Karıncalarda köleleştirme içgüdüsü: Diğer türleri kendi işleri için sömürüyorlar
Karıncalar da insanlar gibi özgürlükleri için savaşıyor! 15.000 karınca türün arasından köle-yapıcı (İng: "slave-maker") olarak bilinen 50 tanesi, türünün devamı için başka bir karınca türünü baskı altına alır. Köleleştirilen karıncalar ise özgürlükleri için savaşmak zorundadır. Charles Darwin’in Türlerin Kökeni'nde "sıra dışı ve dehşet verici" olarak tanımladığı karıncalardaki köleleştirme içgüdüsü, uzun yıllardır bilim insanlarının ilgisini çekmektedir.
Köle-yapıcı karıncaların hepsi Myrmicinae alt familyasındaki Formicoxenus cinsine aittir. Bu cinsin aile ağacına bakarak, karıncalarda köleleştirmenin bağımsız olarak altı farklı soydan evrimleştiği düşünülse de, evrimin nasıl bir süreç izlediği hala net olarak bilinmiyor.
Karıncaların başka bir koloniyi ele geçirmek için kullandığı iki farklı yöntem biliniyor. Birinci yöntemde köle-yapıcı karıncalar, başka bir karınca türünün yuvasına baskın yapar ve yumurtaları çalarak kendi yuvasına taşır. Yumurtadan çıkan karıncalar kendi kolonilerindeymiş gibi yuvaya yemek getirir, larvaları ve kraliçeyi besler, koloniyi saldırılara karşı korur; hatta yuva değişikliği durumunda efendilerini teker teker yeni yuvalarına taşır.
İkinci yöntemde ise köle-yapıcı karıncalar, önceden keşif yaptıkları başka bir yuvaya baskın yapar. Bu baskını fırsat bilen köle-yapıcı kraliçe, gizlice koloniye girer ve yuvadaki kraliçeyi öldürerek onun yerine geçer. Bazı köle-yapıcı karınca yuvalarında iki farklı tür köle bulunabilir. Örneğin, köle-yapıcı P. americanus aynı zamanda hem T. longispinosus hem de T. curvispinosus türlerinden kölelere sahip olabilir.
Köle-yapıcıların bahsedilen hilelerine rağmen, ev sahibi karıncaların da yuvalarını korumak için geliştirdikleri birkaç stratejileri vardır. Örneğin, gözcülük yapan ev sahibi karıncalar köle-yapıcı karıncaları bulmak için sürekli tetiktedir, kolonilerinin keşfedildiğini fark ederlerse larvaları ve kraliçeyi de alarak yuvayı terk ederler.
KÖLE YAPICILIK NESIL EVRİMLEŞTİ?
Peki köle-yapıcı karıncalar neden böyle bir alışkanlık kazanmış olabilir? Sorunun cevabı tam olarak bilinmese kraliçenin, koloni kurmak için gerekli olan tehlikeli aşamaları izlemek yerine çoktan kurulmuş olan başka bir koloninin sağladığı iş gücü ve güvenlikten faydalandığı düşünülüyor.
Bu karıncalar gibi sosyal parazitlerin nasıl fark edilmeden başka türlerin yuvalarına sızdığını araştıran Isabelle Kleeberg ve ekibi, köle-yapıcı karıncaların kütikular hidrokarbonlarını incelediler. Çünkü sosyal böceklerin sadece kütikular hidrokarbonlarından tanıdıkları yuva arkadaşlarının yuvaya girmesine izin verdiği biliniyor. Öyle ki sosyal parazitler, kimyasal olarak neredeyse hiçbir kütikular hidrokarbon taşımamak (kimyasal anlamsızlık), aktif olarak ev sahibi böceklerin kütikular hidrokarbonlarını sentezlemek (kimyasal taklit) veya ev sahibi böceklere, yuva materyallerine sürtünerek onların kokusuna sahip olmak (kimyasal kamuflaj) gibi yöntemler kullanarak yağmalayıcı oldukları yuvada fark edilmemeye çalışır.
Kleeberg ve ekibinin araştırmalarında kullandıkları karıncaların filojenisi (Kalın yazılan türler köle-yapıcı karıncaları gösteriyor. Kalın oklar köle-yapıcıların başlıca tercih ettikleri ev sahibi türleri, ince oklar ise tercih etmedikleri ev sahibi türleri belirtiyor.)
Yapılan çalışmada, Kuzey Amerika’ya ait Temnothorax cinsinden üç farklı köle-yapıcı karınca türünün ve onların köleleştirdiği aynı cinsten üç ev sahibi karınca türünün kimyasal profilleri karşılaştırıldı. Birbiriyle yakın akraba olan bu karıncaların altı farklı işçi türünde de aynı otuz beş kütikular hidrokarbon takımı tespit edildi. Bu nedenle, köle-yapıcı karıncaların tercih ettikleri ev sahibi karınca türlerine diğer türlerden daha benzer hidrokarbonlar taşıdığına dair kanıt bulanamadı. Ama üç farklı köle-yapıcı karınca türünde de ev sahibi karıncalara göre daha çok sayıda kısa zincirli hidrokarbonlar ve dallanmamış alkanlar (n-alkanlar) ve daha az sayıda dallanmış hidrokarbonlar tespit edildi. Ayrıca karıncalardaki kast sistemine göre de kimyasal farklılıklar gözlendi.
Sonuç olarak köle-yapıcı karıncalar, yuvadaki diğer karıncalar tarafından tanınmak için önemli olan kütikular hidrokarbonlardan (dallanmış alkanlar ve uzun zincirli hidrokarbonlar) daha az taşıyor. Aynı zamanda, ev sahibi karıncalarda çok sayıda bulunan kısa zincirli hidrokarbonlar ve dallanmamış alkanlar da yuvadaki karıncaların tanınırlığını artırmak için köle-yapıcı karıncalara karşıt bir adaptasyon olabilir. (Evrim Ağacı)
