Kripto piyasasında yaşanan depremler: 'Bol regülasyonlu bir döneme gidiyoruz’

Cengiz Anıl Bölükbaş

Artı Gerçek- Kripto piyasasında son günlerde depremler yaşanıyor. İlk sarsıntı bu alandaki en önemli borsalardan FTX ile yaşandı. Kripto para birimi işlem platformu FTX Group cuma günü ABD’de iflas işlemlerini başlattığını ve CEO Sam Bankman-Fried’in görevinden istifa ettiğini duyurdu. Ardından Bankman-Fried'in Bahamalar'da sorgulandığı ortaya çıktı. ABD Sermaye Piyasası Kurulu SEC de, müşterilerin varlıklarının kötüye kullanılıp kullanılmadığını tespit etmek amacıyla CEO hakkında soruşturma başlattı.

Süreç böyle devam ederken bir darbe de BlockFi’dan geldi. BlockFi, temmuz ayında 400 milyon dolarlık kredi anlaşması yaptığı FTX'in iflas sürecine girmesiyle birlikte aynı kaderi yaşadı. FTX'in iflası sonrası para çekimlerini durduran BlockFi da iflas başvurusunda bulunacağı belirtildi.

Alameda Research ile FTX arasında ilişkilere dair haberler kasım ayının başında çıkmaya başladı. Ancak bu haberler çok ilgi görmedi. 6 Kasım Pazar akşamı Binance'in sahibi olan Changpeng Zhao, Twitter’da yaptığı açıklamada, ellerinde bulunan FTX borsasının tokeni olan FTT'leri piyasada satacağını açıkladı. Ardından, henüz satıştan önceki ön incelemede süreci yeni başlamışken, Binance FTX'i almaktan vazgeçtiğini duyurdu. 11 Kasım tarihine gelindiğinden FTX çatısı altındaki 134 kuruluş iflas koruma istemiyle mahkemeye başvurdu. Kripto piyasasında neler yaşanıyor? İflaslar nasıl gerçekleşti? Yaşananlar piyasayı nasıl etkiledi, etkileyecek?

‘DEĞERİN OLMADIĞI ANLAŞILINCA İFLASA GİTTİ’

İş Yatırım Uluslararası Sermaye Piyasaları Müdürü Şant Manukyan, FTX gibi mikro krizlerin temel iki nedenden kaynaklanabileceğini vurguluyor. Bu sebeplerden ilki likidite krizi. Likidite krizi, bilançonuzdaki varlığınızın gerçekten değerli olduğunu ancak likidite olmaması ya da likide dönüldüğünde ciddi değer kaybı yaşaması demek. Bu duruma merkez bankaları müdahale ediyor. İkincisi, Solvency krizi neden durum. Solvency krizi, bilançoda görülen değerin aslında olmaması demek. Manukyan’a göre FTX’in yaşadığı iflas ikinci duruma işaret ediyor:

“FTX’in hikâyesi aslında bu. Bilançoda görünen değer aslında havada görülen bir değer. FTT coin kendinin coini. Al gülüm ver gülüm ile oluşturulmuş hayali ve fantastik bir değer var. Bu değerin olmadığının anlaşılmasıyla beraber iflasa gitti.”

Manukyan, BlockFi’ın iflasının FTX’den biraz daha farklı bir konu olduğunu söylüyor. Yaz aylarında yaşanan krizde Celcius’un iflas etmesiyle beraber zaten BlockFi’ın da başının belada olduğunu hatırlatan Manukyan, temel olarak bu şirketlerin, yüksek getirilerini aslında riskli pozisyonlar alarak diğer yandan da yatırımcıların pozisyonlarını kullanarak ödeyebildiklerini söyledi. Dolayısıyla, kriptoda bir kriz çıktığında bu şirketlerin de tahayyül ettiklerini yapamama durumu söz konusu olduğunu dile getiren Manukyan, BlockFi İLE FTX arasındaki ilişkiyi şöyle anlatıyor:

“O dönemde FTX, BlockFi için bir kredi açmıştı. Oradan gelen likidite ile ayakta duruyorlardı. FTX’in de batmasıyla beraber ister istemez onunla birlikte iflasa gidiyor. Zaten onun durumu yaz aylarında kötüye gitmişti.”

‘TECRÜBESİZ VE BİLANÇO YÖNETİMİNDEN BİHABER BİR EKİP’

Konuyla ilgili birçok iddia söz konusu. Bu iddialardan biri, FTX, kendisine gelen büyük alım emirlerini karşısında işlemi gerçekleştirmeden önce Alameda'ya haber vermesi. Böylelikle, Alameda da tokeni ucuzdan alıp emir sonrası satarak kâr elde etti.

Diğer yandan, Alameda’nın yapacağı işlemler için ihtiyaç duyduğu nakitin nasıl karşılandığı sorusu daakılları kurcalıyor. İddialara göre, FTX tarafından kendi tokeni olan FTT aracılığıyla bu sorun çözüldü. Alameda Research FTX'in çıkardığı FTT'leri çok ucuzdan satın aldı. Sonrasında FTT'nin fiyatı FTX aracılığıyla yükseltildi. Alameda ucuzdan aldığı ve yükselen FTT'leri FTX'e teminat olarak gösterip karşılığında kredi aldı. Ancak Changpeng Zhao’nun açıklamasıyla işler tersine dönerek büyük çöküş başladı.

Manukyan, hem FTX hem Alameda yöneticilerine bakıldığında son derece tecrübesiz, bilanço yönetiminden bihaber, sadece kriptonun rüzgarı ile gevşek para koşullarıyla ortaya çıkıp başarılı olmuş insanlar olduğunu söylüyor. Ne yapması gerektiğini çok iyi bilen bir ekibin de kurulamadığını, çünkü yönetici olma yeteneğine sahip olamadıklarını belirten Manukyan’a göre, bir diğer yanlış da çöküş sürecinde yaşanıyor:

“Tabii bunun yanında yanlış yaptıklarını anlamalarıyla beraber yanlışı büyütmeleri de söz konusu. Müşteri parasını kullanıp oluşan zararı kurtarmak için yeniden büyük işlemler açmak da bunun başka bir ayağı.”

‘KİŞİLER VE KURUMLARIN GÜVENİ SARSILDI’

Süreç sonunda büyük bir kriptopara borsasının çöküşüne tanıklık ettik. Bu durumun piyasaya da önemli etkileri oldu. Manukyan, yaşanan sürecin ardından çok net şekilde satışların meydana geldiğini ifade ediyor. Manukyan’a göre sonuçlardan bir diğeri de kişilerin ve kurumların piyasaya dair güveninde bir sarsılma yaşanması. Yatırımcılar, sağlıklı işleyen bir piyasada olmadıklarını, kim sahtekar olup olmadığını bilinmediği için piyasadan çıktılar.

Manukyan’ın dikkat çektiği bir diğer nokta ise, bazı kurumların iyi yönetiliyor olsa bile likidite ihtiyacından dolayı satışa geçmeleri:

“Gelişmelerin ardından fiyatların sert bir şekilde gerilediğini gördük. Henüz bittiğini söylemek de mümkün değil. Diğer kurumlara olan güven de sağlanabilmiş değil. Her ne kadar kendi pozisyonlarını, cüzdanlarını paylaşıyor olsalar da güveninin geri gelmesi biraz zor olacak.”

Merkezi yapıların işleyişleri hakkında bilgi sahibi olmak pek mümkün değil. Pazarlama noktasında bankacılık sektöründen daha üstün, daha dürüst bir yer oldukları belirtilse de yaşananlar aksi bir durumu gösteriyor. Peki yaşananların ardından çıkartılacak dersler neler olmalı? Hangi adımlar atılmalı?

SORUNUN ÇÖZÜMÜ REGÜLASYONDAN GEÇİYOR

İş Yatırım Uluslararası Sermaye Piyasaları Müdürü Şant Manukyan bu iflasla da gündeme gelen önemli bir hatırlatmada bulunuyor: CeFi adı verilen kurumların merkezi yapılar ama pazarlarma yaparken kriptonun merkeziyetsizlik özelliği öne çıkarılıyor. Yönetim açısından böyle bir durumun olmadığını belirten Manukyan, daha önemli bir nokta olarak herhangi kaldıraçlı krizde eğer bir son likidite sağlayıcı yoksa o krizden canlı çıkmanın mümkün olmadığına dikkat çekiyor.

Varol olan iflas da dahil, alanda ciddi bir yönetim krizi olduğunu belirten Manukyan’a göre bu sorun regülasyonlarla çözülecek. Bu kurumların nasıl denetleneceğinin, nasıl işlem yapacaklarının, sermaye yapılarının nasıl olması gerekeceğinin, yatırımcı hesabı ile şirket pozisyonlarının nasıl ayrıştırılacağının regüle edileceğine dikkat çeken Manukyan, şunları söylüyor:

“Bunun sonucunda DeFi, yani merkeziyetsiz yapılar ortaya çıkar. Ancak bu hemen olacak bir şey değil. Çünkü çoğunluk için erişilmesi kolay değil. Yatırımcıların önemli bir kesiminin anlayamayacağı veya rahat hissetmeyeceği bazı teknik özellikler var. Ayrıca DeFi’ların da gevşek olsalar bile regüle edilmesi kaçınılmaz. Dolayısıyla bol regülasyonlu bir döneme doğru gidiyoruz.”