Zeynep Yaş: Kürt müziğinin 122 yıl önce yapılmış bilinen ilk kayıtlarına ulaştım

Ferid DEMİREL

BERLİN - Kürt müziği araştırmacısı ve derlemeci Zeynep Yaş’ın ortaya çıkardığı yeni belgelere göre, Kürt müziğinin ilk kayıtları bundan 122 yıl önce yapılmış. Yusuf Bey, Nazlı Hanım ve Diyarbakırlı Ali adlı kişilerin seslendirdiği 5 şarkılık bu kayıt, Yaş’a göre “Mezopotamya’nın ilk kayıtları” olma özelliğini taşıyor.

Zeynep Yaş, Kültür İçin Alan projesinin Mobilite Programıyla gittiği Berlin’de, Humbold Üniversitesi, Fonogram arşivlerinde elde etmiş bu kayıtları.

Yusuf Bey, Nazlı Hanım ve Diyarbakırlı Ali adlı kişilerin seslendirdiği 5 şarkılık kaydı, 1902'de kaydeden kişi ise Berlin Fonogram arşivinin kurucularından Felix Luschan.

Yaş, 2012 yılında Süryani Kosrof Malool’un Kürtçe seslendirdiği kayıtlara ulaşmış. O dönem bu kayıtlar, Kürtçe müzikle ilgili ilk kayıtlar olarak kabul edilmişti.

Entoloji, etnografi ve arkeoloji alanlarında çalışmalar yürütmüş olan Avusturyalı doktor Felix Luschan, Antep Islahiye’deki Zincirli kazılarında çalışmış. 1894 yılından itibaren o bölgede Türkmen, Ermeni, Kürt ve Çingene halklarından bir çok kişiyle balmumu silindirleri üzerine fonografik onlarca müzik eserini kayıt altına alarak, bu eserleri Berlin Fonogram Arşivi’ne kazandırmış.

'MEZOPOTAMYA’NIN İLK KAYITLARI DİYEBİLİRİZ'

Yaş bu kayıtlara Mezopotamya’nın ilk kayıtları denebileceğini belirtiyor: “Şu an bile bilinen ve tanınan Türkçe’nin ilk kayıtları 1894 yılında, Kürtlerin ilk kayıtları da 1902 yılında belgeli olarak ilk kez bu Zincirli kayıtlarından oluşmaktadır. 1902 yılında Kürtçe dengbêjlik kilamlarından Yusuf Bey’den “Qasim Begê” ve “Leminê” iki kayıt, Nazlı Hanım’dan “Xelîlo Lawo” ve Lo dilo” iki kayıt, Diyarbakırlı Ali’den “Diyarbekira Şewitî” bir eser kaydını yapmıştır. Bu kayıtlar Kürtlerle yapılmış, Kürt müziğinin ilk fonograf kayıtlarıdır. 1904 yılında Süryani sanatçı Kosrof Malool’un Amerika’da Columbia Plak şirketinde plaklar üzerine okuduğu kayıtlardan öncedir ve kayıtlar artık arşivimizde yer almaktadır.

'KÜRT MÜZİK TARİHİ İÇİN OLDUKÇA ÖNEMLİ'

Dünyada ilk ticari plakların 1904 yılında kaydedildiğini belirten Yaş, söz konusu Kürtçe kayıtlar için “Kürt müziği tarihi açısından çok değerli” dedi.

Kosrof Malool’un yaptığı kayıtlara ilk kez 2012 yılında rastladığını ve bu kayıtlarla ilgili araştırmasına Şakarên Muzîka Kurdî çalışmasının birinci cildinde yer verdiğini belirten Yaş, şöyle devam etti:

"Tabi o dönem bu kayıtlar çok ses getirdi ve belgeli tarihlememiz daha çok 1909’u gösteriyordu, hatta bazı kayıtlarda 1912 yılıydı. Ancak daha sonra ulaştığımız bazı plaklar ve belgelerle bu kaydın 1904 yıllarında yapılmış olma ihtimalini ortaya koydu. Zaten Dünyada bile ilk ticari plakların tarihi 1904 yılıdır. Yani ticari olarak yapılmış olsa bile Kürt müzik kaydının dünyanın ilk müzik kayıtları arasında yayınlanmış olması, müzik tarihi literatürümüz için oldukça önemli ve değerli. Hele Süryani halkından bir sanatçının Kürtçe bir dengbêjlik kilamını, Amerika’da kayıt ettiği ilk plaka okuması Mezopotamya’da yaşayan halkların ortak kültürel değerlerini ve dilini sahiplenmesi oldukça manidar.”

Daha önce bu kayıtların bilindiğini ancak ellerinde bir bilginin olmağını ifade eden Yaş, söz konusu kayıtların 1999 yılında dijital hale getirildiğini söyleyerek “Zincirli kayıtları hakkında yıllardır biz söylenti olarak haberdardık. Elimizde verilerimiz ve kayıtlara dair reel bilgilerimiz yoktu. Bu sene Kültür İçin Alan projesinin Mobilite Programıyla katıldığım, Martin Greve, Albert Wiedmman gibi değerli hocaların referans ve destekleriyle geliştirdiğim profesyonel ağ geliştirme çalışması sayesinde Humbold Üniversitesi, fonogram arşivlerini bana açtılar. Bu Kayıtları benimle paylaşmaları sayesinde, 122 yıl önce yapılmış olan bu kayıtların, 1999 yılında yapılmış dijital kayıtları ve ilk katalog kayıtlarına ulaşmış, ne olduklarını görmüş, dinlemiş, kayıtların sahiplerini isimlerini ve eserlerin isimlerini öğrenmiş olduk. Bunlar Kürt müziğinin yapılmış ilk silindirik fonograf kayıtları oldukları için de oldukça önemli.” dedi.