsızlık ve doğruluk ilkelerine bağlı olarak, Avrupa Birliği ve dünya genelinde geçerli olan, uluslararası kurumlar tarafından tavsiye edilen yöntem, tanım ve kavramları kullanarak hesaplamaktadır. Söz konusu kavram ve yöntemler ile uygulama sonuçları yerli ve yabancı kurum ve kuruluşlardaki uzmanların değerlendirmelerine açık olduğu gibi, en ayrıntılı düzeyde de kamuoyu ile paylaşılmaktadır. TÜFE hesaplamalarında kullanılan ağırlıklar, madde sepeti ve fiyatlar şeffaflık politikası gereği Türkiye İstatistik Kurumu internet sayfasında da yayımlanmaktadır. Bu alanda TÜİK dünyada en şeffaf kurumlar arasında yer almaktadır. 

TÜFE, tüketim harcamalarına konu olan mal ve hizmetlere ait fiyatların genel düzeyindeki değişimin göstergesidir. TÜFE hesaplamaları, tüketici fiyat endeksi tüketim (madde) sepeti oluşturulması, ağırlıkların belirlenmesi ve fiyatların derlenmesi olmak üzere üç aşamada yürütülmektedir. 

2003=100 temel yıllı TÜFE zincirleme endeks olarak hesaplanmakta, bu nedenle her yıl; 
* Endeks sepeti güncellenmekte, 
* Endeks sepetinde yer alan ürünlerin ağırlıkları yeniden tespit edilmekte, 
* Fiyat derlenen yerleşim yerleri ve işyerleri (örneklem yapısı) yeniden gözden geçirilmektedir. 

TÜFE hesaplamalarında hanehalklarının yoğunlukla tercih ettiği işyerlerinin seçilmesi ve fiyatların bu işyerlerinden derlenmesi gerekmektedir. 2018 yılında TÜFE’de 407 madde, 895 madde çeşidi kapsanmış, 28 015 işyeri ve 4 274 konuttan her ay yaklaşık 415 000 fiyat derlenmiştir. 

TÜFE kapsamında 81 il merkezinin tamamını da içeren toplam 221 ilçeden fiyat derlenmiştir. Ayrıca yıllık olarak zincirlenen bir endeks yapısı kullanıldığından Aralık ayında çift fiyat derlenmiş, hem ilgili yılın (2018) sepetinde yer alan ürünler ve işyerlerinden fiyat alınmış, hem de izleyen yıl (2019) sepeti kapsamındaki ürünler ve işyerlerinden fiyatlar derlenmiştir. TÜFE sepetinde yer alan madde ve madde çeşidi sayısı her yıl değişim gösterebilmektedir. 

TÜFE tüketim sepetinde yer alacak mal ve hizmetlerin belirlenmesinde, hanehalkı tüketim harcamalarının derlendiği hanehalkı bütçe anketi ve ayrıca idari kayıtlar kullanılmaktadır. Her yıl Aralık ayında yeni önem kazanan madde ve madde çeşitleri endekse dahil edilmekte, önemini kaybedenler ise endeks sepetinden çıkartılmaktadır. Toplam hanehalkı parasal tüketim harcamaları içinde 1/1000'den fazla ağırlık alan mal ve hizmetler TÜFE sepetine dahil edilmektedir. Bu kural Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından belirlenmiş olup, Avrupa Birliği tarafından talep edilen tüketici fiyat endeksi için de kullanılmaktadır. 

TAKİP EDİLEN İŞYERLERİNİN İKİ FİRMAYA KAYDIRILDIĞI DOĞRU DEĞİL

Kamuoyunda bir köşe yazarına atıfla iddia olunan hususlara ilişkin cevaplarımız aşağıdadır: 

1. 2018 yılında endeks sepetinde yer alacak ürünler ve ağırlıklara ilişkin çalışmalar 2018 Ocak ayında tamamlanmıştır. 2018 sepetinde takip edilen işyerlerinin Ekim ayında Kurum Başkanlığı tarafından değiştirilmesi ve iki firmaya kaydırılması gibi bir durum kesinlikle söz konusu değildir. 2018 Ocak ayında belirlenen sepet, ağırlıklar ve işyeri seçimine yönelik metodolojide herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. 

TÜFE hesaplamalarında işyerlerinin tespitinde yoğun alışveriş yapılma kriteri esastır. 2019 yılına kadar işyeri tespiti Bölge Müdürlüklerimizin gözlemlerine dayanmaktaydı. Ancak 2019 yılı TÜFE hesaplamalarında kullanılacak işyerlerinin belirlenmesinde perakende sektöründe yer alan marketler ve giyim mağazalarının Gelir İdaresi Başkanlığından (GİB) alınan ciro payları kullanılmış; bu şekilde en çok satış yapan işyerlerinden fiyat derlenmesi planlanmıştır. Böylece tüketicilerin yoğunluk ile tercih ettiği işyerleri uluslararası normlara daha uygun bir şekilde ciro büyüklükleri dikkate alınarak belirlenmiştir. Bu kapsamda 2019 yılında fiyat derlenecek işyeri sayıları ciro tabakalaması ile belirlemiş ve işyeri sayısı ve fiyat sayısı (örnek hacmi) artırılmıştır. Bu işyerlerinden 2019 sepetine temel oluşturacak şekilde Aralık ayında fiyat derlenmeye başlanmıştır. 

2. TÜFE kapsamında fiyat derleme sıklığı piyasadaki fiyat gelişimini yansıtacak şekilde yapılmaktadır. Fiyat hareketliliği yüksek olan ürünlerde daha sık aralıklarla fiyat derlenmektedir. Buradaki amaç düşük fiyatı kaydetmek olmayıp, yükselen ya da düşen bütün fiyatları kaydetmektir. Uygulama zorlukları olmazsa ayın tüm günlerinin ve işlemlerinin (alışverişlerin) kapsanması hedeflenmektedir. TÜFE hesaplamalarının modernleştirilmesi çalışmaları kapsamında fiyat hareketliliğini daha duyarlı bir şekilde verebilmek için ayın tüm günlerini ve tüm satışları içeren barkod verisi kullanılarak işlem hacmine göre ağırlıklandırılmış fiyatlarının hesaplamalarda kullanımı TÜİK tarafından bir ARGE projesi olarak yürütülmektedir. 

3. TÜFE sepetinde 2003 yılından bu yana otomobil ve elektronik eşyalar kapsanmaktadır. 2018 yılı ve öncesinde, sadece Ankara ilinden derlenen bu ürünlerin, bölgesel fiyat farklılığını yansıtmak amacı ile 2019 yılında tüm Bölge Müdürlükleri tarafından derlenmesi planlanmıştır. Bu kapsamda 2019 yılı endeks hesaplamalarına baz oluşturmak üzere Aralık ayı fiyatları derlenmiştir. Yani 2018 yılında sepette yer alan, 2019 yılında da yer alması öngörülen bu ürünlerin fiyatlarının tüm Bölge Müdürlüklerinden derlenmesi amaçlanmıştır. 

2019 yılı çalışmaları kapsamında yapılan yenilikler, ciro büyüklükleri gibi daha objektif kriterler kullanılarak işyeri seçiminin yapılması, otomobil ve elektronik eşya gibi sadece Ankara ilinden derlenen maddelerin fiyatlarının Bölge Müdürlüklerinin tamamına dağıtılması, işyeri sayısının ve fiyat sayısının bu çerçevede artırılmasıdır. 2019 yılında kullanılacak sepet için Aralık ayında fiyat derleme çalışmaları da bu kapsamda yürütülmüştür. 

TÜFE verisi bu alanda dünyada yayımlanan en şeffaf veriler arasında yer almaktadır. Bu kapsamda yayımlanan verilere bakıldığında Kasım ve Aralık aylarında enflasyonun ana belirleyicisi döviz kurundaki iyileşme ve vergi düzenlemeleridir. Kurumumuz tarafından enflasyon rakamları uluslararası kavram ve yöntemleri kullanılarak hesaplanmaktadır." (EKONOMİ SERVİSİ)