“Em nikarin welêt biguherînin. Ka were em mijarê biguherînin.”
Ulysses, James Joyce

“Kawa Nemir ayaklı bir Kürtçe sözlük gibidir. Yeni bir kelime veya deyim duyar duymaz kaydını düşer ve katiyen unutmaz. Bu kolektif hafızayı yıllardır kâğıda döken ve dünya edebiyatından pek çok klasiği Kürtçeye kazandıran Kawa’nın önünde yeni bir eşik vardır: Okuması en zor romanlardan biri kabul edilen James Joyce’un Ulysses’ini Kürtçeye çevirmek. Yıllarca bu romanın şifreleri üzerine kafa yoran Kawa, Türkiye’deki siyasi koşullar yüzünden Amsterdam’a taşınır ve bir edebiyat bursu ile Anne Frank’ın günlüğünü yazmaya başladığı eve yerleşir. Tıpkı sürgündeki Joyce gibi, Kawa da anadilinin konuşulduğu topraklara uzaklardan bakmaktadır artık. Peki Kürtçe Ulysses ne zaman yayımlanacaktır?” 16. Documentarist İstanbul Belgesel Günleri, Bir Aradalık Bölümü, Gösterim Seçkisi. 2023

James Joyce’un bir bütün halinde ilk kez 1922 yılında yayınlanan Ulysses’i okuru olduğu kadar çevirmenleri de zorlayan devasa bir metin. Joyce’a edebiyatta yenilikçilik payesi verense, Ulysses’i, karakterin düşüncelerini olduğu gibi aktarmaya yönelik bilinç akışı tekniği ile (stream of consciousness) yazması. 16 Haziran 1904’te geçen, Dublin sokaklarında dolaşan Leopold Bloom’un zihin labirentlerinde gezindiğimiz, bir tek günün sekiz yüz küsur sayfada anlatıldığı baş yapıt Türkçe okurla Nevzat Erkmen çevirisiyle buluşmuştu.

Ulysses’in Kürtçe çevirisi, eserin 101. yılına denk geldi. Şair, çevirmen Kawa Nemir, bireysel yaşantısının zorlayıcı etkileri ile tetiklenirken (Diyarbakır’da savaşı yaşamak, Hollanda’da yeni bir yaşantı kurmak gibi…) yıllar süren Ulysses Çevirmek yolculuğunu sürdürdü ve bir Newroz hediyesi de diyebileceğimiz, 21 Mart 2023’te Ulysses Kürtçe olarak yayınlandı. (Avesta Yayınları)

Aylin Kuryel ve Fırat Yücel, Baştan Başa adlı 2019 yapımı belgesellerinden sonra, Kawa Nemir’in Ulysses’i çevirme yolculuğunu Ulysses Çevirmek ile kayda alıyor. Yönetmenlerin, tıpkı Ulysses’teki gibi bölümlere ayırdığı film, sürgünde bir sanatçının dili ile ilişkisini gösterirken Kürtçenin asimile politikalarına karşı direngenliğinin de enfes bir sembolü. Titizlikle kurgulanmış, sözünü her kareye yediren belgeselde, bir kar topunun yumak oluşunu değil baştan sona tane tane çözülüşünü görüyoruz. Bu çözülme, erime anlamında bir çözülme değil ama! Meselesini filmin bitiminde gördüğümüz, emek, acı ve dirençle kazanılmış bir zaferin tarihe ve sanat tarihine düşülmüş bir kaydı.

DERTLER BİRBİRİNE BENZER

Belgesel filmlerde sahneleri birbirine bağlamanın çok başarılı bir örneği, Ulysses’i Çevirmek. Kendi dilinin, ritminin ve biçiminin dışına hiç çıkmayarak baştan sona ilgi çekici bir dokusu var. Filmin renkleri, mekânları, Joyce’un dünyasını anımsattığı kadar Nemir’i de yansıtıyor. Amsterdam’daki ev bulma güçlüğüne ve yüksek kiralara karşı yapılan eylemlerle film güncel dertleri de gösteriyor. Biz “içeridekilerin” ülke dışına yerleşenlere üstü kapalı hasedimizin ne kadar gereksiz olduğunu da… Avrupa’da da hayat benzer dertlerle sürüp gidiyor.

Kuryel ve Yücel, çekimlerde araya giren pandeminin güçlüklerine rağmen soğumaya bırakmadan film çalışmalarını sürdürmüş. Documentarist 16. İstanbul Belgesel Günleri’nde izlediğim belgesel, içeriği, sözü ve tekniği açısından zengin bir dünya. Documentarist sonlansa da, festival yolculuğu devam edecek. Ulysses Çevirmek’i İstanbullu seyirci 21 Haziran Çarşamba 18.00’de Sinematek/ Sinema Evi’nde izleyebilir.

Yıllar önce, abimin kütüphanesinde bulup okuma eylediğim sadeleştirilmiş basımıyla Ulysses’i okumak zamanı şimdi. Sözlükler, rehberler, açıklamalar olmadan. On sekiz yaşımda, İngilizce öğrenmek için yine abimin kitapları arasından seçip anlamasam da okumakta inat ettiğim James Joyce’un A Portrait Of The Artist As A Young Man’ini okur gibi… Kawa Nemir’in Kürtçe çevirisiyle Ulysses’i okuyacağım. Yok olsun istenen bir dili, dilimizi, Kürtçeyi bilmeme eksikliğimin üstüne giderek, inatla. Anlamasam da anlayacağım.

Ceren Gündoğan: 1983 İstanbul doğumlu. İBBŞT TAL'de ve Akademi İstanbul Tiyatro bölümlerinde oyunculuk, Kocaeli Üniversitesi GSF/ Sahne Sanatları Dramatik Yazarlık bölümlerinde öğrenim gördü. İstanbul Devlet Tiyatroları’nda oyuncu ve reji asistanlığı, Asis Yapım'da proje tasarım asistanlığı ile dizi ve belgesel senaristliği yaptı. İlk romanı Yaralı Rüzgâr, 2022 Mayıs ayında Eksik Parça Yayınları etiketiyle yayınlandı. Artı TV'de Artı Sahne programı sürdürüyor.