Medya ve Göç Derneği'nden 'mülteciliğin deprem hali' raporu
Ezgi YILDIZ
İstanbul - Medya ve Göç Derneği, 11 ilde yıkımla sonuçlanan Maraş depremlerinde kişilerin ve kurumların mültecilere yönelik oluşturduğu bilgi kirliliğinin kitle iletişim araçlarını yaygınlaştırılmasını mülteci ve göçmen topluluklarına yönelik nefretin artmasını, toplumda bulduğu yanıtı Nefret Döngüsü Gündem İzleme Serisi ile raporlaştırdı.
Raporda, oluşturulan ‘nefretin’ bölgede ‘toplumsal kaos ve çatışmalara zemin hazırladığına’ dikkat çekilirken incelemede bu davranışın yaygınlaşmasında rol oynayan; siyasetçilere, gazetecilere, taraftar gruplarına, sosyal medyada geniş takipçi kitlesi kişilere de yer verildi. Yarışma programıyla ünlenen bir kişinin yarattığı dezenformasyonun tutuklama ile sonuçlandığının hatırlatmasını da içeren rapor kişilerin bu davranışlarıyla toplumun yönlendirilmesine dikkat çekti.
Nefret Döngüsü Gündem İzleme Serisi Raporu’ndan öne çıkanlar ise şöyle:
ÖZDAĞ’IN YAĞMACI İDDİASININ SOSYAL MEDYADA PAYLAŞILMASIYLA GENİŞ KİTLELERE YAYILMASI
“Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ depremin ilk günü bölgede yağma yapıldığını iddia ederek, yağmacılara karşı vur emri verilmesi gerektiğini öne süren bir tweet paylaştı. Milyonlarca görüntüleme sayısına ulaşan bu tweet, sosyal medyada yağmacı iddialarının geniş kitlelere yayılmasına olanak sağladı.
ZAFER PARTİLİ YILDIZ’IN, ÖZDAĞ’I YALANLAMASI
7 Şubat gecesi ise Zafer Partisi Samandağ Kurucu İlçe Başkanı Suphi Yıldız, Samandağ’daki yağma iddialarının bilgi kirliliği oluşturduğunu ve bölgedeki Suriyeli mültecilerin bu olaylara dahil olmadığını belirten bir paylaşımda bulundu.
HATAYSPOR KULUBÜ ASBAŞKANI SUNAR’IN CANLI YAYINDA SURİYELİ MÜLTECİLERİ HEDEF GÖSTERMESİ
Yağma iddialarına dair en öne çıkan açıklama Hatayspor Kulübü Asbaşkanı Ethem Sunar tarafından yapıldı. Sunar, 7 Şubat’ı 8 Şubat’a bağlayan gece saat 02.42’de TELE1 kanalının canlı yayın programına katılarak, Suriyeli mültecilerin gönderilen yardımları yağmaladığını belirten şu ifadeleri kullandı:
Hayırseverlerden inanılmaz yardım geliyor, ama burada bir iç savaş var. Suriyeli vatandaşlar yağmaya başladı. Tehditlerle korkutarak insanların elindeki malzemeleri çalıyorlar. Burada ilginç olaylar oluyor, hiç bunlar yansımıyor. Çok kötü bir durum. Hatay çok sahipsiz durumda.
MÜLTECİLERİN YAĞMA YAPTIĞINA DAİR İDDİALARIN ÜLKE GÜNDEMİNE GELMESİNDEKİ SOSYAL MEDYA VE GAZETELERİN ROLÜ
Rapor Suriyeli mültecilerin bölgede yağma yaptığı iddiasının gazeteler ve sosyal medya sayfaları tarafından teyit edilmeden haberleştirerek ülke gündemine taşındığına yaygınlaşan bu iddialarla birlikte sosyal medyada ‘yağmacılara vur emri verilmesine’ yönelik paylaşımlar artış gösterdiğini ifade ediyor.
ÖNE ÇIKAN DEZENFORMASYONLAR: SİYASETÇİLER, GAZETECİLER, ÇOK TAKİPÇİLİ TV PROGRAMI YARIŞMACILARI VE TARAFTAR GRUPLARI
Halk TV muhabiri Şirin Payzın, Hatay'da meydana gelen depremin ardından devam eden arama kurtarma çalışmalarını yerinde takip ederken, bölgedeki düzensiz göçmenlerin güvenlik sorunu oluşturduğuna ifade etti. Raporda, canlı yayın esnasında Payzın’ın, "Burada düzensiz göçmenlerin yarattığı güvenlik sorunu yaşanmakta…" ifadesini kullanarak, bölgedeki mülteci ve göçmenleri hedef gösterdiği ifade edildi. Bu açıklamayla birlikte, sosyal medyadaki genelleyici, tektipleştiren ve hedef gösteren mülteci yağmacı iddiaları geleneksel medyada da görünürlük kazandığına dikkat çekildi. Ardından sosyal medyada Payzın’a yönelik tepki oluştu. Halk TV yönetimi Can Coşkun’un sunduğu haber programda Payzın’ın söylemlerinin medya kuruluşunun ve çalışanlarının genel görüşünü yansıtmadığına dair zorunlu açıklama metni okundu.
FENERBAHÇE VE BEŞİKTAŞ TARAFTAR GRUPLARININ YARDIM TIRLARI
Fenerbahçe Spor Kulübü, taraftarların desteğiyle toplanılan yardımları taşıyan tırların deprem bölgesine doğru yola çıktıklarını 7 Şubat tarihinde duyurdu. Ancak Twitter'daki bazı hesaplar, Fenerbahçe'nin gönderdiği yardım tırının yolda Suriyeliler tarafından yağmalandığı iddiasında bulundu. Fenerbahçe Başkanı Ali Koç, Genel Sekreter Burak Çağlan Kızılhan ve Yönetim Kurulu Üyesi Can Gebetaş ise iddiaları yalanladı. Teyit.org'un yaptığı incelemede de tırın yağmalandığına dair somut bir kanıt bulunmadığı tespit edildi.
Beşiktaş Spor Kulübü 8 Şubat’ta resmi sosyal medya sayfalarından, "Vodafone Park'ta toplanan 120 taraftarımız, depremzedelere destek olmak ve sıcak yemek dağıtmak amacıyla aşevi için gerekli malzemelerle birlikte otobüslerle Hatay'a yola çıktılar" açıklamasında bulundu.
Aynı gün Zafer Partisi Genel Kurulu Üyesi Emir Kosif'in hesabından Çarşı grubu üyelerinin Ümit Özdağ'la konuştukları bir video paylaşıldı. Videoda, "Biz bunların hakkını Suriye'den gelip yağmacılık yapan insanlara yedirmeyiz. Bizi bıraksınlar, biz kendi halkımıza yardım edelim. Kimse bizi kendine düşman etmesin. Bu vatan bizim, biz onlara vermeyeceğiz bu toprağı..." gibi ifadeler dikkat çekti.
Deprem bölgesinden gelen başka bir videoda ise Çarşı taraftar grubu logosunu taşıyan kişilerce; “Vuralım Suriyeliyi Hatay’da, vuralım Afganı Kahramanmaraş’ta. Yeter artık bitsin bu barış, havaya kalksın kalaşnikoflar” şeklinde sloganlar atıldığı görüldü. Bu videolar dışında Çarşı taraftar grubu üyesi olduğunu beyan eden kişiler özellikle Suriyeli mültecileri hedef gösteren ve nefret söylemi içeren açıklamalarını Twitter üzerinden paylaştı.
ÜMİT ÖZDAĞ YİNE YALANLANDI YİNE ÖZÜR DİLEMEDİ
Zafer Partisi Başkanı Ümit Özdağ, TRT Haber’de canlı yayınlanan enkaz kaldırma çalışmalarından bir kesiti sosyal medya hesaplarından paylaşarak, bu görüntülerde Suriyeli bir kişinin enkazda çalışan itfaiye erinin cep telefonunu çaldığını öne sürdü. Bu paylaşımın yapıldığı gün Şanlıurfa Valiliği, videodaki kişinin arama kurtarma çalışmalarına gönüllü olarak katılan Abdulbaki Bozdağ olduğunu ve hiçbir itfaiye erinin telefonunun çalınmadığını açıkladı. Açıklama sonrasında Özdağ yaptığı paylaşımı silmesine rağmen iddia sosyal medyada yayılmaya devam etti. Bu iddiadan dolayı hedef gösterilen Abdulbaki Bozdağ açıklama yaparak Türk Vatandaşı olduğunu ve Özdağ hakkında dava açacağını belirtti.
Daha sonrasında Cüneyt Özdemir'in programına katılan Özdağ görüntüleri bir internet gazetesinin haberinden aldığını, yanlış bilgiyi yayan kaynağın kendisi olmadığını ve haberi yapan gazetenin özür dilemesi gerektiğini savundu. Bu olay, deprem sürecinde yanlış bilginin yayılma hızını ve doğruluğu kontrol edilmeden yapılan paylaşımların yarattığı bilgi kirliliğini gösteren bir örnek olarak öne çıktı.
MASTERCHEF YARIŞMACISINA DEZENFORMASYON TUTUKLAMASI
Masterchef yarışmasının 2018 şampiyonu şef Uğur Kardaş, sosyal medya hesabından paylaştığı videoda, "...İnşaatın altından ceset çıkıyor. Bu cesedi arkaya ayırıyorlar. Gelsin nakil aracı alsın diye. Afganlı biri geliyor onun kolunu kesiyor altınlarını alıyor…” ifadelerini kullanarak mültecilerin bölgede yağma yaptıklarını öne sürdü. Paylaşımın ardından açılan emniyet soruşturmasında iddianın asılsız olduğu tespit edildi ve Kardaş, Adıyaman Havalimanı'nda gözaltına alınarak, Kahta Sulh Ceza Hakimliği Kardaş hakkında halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma suçlamasıyla tutuklama kararı verdi.
COĞRAFİ LEVHA ÜZERİNDEN IRKÇILIK: ARAP LEVHASI
Zafer Partisi Bursa İl Başkanlığı resmi Twitter hesabından yaptığı bir paylaşımda Kahramanmaraş depremlerinin coğrafi sebebi olan “Arap levhasının Anadolu levhasını itmesi” durumunu Suriye’den göç eden mültecilerle ilişkilendirdi. Paylaşımda “Suriyeli istilacılar” olarak tanımlanan mültecilerin de Arap Levhası gibi gibi Anadolu coğrafyasını baskılayarak zarar verdiğini ima eden bu ifadeler ırkçılığı başka bir boyuta taşıdı. Platformdaki çoğu kullanıcı tarafından bağlamdan uzak bulunan bu paylaşım yüksek oranda tepki çekti. Tepkiler sonrasında paylaşımı kaldıran il başkanlığı, ardından yaptıkları paylaşımın ırkçı olmadığını öne süren bir açıklama paylaştı.”
NEFRET DÖNGÜSÜ İZLEME SERİSİNİN ÇALIŞMASININ AMACI?
“Nefret Döngüsü İzleme Serisi”, nefretin iletişim kanallarını araçsallaştırarak “ötekiyi” yaratışını, medyada mülteci ve göçmenlere dair yer alan ayrımcı söylem üzerinden düzenli olarak gözlemlemeyi hedefliyor. Nefret söylemini hem bireysel hem de toplumsal ölçekte şekillenen çok boyutlu bir olgu olarak ele alan izleme serisi, bu söylemleri Türkiye’de iletişimi şekillendiren aktörlerin adımları ve bu adımların mülteci ve göçmenlerin hayatlarında yarattığı etkiler üzerinden inceliyor. Bu doğrultuda izleme serisi Türkiye’de göçmen ve mültecilere yönelik nefretin beslendiği kaynakları, nefretin söyleme dönüşerek iletişim platformları üzerinden geniş kitlelere yayılma biçimlerini ve söylemin öznelerin davranışları üzerinden toplumsal düzlemde yeniden yaratılışına bir döngü olarak dikkat çekiyor.
