İstanbul’da hangi ilçeler rezerv yapı alanı olabilir?

Osman ÇAKLI

İSTANBUL – Kamuoyunda ‘kentsel dönüşüm yasası’ olarak bilinen Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’da (6306) yapılan değişiklik, mülkiyet tartışmalarını da beraberinde getirdi. 2012 yılında çıkarılan 6306 sayılı kanunda rezerv alan ilanına ilişkin yer alan “yeni yerleşim alanı” ibaresi kaldırıldı. Böylelikle, kent merkezi olsa dahi riskli yapı stoku olan bölgeler rezerv yapı alanı ilan edilebilecek. Bir bölge rezerv yapı alanı ilan edildiğinde ise hak sahiplerinin konutları tahliye etmesi istenecek. Peki, ‘kentsel dönüşüm yasası’ ile İstanbul’da hangi ilçeler öncelikli rezerv yapı alanı ilan edilebilir?

İSTANBUL’DA NE KADAR KONUTUN HASAR ALMASI BEKLENİYOR?

İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2020 yılında 39 ilçeyi ele alan bir rapor hazırladı. Raporda İstanbul’un 39 ilçesindeki yapı stoku ele alındı. 1999 depreminden sonraki 30 yıl içerisinde İstanbul’da 7 ve üzeri büyüklüğünde bir deprem bekleniyor. Uzmanlar, İstanbul’un depreme hazır olmadığını belirterek yerel ve genel idarenin sorumluluk alması gerektiğine işaret ediyor. İstanbul özelinde yürütülen kentsel dönüşüm projeleri ise hem kamuoyunda hem de demokratik kitle örgütlerinin eleştirisine neden oluyor. Gerekçe ise ortak; AKP’nin kentsel dönüşüm adı altında kenti “rant yağmasına” açması gösteriliyor.

Araştırmalar sonucunda hazırlanan raporlar İstanbul konut stokunun iyi durumda olmadığını gösteriyor. İstanbul Planlama Ajansı tarafından 2019 yılında tamamlanan bir rapora göre, hafif-orta ve yüksek hasarlı bina sayısının olası bir depremde 500 bini bulması bekleniyor.

KENTSEL DÖNÜŞÜM YASASINDA NE DEĞİŞTİ?

9 Kasım 2023’te yürürlüğe giren 6306 sayılı kanunda yapılan değişiklik her ne kadar kentin afetlere dirençli hale getirilmesi için tasarlanmış olsa da tartışma konusu oldu. 6306 sayılı kanunda yapılan değişiklik ile her yer rezerv yapı alanı ilan edilebilir duruma geldi. Ayrıca uygulama projesi olmasa da araziler ihale edilebilecek. Dönüşüm kapsamında borcunu ödeyemeyen hak sahipleri, tapudaki mülkiyetini kaybedecek. Ancak en sorunlu değişiklik ise rezerv yapı alanıyla ilgili.

İSTANBUL’UN 39 İLÇESİNİN KONUT STOKU DURUMU

1999 depremi sonrasında afetle ilgili artan farkındalık bir dönüm noktası oldu. Afetler ve yapıların sağlamlığına dair mevzuatlar düzenlendi. 2001 yılında yürürlüğe giren ve 2011 yılında tüm Türkiye’nin sorumlu tutulduğu Yapı Denetim Kanunu ile çeşitli tarihlerde yapılan değişikliklerle birlikte denetim mekanizması kamu kurumlarına geçirildi. Kanun öncesi yapılan konutlar yalnızca bu yönüyle değil, 1999 depremini geçirmiş olması, kullanım ömrünü tamamlamaya yakın olması olarak sıralanıyor.

YAPI DENETİM KANUNU’NDAN ÖNCE YAPILMIŞ KONUT DURUMU

Peki, İstanbul’da Yapı Denetim Kanunu öncesinde ya da daha eski ne kadar konut bulunuyor? Bu sorunun cevabını 39 ilçe ölçeğinde ele aldık. Bu bölgeler aslında 6306 sayılı kanunla birlikte nerelerin rezerv alan ilan edileceğine de ışık tutuyor.

Kadıköy’de bulunan konutların yüzde 51’i 1980 öncesi, yüzde 22’si 1980-2000 yılları arasında yapılmış. Yani yapı denetim hükümleri, Kadıköy’ün yarısından çoğunda uygulanmamış.

Şişli’nin yüzde 51’i 1980 yılı öncesinde yüzde 41’i de 1980-2000 yılları arasında inşa edilen ilçedeki konutların yüzde 8’i ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Beşiktaş’ın yüzde 46’sı 1980 yılı öncesi, yüzde 32’isi 1980-2000 arası, yüzde 22’si ise 2000 yılı sonrasında inşa edildi.

Beyoğlu’nun yüzde 62’si 1980 öncesi, yüzde 29’u 1980-2000 yılları arasında, yüzde 9’ı 2000 yılı sonrasında inşa edildi.

Üsküdar’ın yüzde 33’ü 1980 yılı öncesinde, yüzde 52’si 1980-2000 yılları arasında yapılırken, yüzde 36’sı ise 2000 yılından sonra yapıldı.

Adalar’daki konutların yüzde 56’sı 1980 yılı öncesine, yüzde 27’si 1980-2000 yıllarına ait.

Büyükçekmece’nin yüzde 4’ü 1980 öncesi, yüzde 44’ü 1980-2000 arasında, yüzde 52’si ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Başakşehir’in yüzde 3’ü 1980 öncesi, yüzde 53’ü 1980-2000 yılları arasında yüzde 44’ü ise 2000 sonrasında inşa edildi.

Beykoz’un yüzde 31’i 1980 öncesi, yüzde 36’sı 1980-2000 yılları arasında, yüzde 33’ü ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Beylikdüzü’nün yüzde 50,9’u 2000 yılı sonrasında, yüzde 0,3’ü 1980 öncesinde, yüzde 48,8’i ise 1980-2000 yılları arasında yapıldı.

Bakırköy’ün yüzde 41’i 1980 öncesinde, yüzde 43’ü 1980-2000 yılları arasında yüzde 16’sı ise 2000 yılı sonrasında inşa edildi.

Bahçelievler’in yüzde 17’si 1980 yılı öncesinde yüzde 66’sı 1980-2000 yılları arasında yüzde 17’si ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Bağcılar’ın yüzde 15’i 1980 öncesi yüzde 67’si 1980-2000 yılları arasında inşa edilmiş.

Bayrampaşa’nın yüzde 40’ı 1980 öncesinde yüzde 49’u 1980-2000 yılları arasında, yüzde 11’i ise 2000 yılı sonrasında inşa edildi.

Ataşehir’in yüzde 28’i 1980, yüzde 37’si 1980-2000 yılları, yüzde 35’si ise 2000 yılı sonrasında inşa edilmiş.

Avcılar’ın yüzde 10’u 1980 yılı öncesinde, yüzde 53’ü 1980-2000 yılları arasında yüzde 37’si ise 2000 yılı sonrasında inşa edilmiş.

Arnavutköy’ün yalnızca yüzde 1’i 1980 öncesine ait, ancak yüzde 60’ı 1980-2000 yılları arasında inşa edilmiş. İlçenin yüzde 39’u ise 2000 yılı sonrasında yapılmış.

Zeytinburnu’nun yüzde 16’sı 1980 yılı öncesinde yüzde 63’ü 1980-2000 yılları arasında yapıldı. İlçenin yüzde 21’ini kapsayan konutlar ise 2000 yılı sonrasında inşa edildi.

Güngören’in yüzde 23’i 1980 öncesi, yüzde 67’si 1980 ile 2000 yılları arasında yüzde 10’u ise 2000 yılı sonrasında ait.

Ümraniye’nin yüzde 10’u 1980 yılı öncesinde, yüzde 54’ü 1980-2000 yılları arasında yapıldı. İlçedeki konutların yüzde 36’sı ise 2000 yılı sonrasına ait.

Tuzla’nın yüzde 10’u 1980 yılı öncesinde, yüzde 39’u 1980-2000 yılları arasında, yüzde 51’i 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Şile’nin yüzde 34’ü 1980 yılı öncesinde yapılırken yüzde 59’u 1980-2000 yılları arasında, yüzde 7’si de 2000 yılından sonra inşa edildi.

Silivri’nin yüzde 3’ü 1980 öncesinde yüzde 50’si 1980-2000 arasında yüzde 47’si ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Sarıyer’deki konutların yüzde 24’ü 1980 yılı öncesinde yapılırken, yüzde 43’ü 1980 ile 2000 yılları arasında inşa edildi. İlçedeki konutların yüzde 33’ü ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Sancaktepe’deki konutların yüzde 2’si 1980 öncesinde, yüzde 52’si 1980 ile 2000 yılları arasında yüzde 46’sı ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Sultanbeyli’nin yalnızca yüzde 1’i 1980 öncesine ait. Yüzde 67’i 1980 ile 2000 yılları arasında yapılan ilçenin yüzde 32’si 2000 yılı sonrasında inşa edildi.

Sultangazi’nin yüzde 13’ü 1980 öncesinde, yüzde 54’ü 1980 ile 2000 yılları arasında, yüzde 33’ü ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Pendik’in yüzde 33’ü 1980 öncesi yüzde 54’ü 1980-2000 arasında, yüzde 33’ü 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Maltepe’nin yüzde 23’ü 1980 öncesinde yüzde 63’ü 1980 ile 2000 yılları arasında yüzde 14’ü ise 2000 yılları sonrasında inşa edildi.

Kağıthane’nin yüzde 40’ı 1980 öncesi yapıldı. Yüzde 41’i 1980 ile 2000 yılları arasında yapılan ilçenin yüzde 19’u ise 2000 yılı sonrasında inşa edildi.

Küçükçekmece’nin yüzde 19’u 1980 öncesi yüzde 51’i 1980-200 yılları arasında yüzde 30’u ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Kartal’ın yüzde 31’i 1980 öncesi yüzde 48’i 1980 ile 2000 yılları arasında yüzde 21’i ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Gaziosmanpaşa’nın yüzde 44’ü 1980 öncesi, yüzde 28’i 1980-2000 yılları arasında yüzde 28’i ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Eski yerleşim yerlerinden olan Fatih ilçesinin yüzde 73’ü 1980 yılı öncesinde, yüzde 19’u 1980-2000 arasında yüzde 9’u ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Çatalca’nın yüzde 7’si 1980 öncesi yüzde 34’ü 1980 ile 2000 yılları arasında yüzde 59’u ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Eyüp ilçesinin yüzde 34,82’si 1980 öncesinde yapıldı. İlçenin yüzde 60’ı 1980 ile 2000 yılları arasında, yüzde 39’u ise 2000 yılı sonrasında inşa edildi.

Esenyurt’un yüzde 1’i 1980 öncesi yüzde 60’ı 1980-2000 yılları arasında yüzde 39’u 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Esenler ilçesinin yüzde 28’i 1980 öncesi yüzde 49’u 1980-2000 yılları arasında yüzde 23’ü ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.

Çekmeköy’ün yüzde 2’si 1980 öncesi yüzde 66’sı 1980-2000 yılları arasında yüzde 32’si ise 2000 yılı sonrasında yapıldı.