Amini protestolarının ışığında bir kitap: İran’ın İffetsiz Kadınları

Gülsüm Güller

Artı Gerçek- Gazeteci yazar Hatice Özhan'ın kitabı İran'ın İffetsiz Kadınları, kadınlar özelinde İran halkının topyekün örgütlendiği bir dönemde yayımlandı.

Kadınların etek boyu, saç teli, kaşı, gözü, bakışı, ses tonu, kahkahası bugün hala tartışma konusu olmaya devam ederken, İran ve Afganistan gibi ülkeler de ise hâkim iktidarların arzusuna boyun eğmeyen kadınlar, devlet eliyle hayattan koparılarak bir güç gösterisinin ardında kalan ve küresel çapta hafızalardan silinmeyen isimlere dönüştüler.

Eylül ortasından bu yana bir isim var ki, ardından başlayan özgürlük mücadelesi tüm dünyada yankı bulmuş durumda: 23 yaşındaki Mahsa Amini’nin saçı göründüğü gerekçesiyle darp edilerek devlet eliyle katledilmesinin; itaate zorlanarak yok edilen bedeninin ardından, isyanın sembolü olarak sokağa çıkan binlerce beden, direnişle özgürleşmiş tek bir beden olarak karşımıza çıktı.

'GÜZELLİĞE HAPSEDİLMİŞ BEDENDEN FİGÜRDE ÖZGÜRLEŞMİŞ BEDENE'

Direnişin Kürdistan’da başladıktan iki gün sonra Tahran’a, ardından da yaşadığı küçük kasabaya ulaştığını, o ana kadar kadınların coşkusunu video kayıtlardan ve haberlerden takip ettiğini ve nihayet kendisini bir sokak protestosunun ortasında bulduğunu söyleyen L.*’nin de söylediği gibi:

“Güzelliğe hapsedilmiş bedenden, figürde özgürleşmiş bedene. Beden, sanal uzamda imgelerini gördüğü önceki figürler tarafından uyarılıp onlardan ilhamını alırken, kendisi de yeni bir figür yaratarak gelecekteki figürlere ilham veriyor. Bu bir uyarım ve ilham zinciri. Bu figür, kadınları bedenin tutsaklığından ve tarihsel tâbiyetinden kurtararak, bedenin yeniden canlanmasını sağlamıştır. Kendi direnişinin ona sunduğu olanakları ve güzelliği ancak şimdi keşfeden bir bedendir bu: yeni baştan olgunlaşan bir beden.”

Özhan’ın 27 Ekim'de yayımlanan İran’ın ‘İffetsiz’ Kadınları isimli kitabı da kadınlardan aldığı ilhamın bir ürünü, bir uyarım zincirinin devamı. 2017’den günümüze kadar farklı mecralarda yayınlanan yazılarının bir toplamı olan bu kitap, kadının boyun eğmeyen kimliği etrafında şekillenmiş. Özellikle kimlik politikaları nedeniyle ‘öteki’nin de ‘öteki’si olan kadınların hikâyesine odaklanan yazılar çoğunlukta.

Köşe yazıları ve denemelerden oluşan kitap kronolojik olarak takip edildiğinde, kadınların İran’da, Ortadoğu’da ve esasında dünyanın birçok yerinde ırklarından, ten renklerinden, toplumsal statülerinden ötürü benzer yollardan geçtiklerini gösteriyor. Onun listesindeki kadınlar tek milletten: Fate Reş, Ulrike Meinhof, Phoolan Devi, Furuğ Ferruhzad, Benazir Butto, Harriet Tubman, Meryem Xan, Leyla Kasım, Cumartesi Anneleri, Taybet Ana, Deniz Poyraz…

Özhan, kitabında ayrıca Kürt kadınların Türkiye’de karşılaştıkları sorunları ve feminizm mücadelelerini de postkolonyal feminizm çatısı altında tartışıyor.

İktidarların kendilerini ifade ettikleri, üzerinde somutlaşabildikleri bir mekân olarak değil, halkları ayağa kaldıran, direniş ilhamı veren figürler olarak kadın bedenleri... Amini protestolarındaki benzer detay da yüzlerin arka planda olması. Akşam karanlığında arkası dönük bir kadının duvar yazılaması veya maskeli bir başka kadının bir aracın üstünde elinde meşale tutması gibi... Özhan'ın kitap kapağındaki görsel de bu eğilimi vurgular nitelikte.

* L.'nin İran protestolarını bir kadın devrimi olarak değerlendirdiği Burak Üzümkesici tarafından Türkçeye çevrilen yazısına buradan ulaşabilirsiniz.