Uzmanlara göre İşsizlik Fonu sermayeye kaynak oldu: İşsize cimri işverene cömert fon

Cengiz Anıl BÖLÜKBAŞ

Artı Gerçek - İşsiz kaldıkları dönemde işsizlere maaş bağlamak üzere kurulan İşsizlik Sigortası Fonu daha çok işverenlere nefes oldu.

İşsizlik Sigortası Fonu'nun toplam varlığı eylül ayında bir önceki aya göre 2 milyar 864 milyon TL arttı. Ancak bu artıştan işçilerden çok işveren yararlandı. Patronlar 2022 yılının ilk 9 ayında fondan 18 milyar lira teşvik alırken, işçilere ayrılan miktar bunun yarısı, yaklaşık 8,9 milyar lira oldu. Son üç yılın tablosu da farklı değil. Fondan son üç yılda 23 milyar lira işsizlik ödeneği olarak verilirken, işverenlere 58 milyar lira teşvik ve destek sağlandı.

KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ İŞSİZLİK FONU'NDAN KARŞILANDI

2002'nin mart ayında kurulan İşsizlik Sigortası Fonu üzerinde süreç içerisinde kimi değişiklikler yapıldı. Bu değişiklikler ile birlikte, işçilerden yapılan kesintilerle oluşturulan fon, özellikle pandemi sürecinde 'kısa çalışma ödeneği' gibi uygulamalar için kaynak olarak kullanıldı. Ekonomi paketinde devreye sokulan kısa çalışma ödeneğinin tüm maliyeti İşsizlik Sigortası Fonu'ndan karşılandı.

Ayrıca 21 Şubat tarihli ve 7166 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile “İşsizlik Sigortası Fonu’ndan işverene destek sağlanması” hükmü eklendi.

‘FONUN YÖNETİMİ ANTİ DEMOKRATİK'

Uzmanlar, İşsizlik Fonu'nun amacı dışında kullanılmasına uzmanlar da tepki gösteriyor. Artı Gerçek'e değerlendirmelerde bulunan Akademisyen Özgür Müftüoğlu, işsizlik sigortası fonunun işçinin işsiz kalması durumunda güvencesi olduğunun altını çizdi. Hükümetin kıdem tazminatını ortadan kaldırmayı düşündüğünü ve bunun yerine işsizlik sigortası fonunu koymayı planladığını hatırlatan Müftüoğlu, fonun yönetiminin 'anti demokratik' olduğunu belirtti.

'FON SERMAYEYE KAYNAK AKTARMA MEKANİZMASINA DÖNDÜ'

Müftüoğlu’na göre, sendikaların ve işçilerin yeterli baskıyı oluşturamamasıyla fonun yönetimi tamamen siyasi iktidarın keyfiyetine kalmış durumda. Müftüoğlu, biriken paranın işçilerin geleceğini güvenceye almak yerine “istihdam politikaları” adı altında işverenlere teşvik olarak verildiğini vurgulayarak şöyle konuştu:

“Ancak yeni bir istihdam yaratmadılar. Tam tersine para fondan geldiği için işçilerden kesinle para ile işçileri sömürdüler. Fon esas amacının dışında kullanıldı. Fon sermayeye bir kaynak aktarma mekanizması haline geldi. Bu veriler bunu bir kez daha doğruluyor.”

‘İŞSİZE CİMRİ İŞVERENE CÖMERT FON’

Kocaeli Üniversitesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Öğretim Üyesi Aziz Çelik de verilerin İşsizlik Sigortası Fonu'nu “işsize cimri, işverene cömert” olarak nitelendirdi. Asıl işlevi işsizlere ödenek vermek olan fonun “sözde bir istihdam teşvik fonuna dönüşmeye başladığını” dile getiren Çelik, bunun sonucunda üç buçuk milyon civarı dar tanımlı işsizin sadece yüzde 13’ü işsizlik ödeneği alabiliyor. Çelik’e göre ise bu oranın düşük olmasının sebebi, yararlanma koşullarının zorluğu.

FON GÜNLÜK OLARAK 33 MİLYON LİRALIK AÇIK VERİYOR

Sayıştay’ın Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) ve bağlı birimi İşsizlik Sigortası Fonu hakkında hazırladığı 2021 yılı denetimlerine göre, İşsizlik Sigortası Fonu’nda, geçmiş yıllarla birlikte ortaya çıkan 'olumsuz faaliyet sonucu' 28 milyar 975 milyon TL’lik açık çıktı. Sadece son dönemde ise 12 milyar TL’lik bir 'açık' söz konusu. Bu tutar, günlük 33 milyon TL’lik bir rakama denk düşüyor.

Oluşan bu açığı 'yollu yolsuzluk' olarak nitelendiren Müftüoğlu, fonun enflasyon ve TL'nin değer kaybı karşısında değerinin korunması için finans sermayesine yatırıldığını sözlerine hatırlattı. Ancak bu yatırımlar Müftüoğlu’na göre gerekli ve doğru değil:

“Ortada bir hata var ama gene hata sermayenin işine yaramış ya da siyasi iktidarın kendisi kullanmış. Ucuz kaynak olarak finans sektörüne aktarılmış.”

Çelik, toplam varlığı 114 milyar olan bir fonda 29 milyar gibi 'olumsuz faaliyet' sonucu açığın vahim bir miktar olduğunun altını çizdi.

YAKLAŞIK DÖRT MİLYON İŞSİZİN YALNIZCA YÜZDE 11’İ FONDAN DESTEK ALIYOR

CHP Genel Başkan Yardımcısı Veli Ağbaba, bu yılın temmuz ayında yaptığı açıklamada, dar tanımlı 3 milyon 785 bin işsizin sadece yüzde 11’inin haziran ayı itibariyle işsizlik ödemelerinden yararlanabildiğini açıkladı..

Uzmanlara ve sendikalara göre, önümüzdeki süreçte başta sanayi olmak üzere çok sayıda işçinin işten çıkarılması bekleniyor. Peki, fondan işsizlerin yararlanma oranı bu kadar düşükken işçileri önümüzdeki süreçte ne bekliyor?

'SINIF MÜCADELESİ SÜRECİ ŞEKİLLENDİRECEK'

Müftüoğlu, pandemi sürecinde yükselen işsizlikte daha sonraki süreçte TÜİK verilerine göre ufak bir azalma olduğunu ve iktidarın bunu büyük bir başarı gibi lanse ettiğini aktardı. Gerçekte işsizliğin açıklanandan çok daha fazla olduğuna dikkat çeken Müftüoğlu, krizin daha da derinleşeceği uyarısında bulundu. Bu durum karşısında işçiler daha yüksek bir risk altında kalacağını vurgulayan Müftüoğlu’na göre sürecin nasıl şekilleneceğini belirleyecek olarak şey sınıf mücadelesi:

“Bu fonun nasıl kullanılacağı ve bundan işçilerin nasıl daha fazla yararlanacağı bir ‘sınıf mücadelesi’ meselesidir. İşçinin kendi yapacağı öz örgütlenmeler ile yürüyecek bir mücadele ile bunun hesabının sorulması lazım. Bunun hesabı sorulmaz ise bu böyle devam eder. Önümüzdeki süreçte değişen bir şey olmaz.”

AVRUPA ÖRNEKLERİ TÜRKİYE'DEN ÇOK FARKLI

Aziz Çelik de, daha fazla işsizin daha uzun süre işsizlik ödeneği alması için yararlanma koşullarının iyileştirilmesi gerektiğini belirtti.

İşsizlik ödeneği, sigortalı işçinin son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan ortalama brüt kazancının yüzde 40’ı. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 80’ini geçemiyor.

Avrupa’daki durumun Türkiye'den çok farklı olduğuna dikkat çeken Çelik şu örnekleri verdi:

“Avrupa Birliği verilerine göre Hollanda’da bir işsiz son ücretinin yüzde 75'ini işsizlik ödeneği olarak alıyor. İşsizlik ödeneğinin süresi üç aydan başlıyor. İşsiz kalınan yıldan önceki beş yılın en az dördünde en az 208 saat ücretli çalışma yaptıysanız süre uzatılabilir. İlk 10 yıl için, çalışılan her yıl bir aylık işsizlik ödeneği alma hakkı veriliyor. 11'inci yıldan itibaren de kişi çalışılan her yıl için yarım aylık işsizlik ödeneği hakkı alıyor. Azami süre de 24 ay.”

Tüm bu verilere dikkat çeken uzmanlara göre fonun kullanılış biçimi, işsizlik senaryosunda umut vaat etmekten çok uzak. Bu duruma karşı ise, işçilerin yararını gözetecek düzenlemeler gerekiyor.