22 soruda koronavirüs: Grip ilaçları işe yarar mı, korunmak için ne yapmalı?

ARTIGERÇEK- ABD’de yayımlanan Wall Street Journal gazetesi, yeni koronavirüs (COVID - 19) konusunda herkesin merak ettiklerini uzmanlara sordu.

Türkiye’de de çok sayıda hekim, halk sağlığı uzmanı ve odalar bu konularda bilgilendirici açıklamalar yapıyorlar. Farklı bir kaynaktan merak edilen soruların yanıtlarını okumak aydınlatıcı olabilir düşüncesiyle bu derlemeyi özetledik.

WSJ merak edilen sorulara geçmeden önce temel kuralları hatırlatmış:

- Sakin olun.

- Grip veya diğer solunum yolları enfeksiyonlarına karşı hangi önlemleri alıyorsanız aynısını alın.

- Ellerinizi yıkayın.

- Hapşırır veya öksürürken kendinizi olabildiğince diğerlerini koruyacak şekilde saklayın (Kağıt mendil, o yoksa dirseğinizin içi kuralı).

- Hastaysanız evde kalın.

WSJ’de herkesin merak ettiği sorular ve yanıtlar da şöyle yer alıyor:

COVID 19’A MARUZ KALIP ENFEKTE OLMAYABİLİR MİSİNİZ?

Evet.

Sadece enfeksiyona maruz kalmanız değil enfeksiyona hangi süreyle ve ne sıklıkta maruz kaldığınız da önemli.

Yeni koronavirüs oldukça bulaşıcı ama yine de hiçbir virüs için yüzde yüz 100 saldırır diye bir kural yok. Virüsü alıp almayacağınız, virüsün niteliğine ve yoğunluğuna da bağlı.

Çocuğunuzun fincanından içmek veya birini öpmek, birisinin hapşırdığı bir nesneye dokunmaktan daha riskli. Bunun yanısıra enfeksiyonun hangi aşamada olduğu, enfekte kişiye hangi yakınlıkta olunduğu ve enfekte kişiyle birlikte geçirilen süre de önemli.

Covid-19 hastaları, belirtilerin başlamasından 24 ile 48 saat öncesinden hasta oldukları sürenin bitimine kadar virüs bulaştırıyorlar. Virüs belirtileri ortaya çıktıktan sonra yani öksürük veya hapşırığın en çok olduğu dönem en bulaşıcı dönem. Virüsü aldıktan sonra belirtilerin yoğunluğu büyük ölçüde bağışıklık sisteminin gücüne ve vücudun bu maruz kalma ile başa çıkma yeteneğine bağlı.

TIBBİ RAHATSIZLIĞI OLMAYAN 60 YAŞIN ALTINDAKİ İNSANLARIN DA COVID - 19 YÜZÜNDEN AĞIR HASTALANDIKLARINI GÖSTEREN BİR ÇOK RAPOR VAR. BU MÜMKÜN MÜ?

Evet mümkün ancak olasılık daha düşük. Covid-19 nedeniyle ağır hastalananların büyük çoğunluğu yaşlı veya başka sağlık sorunları olanlar olacaktır. Aşırı güçlü bir bağışıklık sistemine sahip olanlar küçük bir alt grubu oluşturuyor. Risk grubunda olmayıp da kritik bir şekilde hastalananlara çok nadir rastlanıyor.

Sürekli virüse maruz kaldıkları için en büyük risk, sağlık personeli için var. Hasta ve yoğun virüslü kişilerle en çok karşı karşıya gelenler onlar.

ATEŞ ÖLÇMEK İÇİN EN İYİ TERMOMETRE HANGİSİ?

Herhangi bir marka dijital termometre, ateş ölçmenin en iyi yolu.

1 yaşın altındaki çocuklar için bazı çocuk doktorları rektal termometre kullanmayı öneriyor. Çünkü bu yaştakiler için küçük bir sıcaklık farkı hastaneye gitme kararı almak için önemli olabiliyor.

1 yaş üstü ve daha büyük çocuklar, ağızlarını kapalı tutabildikleri ve kullanıldığı sırada nefes almadıkları sürece dijital ağız termometresi kullanabilirler.

Kulak termometreleri kulak zarına düzgün bir şekilde hizalanmaz ise doğru okuma vermeyebiliyor. Kol altı okumalarında da en doğru sonuç alınamayabiliyor.

ÇOCUKLAR NE KADAR RİSK ALTINDA?

Şaşırtıcı olasa da şu ana kadar çocukların, şiddetli enfeksiyona karşı daha az savunmasız olmadıkları görünüyor. Ancak bilim insanlarının, çocukların hastalığı bulaştırmada anahtar bir rol oynayıp oynamadıkları konusunda şüpheleri var. Bu yüzden çocukların virüsü almalarını ve başkalarına yaymalarını önlemek konusu, hala hayati önem taşıyor.

Geçen ay Amerika Tıp Derneği’nce (JAMA) yayınlanan bir araştırmaya göre, Çin'deki yaklaşık 45.000 onaylanmış Covid-19 vakası incelendiğinde hastaların sadece yüzde 2'sinin çocuk olduğu görüldü. 10 yaşın altındaki çocuklarda ölüm vakası bildirilmedi. Güney Kore'den de benzer veriler elde edildi. Mart'ta Kore Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri tarafından bildirilen yaklaşık 6.300 Covid-19 vakası arasında, 30 yaşın altındaki hiç kimsede ölüm kaydedilmedi. Vakaların yüzde 10'u 10-19 yaşları arasındaydı.

Nedeni belli değil. Bazı doktorlar, çocuklardaki reseptör (alıcılar) yoğunluğunun yetişkinler kadar yoğunluğa sahip olmayabileceğini düşünüyor, diğerleri ise çocukların genellikle daha güçlü bağışıklık sistemlerine sahip olduğunu belirtiyor. Ancak çocuklar, hastalığın yayılmasında rol oynayabiliyor, bu nedenle önlemleri takip etmek çok önemli: Ellerini yıkayın, dokundukları yüzeyleri temizleyin ve hastalarsa okuldan uzak tutun.

MİKROPLARI ÖLDÜRMEK İÇİN SU VE SABUN EL DEZENFEKTANLARINDAN DAHA MI İYİ?

Evet.

Uzmanlar, ellerinizi su ve sabun ile yıkamanız mümkün değilse el dezenfektanı kullanmanızı öneriyor. Araştırmalara göre alkol bazlı el dezenfektanları eldeki mikrop sayısını azaltsa da tüm mikropları ortadan kaldırmıyor.

Eller yağlı veya gözle görülür derecede kirli olduğunda el dezenfektanları etkili değiller çünkü bu durumda kire ve mukozaya nüfuz edemiyorlar.

Uzmanlar, "Suya ve sabuna yakınsanız su ve sabunu kullanın ancak değilseniz dezenfektan kullanın" diyorlar.

Kullandığınız el dezenfektanı en az yüzde 60 alkol içermeli. El dezenfektanı kullanmak durumunda kaldığınızda her iki elin yüzeylerini kaplayacak kadar büyük bir hacim kullanın ve ellerinizin tamamen kurumasını bekleyin.

HANGİ HASTALIKLARI OLANLAR RİSK GRUBUNDA?

Sadece organ nakli olan ya da kanser hastaları gibi bağışıklık sistemi zayıf insanlar değil kalp hastalığı, diyabet, yüksek tansiyon ve sigara içenler de dahil olmak üzere solunum veya akciğer hastalığı olan kişiler bu grupta. Çin'de yapılan araştırmalar, kardiyovasküler sorunları olanlar için ölüm oranının yüzde 10.5 olduğunu, diyabet hastaları için yüzde 7.3 ve hipertansiyon veya akciğer ve solunum hastalığı olanlar için yaklaşık yüzde 6 olduğunu göstermektedir. Kanser hastalarında bu oran yüzde 5.6 olarak bildirilmiştir.

Gribin riskli olduğu grupla aynı grup yani. Bu hastalıklardan biri ya da birkaçına sahip yaşlılar için risk daha da yükseliyor.

Sigara içmek de hava kirliliği de ciddi enfeksiyon riskini arttırıyor. Çin'deki hava kirliliği de riski artıran nedenler arasında sayılıyor.

Daha yaşlı olanlardan aktif ya da pasif dumana ve hava kirliliğine maruz kalanlar daha ağır bir enfeksiyonla karşı karşıya kalıyorlar.

TOPLU TAŞIMADA COVID-19 BULAŞMA RİSKİNİ NASIL AZALTABİLİRİZ?

Öksüren ve hapşıranlardan uzak durun. Tutunma yerlerini silmek de düşünülebilir.

Toplu taşıma araçlarından iner inmez mümkünse ellerinizi yıkayın yoksa el dezenfektanı kullanın.

Yüzünüze ve gözünüze dokunmamak koşuluyla eldiven giyilebilir. Toplu taşıma araçlarında tek kullanımlık eldivenler tercih edilebilir. Ama en iyisi yürünebilecek mesafeleri yürüyün temiz hava alıp egzersiz de yapmış olursunuz.

COVID -19, GRİP VE DİĞER VİRÜTİK SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONLARINDAN DAHA MI BULAŞICI?

Öyle görünüyor.

Hepsi oldukça bulaşıcı olmakla birlikte, virüs almış bir kişinin virüsü kaç kişiye bulaştıracağına ilişkin oran, Covid-19 için 2.6 olarak tahmin ediliyor. Gripte ise bu oran, 1.2 ile 1.8 aralığında.

GRİP GİBİ COVID 19 DA İLKBAHAR VE YAZ AYLARINDA DAHA MI AZ YAYILACAK?

Bir milyon dolarlık soru bu.

Uzmanlar, Covid-19’un yeni bir virüs olması nedeniyle bunu ayırt etmenin imkansız olduğunu söylüyorlar.

Koronavirüsler, genel olarak grip gibi mevsimsel virüsler değiller. Bu nedenle, ilkbahar ve yaz aylarında daha az yaygın olmaları beklense de gribe göre daha fazla varlık göstereceklerdir.

Farklı bir koronavirüs olan SARS (şiddetli akut solunum sendromu) Kasım 2002'de ortaya çıktı, 2003 yazına kadar sürdü. Ancak buna karşılık, MERS (Orta Doğu solunum sendromu) yaz aylarında yok olmadı.

Covid-19, Hong Kong ve Singapur gibi daha sıcak iklimlere sahip bazı bölgelerde de yayıldı. Ancak genel olarak daha sıcak iklimlerde diğer yerlere göre daha az sayıda vaka görüldü.

KORONAVİRÜS İÇİN GRİPTEN FARKLI BİR ÖNLEM YA DA TEDAVİ VAR MI?

Hayır.

Hastalığa neden olan virüsler farklı olsa da bunlar aynı şekilde yayılan bulaşıcı solunum hastalıklarıdır. Hapşırma veya öksürme veya 2 metre içinde konuşan bir hastadan gelen serpintiler yoluyla bulaşırlar. Böyle bir serpinti gözlerinize, ağzınıza veya burnunuza girerse, enfekte olabilirsiniz.

Yeni koronavirüsün, hasta bir insanın ortamdan ayrılmasından sonra bile bulunduğu bölgede asılı bıraktığı minicik serpintileri yoluyla bulaşabileceği konusunda bazı endişeler var. Ama doktorlar, asıl bulaşma yolunun bu olmadığını, dikkat edilmesi gereken temel ilkelerin daha önemli olduğunu vurguluyorlar.

Antibiyotikler, virüslerde etkili değiller. Grip gibi koronavirüs için de (Advil Tylenol ABD’deki antigrip ilaçlarının isimleri) reçetesiz ilaçlar kullanılabiliyor.

Şu anda yeni koronavirüs için antiviral veya aşı yok. Oysa grip için hastalığın süresini kısaltan hem aşı hem de bazı antiviraller var.

REÇETESİZ SATILAN SOĞUK ALGINLIĞI İLAÇLARINI ALMAK YARDIMCI OLUR MU?

Uzmanlar bunun, yeni koronavirüs tedavisinin temelini oluşturan semptomları kontrol etmek için yararlı olduğunu söylüyor. Ancak bu bir tedavi olmadığı gibi başkalarına bulaştırmaya da engel olmuyor.

HAMİLE KADINLARIN ALMASI GEREKEN ÖZEL BİR ÖNLEM VAR MI?

Uzmanlar, hamile kadınların yeni virüs karşısında daha savunmasız insanlar kategorisine indiklerini söylüyorlar. Önlemler aynı olmasına rağmen, hamile kadınların özellikle daha dikkatli olmaları gerekiyor.

YENİ KORONAVİRÜS MİKROPLARI YÜZEYLERDE NE KADAR SÜREYLE YAŞIYOR?

Bunun yüzeye bağlı olduğu söyleniyor. Eğer bu yüzey açık havadaysa ve güneş ışığı alıyorsa muhtemelen buradaki mikroplar sadece birkaç dakika veya bir saate kadar yaşıyor. Ancak iç mekanda ve kuru bir ortamdaysa, mikroplar bir veya iki güne kadar yaşayabiliyor.

ALERJİ VE ASTIM HASTALARININ HASTALIĞI KAPMA RİSKİ DAHA MI YÜKSEK?

Alerji hastalarının yeni koronavirüsü kapma oranının daha yüksek olduğuna dair bir kanıt yok. Ancak astım hastaları için var.

Yeni bir araştırmaya göre, yaşlılar ile diyabet, kalp hastalığı, solunum yolu hastalıkları da dahil olmak üzere akciğer hastalığı olanlar, sigara içenler ölüm riski en yüksek olan gruplar.

GRİPLE KARŞILAŞTIRILDIĞINDA YENİ KORONAVİRÜSTE ÖLÜM RİSKİ NEDİR?

Yeni koronavirüs için ölüm oranı tahminleri yüzde 1.4 ile yüzde 3.4 arasında değişiyor. Genellikle ortalama olarak yüzde 2 deniliyor. Buna karşılık, şiddetli mevsimsel grip için ölüm oranı çok daha düşük, binde 1. Yine de şu andaki rakamların afaki olduğunu, gerçek rakamlar açıklandığında gerçek ölüm oranının yüzde 1’den az olduğunun görüleceğini söyleyenler de var. Sayılar, şu anda değişiyor. Uzmanlar, hiç bir belirti göstermeyenler ya da test edilmeyenler de dahil olmak üzere enfekte olan toplam kişi sayısı bilininceye kadar bu oranı söylemenin zor olduğu görüşündeler.

NE ZAMAN HASTANEYE GİTMELİYİM?

Uzmanlar, bu işaretin nefes almada zorluk veya yüksek ateşle birlikte nefes darlığı olduğunu söylüyorlar. (Bu konuda ülkelerin önlemleri farklı olduğu için ayrıntılara girmek doğru olmasa gerek.)

MASKE YA DA ELDİVEN KULLANMALI MIYIM?

Siz veya evinizdeki birisi yeni koronavirüs mikrobu almadıysa, hayır.
Maske takmayı ancak siz hastaysanız ya da hasta bir kişi ile (çocuğunuz ya da yakınınız) yakın temas halinde iseniz gözönünde bulundurmalısınız.

Eldivenler de bu durumlarda gerekli. Ancak sürekli takmak sıklıkla elimizi yüzümüze ya da gözümüze değme alışkanlıklarımız nedeniyle iyi bir fikir değil.

ÖNLEM OLARAK ÇİNKO YA BENZERİ İLAÇLAR ALMALI MIYIM?

Halk sağlığı uzmanları yeni koronavirüsle karşılaşma riskini azalttığı düşünülen bir materyalin bilinmediğini söylüyor.

En iyi önlem, sıklıkla ve en az 20 saniye el yıkamak, hasta hissediyorsanız evde kalmak.

ÖZEL BİR TEMİZLİK ÜRÜNÜ KULLANMALI MIYIM?

Günlük temizliklerde kullanılan dezenfektan mendiller ve temizlik malzemeleri yeterli olacaktır. İçeriğinde alkol ve çamaşır suyu olan her temizlik maddesi işe yarıyor. Özellikle de evde hasta birisi varsa kapı kolları ve tezgah gibi yüzeyleri her gün temizlemek gerekir.

EVDE VİRÜS ALMIŞ BİR HASTA VARSA NE YAPMALIYIM?

Bu kişinin mümkün olduğunca kendisini diğerlerinden izole etmesini sağlamak gerekiyor. Mümkünse bu kişi ayrı bir odada uyumalı, dinlenmeli ve yine mümkünse ayrı bir tuvalet ve banyo kullanmalı.

YENİ KORONAVİRÜSÜ, SOĞUK ALGINLIĞI VE GRİPTEN NASIL AYIRIRIZ?

Sadece basit belirtilerle bu neredeyse imkansız. Yeni koronavirüsün belirtileri de aynı grip ya da diğer solunum yolları virüslerinin yol açtığı hastalıklar gbi ateş, öksürük, nefes darlığı, genel yorgunluk ve kas ağrısı olarak ortaya çıkıyor. Bunu bilmenin tek yolu, doktorlar tarafından yapılan testlerden geçiyor.

KÜÇÜK ÇOCUKLARIM İÇİN ALABİLECEĞİM ÖNLEMLER VAR MI?

Ebeveynler için iyi haber: Virüsün çocukları daha az etkilediği görünüyor.

Virüsü alanlar içindeki çocukların oranı yüzde 2. Çocuklar hastalığı daha hafif geçiriyorlar. Şu ana kadar 9 yaş altı çocuk ölümü rapor edilmedi.

Ancak çocukların hastalığı bulaştırma riski nedeniyle büyükler için öngörülen kısıtlamaların hepsi çocuklar için de uygulanmalı.

Çeviri: Armağan Kargılı