İranlı sosyolog: İran'ı görmek istiyorsanız sokakta direnen kadınlara bakın

Artı Gerçek-İran'da Jîna Mahsa Amini'nin "ahlak polisi" tarafından katledilmesinin ardından başlayan ve tüm ülkeye yayılan eylemler, 15'inci gününde devam ediyor. İran’da devam eden eylemleri ve daha öncesi yaşanan protestoları Tahran Üniversitesi'nden Sosyal Bilimler uzmanı R.M, değerlendirdi. Güvenlik gerekçesiyle ismini kodlayan R.M., İran’da Jîna Amini'nin katledilmesinin ardından başlayan eylemlerin önceki eylemlere göre daha kapsayıcı olduğunu söyledi.

R.M., "Conbeş-i Şehriver (Eylül ayı hareketi)" olarak nitelendirdiği eylemlerde toplumun tüm sınıflarının olduğunu belirtti. Eylemlere yalnızca ezilen kesimlerin dahil olmadığını vurgulayan R.M., "Direkt olarak dahil olmayanlar da en azından eylemleri teşvik ediyor ve destekliyor" dedi.

‘İRAN TOPLUMU DEĞİŞİKLİK İSTİYOR’

İran’da yapılan İslam Devrimi ardından dönem dönem kitlesel eylemlerin, protestoların olduğunu anımsatan R.M., 10 yılda bir yükselen itirazların artık daha kısa zaman aralıklarıyla baş gösterdiğini anlattı.

Mezopotamya Ajansı’nda yer alan habere göre neredeyse her yıl rejime karşı kitlesel eylemlerin başladığını vurgulayan R.M., "Bana göre de bu hareket İran toplumunun ciddi değişiklikler istediğini gösteriyor. Bu değişiklik, seçimler yoluyla gerçekleşmediği için değişiklikler gerçekleşene kadar insanlar her seferinde sokaklara çıkıyor" diye konuştu.

‘AHLAK POLİSİ’ DİNİ LİDERİN KONTROLÜ ALTINDA’

Reform hükümeti zamanında kurulan "Geşt-i İrşat" yani "ahlak polisi" adı verilen kurumsallaşmaya dair de R.M., şu bilgileri verdi: "Geşt -i İrşat ve benzeri kurumlar, 1979'dan sonra ortaya çıktı. Süreç içinde pek çok kez ismi değişti ancak işlev ve görevleri hep aynıydı. Devrimden sonraki ilk dönemde bu devriyeler yalnızca şehirlerde değil, köylerde de vardı. 80'lerin başından beri şehirlerde ve köylerde her türlü düğün, kutlama, yerel oyunlar ve gençlerin eylemlerine müdahale ederler. İran'da pek çok devlet kurumu, yürütme organının kontrolü altında değil. Ahlak polisi denen kurum da bunlardan bir tanesidir. Bu nedenle reform hükümetinin kontrolü altında değil, dini liderin kontrolü altındadır. Başörtüsü takmayan kesimle mücadele fikri, sözde reform devletinin kabinesinin kurulmasından çok öncelere dayanır. Dolayısıyla bu konunun aslında çok uzun bir geçmişi var.

‘İRANLI KADINLAR YILLARDIR DİRENİYOR VE MÜCADELE EDİYOR’

İran'da son dönemde sıkça tekrarlanan, "Bir sonraki Demirci Kawa kadın olacak" söylemine dair R.M., tarih boyunca İranlı kadınların erkek sistemine karşı verdikleri mücadeleyi anlattı. R.M., "Rejimden ve sistemden memnuniyetsizlik, İran'da çok yaygın bir durum. İşçiler, öğretmenler, emekliler, öğrenciler gibi pek çok sosyal grup son yıllarda defalarca sokağa çıkıp taleplerini haykırdı. Kadınlar bu mutsuz grupların en başında geliyor. Ulusal hareketlerde tüm bu hoşnutsuz tabakalar bir araya gelerek daha büyük bir hareketi başlatırlar. İran'da kadınların zorunlu başörtüsüne karşı çabaları ve direnişi hiç de yeni değil ve Humeyni'nin zorunlu başörtüsü uygulamasını emrettiği yıldan itibaren sürüyor. Zaten İran'da kadın direnişinin tarihine baktığınız zaman, 79 Devrimi'nin hemen ardından gelen ilk aylarda sokağa çıkmaya ve zorunlu başörtüsü kanununa kafa tutmaya cesaret eden ilk grup da kadınlar olmuştu. İranlı kadınlar hükümetin kadınların itibarı ve onuruna saldırılarına karşı yıllardır direniyor ve mücadele ediyor.

‘CİNS MÜCADELESİ VERİLİYOR’

Kadınlar, özellikle 2009 yılındaki toplumsal hareketle birlikte çok ciddi bir güce sahip oldu ve varlığını İran'daki herkese kanıtladı. Bugün de tanıklık ettiğimiz toplumsal hareketin ilk kıvılcımı, yine ahlak polisi denen birimin bir eyleminden çıktı. Bu eylemin sonucunda 22 yaşında genç bir kadın, Jîna Mahsa Amini katledildi. Onlarca yıldır süren kadın eylemlerinin ardından 22 yaşında bir genç kadının katledilmesiyle başlayan eylemlerde kadınların varlığının daha belirgin olmasından daha doğal ne olabilir? Kadınlar tüm cesaretleriyle sokağa çıktılar ve artık İran'da bir cins olarak baskı aracı haline gelmiş erkeklerin karşısına dikildiler" diye belirtti.

‘İRAN'DAKİ KAMUSAL ALAN GİDEREK DAHA FAZLA ERKEKLİKTEN ARINDIRILIYOR’

İran'da kadınların her geçen gün sosyal ve siyasal hayatta daha fazla yer aldığını ve bunun da büyük bir başarı olduğunu belirten R.M., şunları söyledi:

"İran'da toplumsal bir değişim var. İran'daki kamusal alan giderek daha fazla erkeklikten arındırılıyor. Bir zamanlar İran'da bazı kadınlar araba kullanacak özgüvene sahip değillerdi ve erkekler tarafından çeşitli şekillerde saldırıya uğradılar. Ancak şimdi kadınların önümüzdeki on yıllarda sosyal ve politik bir liderlik rolü oynamasını bekleyebiliriz. Kadınlar tüm erkek baskısına rağmen kendi öz güçleriyle bu özgüveni edindiler. Benim bir sosyolog olarak gözlemim, İran'daki kadın hareketinin boyutlarının başka hiçbir ülkede yaşanan hareketlilik ile karşılaştırılamayacak büyüklükte olduğu yönünde."

'İRAN'DA KEMİKLEŞMİŞ SANSÜR DURUMU VAR'

İran medyasındaki sansüre ilişkin ise R.M., "İran Kültür Bakanlığı, radyo ve televizyonlara ciddi baskılar uyguluyor. İran'da kemikleşmiş bir sansür durumu var. Ancak internet ve sosyal medyanın varlığı, bu sansür sistemini her geçen gün biraz daha etkisiz bir hale getiriyor. Hükümetin işlediği suçlar, yolsuzluklar ve skandallar bir bir ortalığa dökülüyor. İnternette şunu da gözlemliyoruz, sosyal medya mecralarında ciddi bir siyasi hiciv durumu var. Eylem koşulları olgunlaşmadan önce bu beklenen bir şeydir. Siyasi hiciv öfke ve nefret gibi yoğun hisleri kişi ifade edemediğinde ortaya çıkan bir çeşit kaçış aracıdır" ifadelerini kullandı.

R.M., devletin resmi ajanslarının da sansür ile baskıyı haklı çıkartmak için mevcut gerçekleri altüst etmeye çalıştığını aktardı.

‘İRAN HÜKÜMETİ TÜRK HÜKÜMETİYLE BENZER HAREKET EDİYOR’

İran’da etnik gruplar ve azınlıklara yönelik uygulamalarda "tek tipleştirme" politikası sürdürüldüğüne dikkat çeken R.M., şöyle devam etti:

"İran aslında gökkuşağı gibi çok kültürlü bir ülkedir. Pek çok etnik ve dini gruptan oluşur. Bu gibi toplumlarda asimilasyon politikaları uygulamak tehlikelidir. Ancak geçen yüzyılda İran hükümetlerinin tek tipleştirme baskısı görülmeye başlandı ve bu şu anda da devam ediyor. İran'da herkes İranlıdır, çoğul ve çok kültürlülüğü resmi olarak tanımayan bir hükümetin, bu toplumu yönetemeyeceği açıktır. Türkiye hakkında sahip olduğum sınırlı bilgilere göre, İran hükümetinin bu anlamda Türk hükümetiyle benzer hareket ettiğini görüyorum. Hiçbiri sosyal çoğulculuğu kabul etmez ve hoş görmez. İran'da o kadar renkli bir toplum var ki, bu kadar farklı kimlik, etnisite, din ve toplumu asimilasyonla baskılamak hiçbir başarı elde etmez ve uzun süreli olamaz. İran, kalbinde büyük sosyal devrimlerin gerçekleştiği, çok değişken ve içinde çeşitlilik barındıran bir toplum. İran'ın gelecekteki durumu, bugünü dünle karşılaştıran herhangi bir gözlemciyi çok şaşırtabilir."

'BİR TOPLUMU MEDYAYA YANSIYIŞI İLE TANIYAMAZSINIZ'

R.M, İran'ın medyaya, televizyon dizi ve filmlerine bakarak tanınmayacağını, köy ve şehir hayatındaki farklılar, direnen kadınların varlığı açısından dışardan bakıldığında birden fazla İran görüldüğünü belirtti.

Bir toplumun medyaya üzerinden tanıymazsınız diyen R.M, "Üniversitedeki uzmanlık alanım bana resmi veya medya ortamlarında sunulan arzu edilen kültürü toplumun kalbinde olup bitenlerle eşit tutmamayı öğretiyor. Ancak bir toplumu dış görünüşü ve medyaya yansıyışı ile tanıyamazsınız. Hükümetin resmi medyasının sunduğu şey resmi imajdır" vurgusu yaptı.

‘DİRENEN KADINLARA BAKIN’

İran dahil herhangi bir toplumu tanımak için özüne gidip onu seyretmek ve onu derinden görmek gerektiğini söyleyen R.M.dünyada bazı sosyologlarının İran'ı, İran devlet medyasının sunduğu resmi imaja göre değerlendirdiğini belirtti. Sunulan resmi imajın da İran toplumunun en çarpık ve en yanlış imajı olduğunun altını çizdi ve "İran tam da hükümet medyasının göstermediği bir şey. İran'ı görmek istiyorsanız, şu anda sokaklarda direnen kadınlara bakın" dedi.