Kürtler ve Cumhuriyet Tartışmaları.... Şükrü Aslan anlattı: Cumhuriyet'in ilk dönemi Kürt illerinde nüfus neden azaldı?

Artı Gerçek - Namık Kemal Dinç’in moderatörlüğünde, Cumhuriyet’in yüz yıllık serüveninde bir aktör olarak Kürtleri konu alan 'Kürtler ve Cumhuriyet' program serisinin dördüncü bölümüne sosyolog Prof. Şükrü Aslan konuk oldu.

Aslan bu bölümde, Cumhuriyet’in 1924-1938 yılları arasında Kürdistan’daki nüfus tahayyüllerini ve bu tahayyüller ile ne amaçladığına ilişkin soruları yanıtladı.

CUMHURİYET'İN KÜRT COĞRAFYASINDA NÜFUS TAHAYYÜLÜ

Cumhuriyetin kuruluş süreci-ilanıyla birlikte en önemli uğraş alanlarından birisinin Kürtlerin nüfusu olduğuna değinen Aslan, toplam nüfus ve onun içinde 'Türk kültürlü nüfusun' artışına paralel biçimde 'Kürt nüfusun azalması ve dağılması' hedefine odaklanan belgeler arasında özellikle yönetim aygıtı içinde hazırlanmış raporlara dikkat çekti.

ABDÜLHALİK RENDA'NIN RAPORU NEDEN ÖNEMLİ?

Aslan, 1925 yılında yazılmış ve yeni rejimin yol haritasını içeren Abdülhalik Renda'nın raporuna ilişkin şu değerlendirmede bulundu:

“Renda, Cumhuriyetten önce yeni rejimin kuruluş sürecinde aktif görev almış bir yönetici. Raporuyla, Misak-ı Milli denilen topraklar için ‘elde kalan bu arazi’ ifadesini kullanarak, bu elde kalan arazinin bu iki millete kafi gelmeyeceğini düşünüyor. Dolayısıyla birisinin gitmesi gerekir. Gitmesi gerekenin nasıl gitmesi gerektiğini bu raporda yazıyor. Kürt nüfusunun bu coğrafyada çıkarılmasını, yerine özellikle Balkanlardan ve Karadeniz gibi dahili bölgelerden bir nüfus transferini öneriyor.”

NÜFUS UMUM MÜDÜRLÜĞÜ'NÜN 1935 TARİHLİ GİZLİ RAPORU

Nüfus Umum Müdürlüğü'nün 1935 tarihli gizli raporuna Beyazıt Kütüphanesi’nde ulaşan Aslan, şu bilgileri paylaştı:

“Rapor yazıldığı tarihten geçmişe ve geleceğe yönelik beş yıllık yapılacakları içeriyor. Raporda dikkat çeken ‘ara şehirler’ var. Fırat’ın doğusu, batısı var. Bu ara şehirler arasında Sivas’ın Kangal İlçesi, Kayseri’nin Pınarbaşı ilçesi, Maraş’ın Afşin ve Göksun İlçeleri var. Bu şehirler rapora göre Kürt şehirleri, yani boşaltılması gereken şehirler. Raporda Malatya ve Antep net bir şekilde Kürt şehri. Batıdan bu şehirlere nüfus getiriliyor fakat buradaki Kürt nüfus gönderilmiyor. Orta politika izleniyor. Getirilen nüfusun sayısı artırılarak dönüştürme politikası izleniyor."

KÜRT İLLERİNDE NÜFUS NEDEN AZALDI?

1924-1945 yıllarında başta Siirt, Muş, Van, Ağrı, Mardin ve Dersim illerinde Kürt nüfus rakamlarına değinen Aslan, bu yıllar arasında Dersim örneği üzerinden Kürt nüfusundaki azalmaya dikkat çekti:

“Artması beklenen nüfusun düşüşü bizlere şunu veriyor; 1938’te bu coğrafyanın ne kadar nüfusu gitti? Sürgüne gitti ya da öldürüldü. Bunu hesaplama imkanı veriyor. Toplamda 40 ila 50 bin arası bir nüfusa denk geliyor. Necmettin Sahir Sılan arşivlerinde sürgüne giden Dersimli sayısı 20 bindir. Tüm resmi belgelerde 13 bin deniyor ama Sılan net şekilde yazmış. Resmi nüfus sayım verilerinde bile Kürt nüfusun ne kadar azaldığını çıkarabiliriz. İlginç olan şu: Devletin kendi vilayetlerinin herhangi birinde nüfus azalmasına ilişkin hiçbir açıklama yapmamış olması. Bu haritanın başka bir yönü de köylerin haritadan silinmesidir. Mesela, 1935 yılında Dersim’de resmi belgelerde 125 tane köy olarak geçen yer var, 1940 nüfus sayımında yok. Köy ortadan kalkıyor çünkü kimse kalmamış.”

HER HAFTA ARTI TV YOUTUBE KANALINDA

Politikadan tarihe, insan haklarından sanata, Kürtlerin Cumhuriyet'teki yerini akademisyen ve yazarlar tüm başlıkları değerlendirdiği serinin diğer bölümleri haftalık olarak ArtıTV YouTube kanalında yayınlanacak.