Covid-19’a yönelik taramalar

Hakan YAMAN*

Covid-19’un yayılmasının önlenmesinde tarama testlerinin yeri önemlidir. Bu testlerin uygun zamanlarda uygulanmaları tarama yaklaşımını olumlu etkileyecektir. Covid-19 insana bulaşmadan önce, bulaşması sırasında ve sonrasında virüs yükü bakımdan şekil 1’deki seyri gösterir.

Kişiden kişiye değişiklik göstermesi mümkünse de, genel anlamda enfekte olduktan sonra üç gün içerisinde pek bulaştırıcı olmanız beklenmez. Üçüncü günden sonra bulaştırıcılığınız başlar ve özellikle kendinizi izole etmezseniz, el ve diğer hijyeninize dikkat etmezseniz, sosyal mesafeye dikkat etmezseniz ve maske takmazsanız bulaştırıcılığınız daha yüksek düzeylerde devam eder. Genel anlamda bulaştırıcılığınız ortalama dokuzuncu günde (size hastalık bulaştıktan sonra) azalır ve gün geçtikçe tehdit olmaktan uzaklaşırsınız. Ancak yeniden bulaşmalardan korunmak için, bulaşmaya yönelik yukarıda saydığımız tedbirleri elden bırakmamalısınız.

Bulaşmadan dokuz gün sonra virüs sayısı hızla azalırken, bedendeki virüs sayısı yetersiz kalır ve hastalık tehdit olmaktan çıkar. Ancak haftalar, hatta aylar sonra bile virüsün canlı hali kalmasa da kanda virüsün kalıntılarına rastlanabilir. Bu partiküller tehdit olmaktan çıkmışlardır.

Kandaki virüsün varlığını saptamak için tarama testleri kullanılır. Tarama testlerine iki farklı biçimde başvurulur. PCR testi en iyi test olarak karşımıza çıkar. Test olarak teknik üstünlüğünün yanı sıra, virüsü daha erken ve daha uzun süre tespit etmesi de mümkündür. Ancak maliyet etkinliği bağlamında değerlendirilecek olursa, daha uygun maliyeti olan hızlı antijen testlerinin de etkin kullanımı mümkündür. Haftada bir kez yapılacak PCR taraması yerine haftada üç kez yapılacak hızlı antijen testleri kalabalık gruplarda bulaştırıcılığı olan Covid-19 hastalarını saptayıp, izole etmeyi kolaylaştırır (şekil 2).

Şekil 2’deki örneği irdeleyecek olursak, çarşambadan çarşambaya yapılan PCR testleri, çarşambadan hemen sonraki gün, viral replikasyonunun yükseldiği bir hastayı gözden kaçıracaktır. Bu hasta saptanmadığı için bulaştırmaya devam edecek ve bulaştırıcılığı bitince, bir hafta sonraki testinde ancak saptanacaktır. Hasta bulaştırıcı olmadığı halde karantinaya alınıp, boş yere bir-iki hafta işyerinden ya da okulundan uzak kalabilmektedir. Yani, böyle bir  hastanın tespiti çok anlamlı değildir. Çünkü taramadaki amacımız bulaştırıcılığı en aza indirmektir. Bu tarz durumlarda testin hiçbir faydası olmaz. Lüzumsuz yere masraf edilir. Bu durumun dolaylı sonuçları olur. Örneğin, bu nedenle okullar, dershaneler ya da diğer kurumlar boş yere kapatılır. Eğitim ve iş aksar.       

Bu tarama programının alternatifi olarak hızlı antijen testi uygulansaydı, tablo daha farklı olurdu. Hafta içi üç kez yapılan hızlı antijen tarama testi uygulanan bir tarama programında, yine aynı örnekten yola çıkılacak olursa, Çarşamba günü test alınan kişide Covid-19 saptanmazken, Cuma günü yapılacak testte hastalık tespit edilecektir. Böylece hasta en bulaştırıcı olduğu günde izole edilerek, bu hastalığı başka kişilere bulaştırması önlenebilir. Testin 15 dakikada sonuç verdiği de göz önünde bulundurulacak olursa, hasta zaman kaybedilmeden yakalanacaktır. Böylece hasta öğrenci zamanında yakalandığı için okul ya da kurum karantinaya alınmak durumunda kalmaz ve faaliyetlerini sürdürür. 

Ülkemizde sistematik bir tarama yapılmamaktadır. Semptomu pozitif olan hastalara test yapılır (şekil 3). Yakın temaslı ve temaslı bireyler ise semptomlar bakımından izlenir ve ihtiyaç durumunda PCR testi yapılır.

Şekil 1: Covid-19 hastasında virüs yükünün seyri

Şekil 2: Covid-19 hastasında virüs yükü ve tarama testleri ile ilişkisi

Şekil 3: Sağlık Bakanlığı Rehberi’ne göre Covid-19 tanı algoritması

Kaynak:

1. A Key to Reopening Schools -- and Keeping Them Open - Medscape - Mar 17, 202
2. Mina MJ, Parker R, Larremore DB. Rethinking Covid-19 Test Sensitivity - A Strategy for Containment. N Engl J Med. 2020 Nov 26;383(22):e120.
3. Sağlık Bakanlığı. COVID-19 (SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU). GENEL BİLGİLER, EPİDEMİYOLOJİ VE TANI. Bilimsel Danışma Kurulu Çalışması. 27 Kasım 2020.
4. Sağlık Bakanlığı. COVID-19 (SARS-CoV-2 ENFEKSİYONU). ENFEKSİYON KONTROLÜ

VE İZOLASYON. Bilimsel Danışma Kurulu Çalışması. 01 Haziran 2020.

* Prof Dr.