3. havalimanının 9 yıllık hikayesi: Doğa ve işçi katliamı

Rıfat DOĞAN

ARTI GERÇEK - İnşaat rögarında işçi cesedi bulunan, çalışma koşullarının düzeltilmesi için eylem yapan işçilerin tutuklanmasıyla gündeme gelen 3. havalimanının açılışı bugün yapılıyor. İşte yer tartışmasından işçi eylemlerine, doğa katliamından iş cinayetlerine yeni havalimanın 9 yıllık hikayesi…

Gündeme geldiği 2010 yılından bu yana Türkiye'nin en çok tartışılan projesi olan 3. havalimanı, Cumhuriyet'in 95. yılında açılıyor. İktidar tarafından ülke tarihinin en büyük projelerinden biri olarak tanıtılan yeni havalimanı, her ne kadar bugün açılsa da halen çok sayıda eksiği olduğu ve bu nedenle asıl olarak aralık ayından itibaren uçuşlara açılacağı belirtiliyor.

Dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 2010 yılında başlattığı yeni havalimanıyla ilgili yer tartışmasının üzerinden neredeyse 9 yıl geçti. Artı Gerçek, o günden bugüne projeyle ilgili gündeme gelen tartışmaları, açıklamaları, meslek örgütlerinin hazırladığı raporları, çevrecilerin itirazlarını ve son aylarda çok tartışılan işçi eylemlerini derledi.

SİLİVRİ'YDİ, ERDOĞAN SÖYLEYİNCE YERİ DEĞİŞTİ

2009: O günden bugüne tam 3 bin 380 gün geçti. Yapımı için öngörülen yer 2009 yılında onaylanan ve 'İstanbul'un Anayasası' olarak tabir edilen Çevre Düzeni Planı'nda Silivri'ydi.

2010: Yeni havalimanıyla ilgili ilk sözleri de yine dönemin Başbakanı Erdoğan dile getiriyordu. Mevcut iki havalimanın ihtiyaca cevap veremediğini belirten Erdoğan, üçüncü bir havalimanı yapılacağını söylüyordu. Erdoğan'ın bu sözlerinin ardından dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım 3. havalimanının Avrupa yakasına inşa edileceğini ve 'yap-işlet-devret' modeli ile ihale edileceğini duyuruyordu.

2011: Yer tartışmasını başlatan da yine Erdoğan oldu. Erdoğan, Asya ve Avrupa yakasına iki yeni şehir yapılacağını ve 3. havalimanının bu bölgede olacağını söylüyordu.

2012: Bu sözlerin üzerinden bir yıl geçtikten sonra Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım 3. havalimanının yerinin 'Karadeniz'in Avrupa yakası' olarak belirlendiğini açıklıyordu. Bakanlar Kurulu kararıyla 3. havalimanının yeri ilan edildi. Proje için ilan edilen yer Kuzey Ormanları bölgesiydi. Yaklaşık 70 göl ve göletin bulunduğu alanın büyük bir bölümü ormandı.

İHALESİ DE USULSÜZ

2013: Yeni havalimanı için düzenlenen ihalede en yüksek teklifi 22 milyar 152 milyon Euro'yla Limak-Kolin-Cengiz-Mapa-Kalyon Ortak Girişim Grubu verdi. İhale, Cumhuriyet tarihinin en büyük ihalesi oldu. İhalesi yapılan projenin Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu hakkında ne bir 'olumlu' ne de 'ÇED Gerekli Değildir' kararı vardı. İhale bu haliyle ÇED Yönetmeliği'ne aykırıydı.

Proje dosyasına göre yeni havalimanı 76,5 milyon metrekarelik bir alan üzerine inşa edilecekti. Bu büyük bölge üzerinde 1 milyon 471 bin metrekare genişliğinde kapalı alan bulunuyor. Bu boyutları ile dünyanın en büyük havalimanı olan projede 6 bağımsız pist ile 500 uçak kapasitesi, 70 bin araçlık otopark ve yıllık 150 milyon yolcu kapasitesi bulunuyor.

HEYELAN TEHLİKESİ VAR

Yeni havalimanı için hazırlanan ÇED raporu ise seçilen bölgenin ne kadar yanlış bir tercih olduğunu, "Tayakadın-İhsaniye yolunun hafriyat depolama alanına denk gelen kısmında heyelana bağlı kaymalar ve yol bozulması söz konusudur. Ayrıca alanda madencilik faaliyetleri sonucu bozulmuş arazilerde zeminde kaymalar söz konusudur" ifadeleriyle duyuruyordu. Raporda ormanların yok olacağı, su kaynaklarının kurutulacağı belirtilirken bölgenin heyelan alanı olduğu ifade ediliyordu.

PROJE ALANININ YÜZDE 81'İ ORMAN

2014: İstanbul 4. İdare Mahkemesi ÇED olumlu raporu hakkında Şubat 2014'te yürütmeyi durdurma kararı aldı. Ancak yargı süreci devam ederken Bakanlık 7 Mart 2014'te yeni bir ÇED raporu hazırladı. ÇED raporuna göre proje için belirlenen alanın yüzde 81'i orman alanı, yüzde 9'u göl ve gölet. İstanbul'un ormanları dünyadaki 200 önemli ekolojik bölgeden biri, Avrupa'da ise acil korunması gereken 100 ormandan biri.

BİNLERCE AĞAÇ KESİLDİ

Kuzey Ormanları'nın bulunduğu bölgeye yapılacak 3. havalimanı projesinin resmi ÇED raporuna göre en az 657 bin 950 ağaç kesildi, 1 milyon 855 bin 391 ağaç ise taşındı.

JEOLOJİ MÜHENDİSLERİ: HAVALİMANI BÖLGESİNDE SAĞLAM ZEMİNE ULAŞILAMIYOR

Meslek odaları yeni havalimanıyla ilgili hazırladıkları raporda seçilen bölgenin zeminine dikkat çekiyordu. Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi, İstanbul'un Karadeniz kıyısında, Terkos gölünün bitişiğinde belirlenen 7 bin 594 hektar büyüklüğündeki alanın jeolojik ve tektonik yapısı nedeniyle havalimanı inşaatına uygun olmadığı belirterek inşaat sahasında yapılan sondajlarda, onlarca metre çamurlu killi seviye tespit edildiğini ve sağlam zemine ise ulaşılamadığını açıklıyordu.

Nitekim zeminin uygun olmadığı ve sık sık kazaların yaşanacağı uyarısı yapılan havalimanı projesinde dolgu çalışmaları sırasında hafriyat kayması sonucu gölete düşen iş makinesinin operatörü Osman Ceylan isimli işçi hayatını kaybetti.

Bütün itirazlara rağmen yeni havalimanının temeli, dönemin Başbakanı Erdoğan'ın katıldığı törenle atıldı. Erdoğan temel atma töreninde Gezi Parkı eylemlerine gönderme yaparak "Biliyorsunuz geçen yılın mayıs ayında bazı Gezizekalılar türedi. Bu Gezizekalılar bu havalimanını hazmedemediler" dedi.

HAVALİMANININ KOTU DÜŞÜRÜLDÜ, MÜTEAHHİTLERİN CEBİNE 2 MİLYAR EURO GİRDİ

2015: Temeli atılan yeni havalimanının yer teslimi bir türlü yapılamadı. İhalesi 2013 yılında yapılmasının ardından temeli 2014 yılında yapılan havalimanın yer teslimi ancak 2015'te yapılabildi. Yer tesliminin gecikmesiyle ilgili iddiaları gündeme getiren CHP İstanbul Milletvekili Aykut Erdoğdu, "Ağırlıklı olarak kamu bankalarından sağlanan kredinin, 3. havalimanı projesinde müteahhidin riskini kamu bankasına, oradan da Hazine'ye yüklediğini" belirtiyordu.

Bu arada projede iş kazaları sürdü. Şantiyeye işçi götüren servis araçları çarpıştı. Kaza sonucu ikisi ağır 43 işçi yaralandı.

Projeye ilişkin 100 sayfalık bir rapor hazırlayan Kuzey Ormanları Savunması ve meslek örgütleri de 'Dövizin aşırı değerlenmesi ve artan dış borç faizleri nedeniyle, konsorsiyum tarafından 22 milyar 152 milyon avro bedelle alınan 3. havalimanının maliyetinin sadece ilk 9 ayda 4 milyar dolar arttığına dikkat çekiyordu. Raporda ayrıca "İhale şartlarına göre deniz seviyesinden 105 metre yüksekte olması gereken havaalanının kotu ihaleden sonra 70 metreye düşürülerek uçuş güvenliği hiçe sayıldı ve tahminlere göre bu değişiklikle müteahhitlere 2 milyar avro kazandırıldı" deniyordu.

HAVALİMANI MALİYETİ İÇİN HER HANEDEN 200 EURO ÇIKIYOR

2016: 3. havalimanı inşaatında 3. pist yapım şantiyesinde Nurettin Özdemir adlı işçi ezilerek hayatını kaybetti. 3. havalimanı bölgesinde bulunan Eyüp ilçesine bağlı Ağaçlı, Odayeri ve Çiftalan köylüleri, havalimanına dolgu malzemesi sağlamak üzere kurulan taş ocakları açıldı.

2017: Havalimanıyla ilgili yolsuzluk tartışmalarına yeni biri daha eklendi. CHP Genel Başkan Yardımcısı Aykut Erdoğdu, 3. havalimanı inşaatında yapılan usulsüzlükler nedeniyle 4,5 milyar Euro'nun yandaş şirketlerin cebine konulduğunu belirterek, "Bu 4,5 milyar Avro Türkiye'de hane başına 200 avronun her bir aileden çalınması demek, yani 850 TL" diyordu.

TÜRKİYE TARİHİNİN EN YÜKSEK TUTARLI YOLSUZLUĞU: 3. HAVALİMANI

2018: Bu açıklamadan bir yıl sonra yeni bir açıklama yapan CHP Genel Başkan Yardımcısı Aykut Erdoğdu, İstanbul'un 3. havalimanı ihalesinde yolsuzluk yapıldığını belirterek şöyle diyordu: "Yapılan yolsuzluğun TL karşılığı yaklaşık 32 Milyar TL olup Türkiye kamu bütçesinin yaklaşık yüzde 5'i kadardır. Bu tutar Türk Telekom özelleştirme ihalesi sonrasında bizim tespit edebildiğimiz en yüksek tutarlı yolsuzluktur."

İŞ CİNAYETLERİ

36 bin işçinin çalıştığı şantiyede iş cinayetlerine ilişkin iddiaların ardı arkası kesilmedi. Projede başından beri çalışan bir kamyon şoförü inşaatta 400 işçinin öldüğünü, işçilerin ailelerine para verilerek bu ölümlerin gizlendiğini iddia etti.

Havalimanındaki işçi ölümleriyle ilgili CHP ve HDP milletvekilleri çok sayıda soru önergesi verdi.

ÇALIŞMA KOŞULLARININ DÜZELTİLMESİNİ İSTEYEN İŞÇİLER TUTUKLANDI

Havalimanı işçileri, iş cinayetlerinin yaşandığını, çalışma şartlarının ağır olduğunu, maaşların ödenmediğini, yatakhane ve yemakhanelerde temizlik sorunlarının olduğunu söyleyerek yerleşke içerisinde açılışa bir ay kala 14 Eylül günü eylem başlattı. 15 Eylül Cumartesi sabahı jandarma kötü çalışma koşullarını protesto eden işçilerin koğuşlarına baskın düzenledi. 543 işçi gözaltına alınırken 24'ü tutuklanmıştı. Bu sayı daha sonra 37'ye yükselmişti. Halen tutuklu bulunan işçi ve sendikacıların sayısı 31.

SON ÖLÜM HABERİ DÜN GELDİ

Hakları için eylem yapan işçilerin tutuklandığı günlerde yeni havalimanında Teknofest adıyla bir festival düzenlenmiş, adı eylemlerle anılan havalimanına prestij kazandırılmaya çalışılmıştı. Kısa süre önce rögarda işçi cesedi bulunan havalimanından son ölüm haberi dün gelmişti.