Rıza Türmen: Rusya, boğazların savaş gemilerine kapatılmasını önlemek için iki argümana sığınabilir

T24 yazarı Rıza Türmen, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı başlattığı savaş nedeniyle boğazları kontrol eden Türkiye'nin imzaladığı Montrö Sözleşmesi'nin maddelerine dikkat çekti. Türmen, "Rusya, Ukrayna krizi sırasında Boğazlar'ın Rus savaş gemilerine kapatılmasını önlemek için iki argümana sığınabilir" dedi.

Türmen'in T24'te "Ukrayna krizinde Montrö Sözleşmesi" başlığıyla yayımlanan yazısının ilgili kısmı şöyle:

Karadeniz'e kıyıdaş iki devlet, Rusya ve Ukrayna arasındaki silahlı çatışma, Akdeniz ile Karadeniz'i birleştiren Türk Boğazları'ndan geçişi düzenleyen Montrö Sözleşmesi'ni de etkileyebilir. Montrö Sözleşmesi Türkiye'nin güvenliği, Karadeniz'e kıyıdaş devletlerin güvenliği ve Karadeniz'e kıyıdaş olmayan devletlerin çıkarları gibi üçlü bir denge üzerinde kurulmuş bir Sözleşme. Bu denge 1936'dan bu yana bozulmadığı için Montrö Sözleşmesi günümüzde de yaşayan bir belge niteliğini taşıyor. Ancak bir savaş durumunda bu üçlü dengenin korunması güçleşiyor.

Sözleşme'de Türkiye'nin özel bir rolü var. Kendi ülkesinin içinden geçen bir su yoluna ilişkin bu Sözleşme'nin yorumundan, uygulanmasından Türkiye sorumlu. Türkiye'nin bu sorumluluğu bir savaş durumunda çok daha nazik bir nitelik kazanıyor. Savaş durumunda Türkiye'nin Sözleşme'yi uygularken çok daha dikkatli davranması, üçlü dengeyi korumaya özen göstermesi önemli. Aksi takdirde Sözleşme'nin kendi çıkarlarına zarar verdiğini gören tarafın Sözleşme'den çekilmek istemesi ve Sözleşme'yi fesih yetkisini kullanması olanağı her zaman mevcut. Türkiye'nin Sözleşme'ye sadık kalması, dikkatli uygulaması onu baskılardan korumak bakımından da önemli.

Montrö Sözleşmesi'ni yürürlükteki B.M. Deniz Hukuku Sözleşmesi'ndeki, uluslararası boğazlardan geçiş rejiminden ayıran bir özellik de savaş durumunda geçişin barış zamanından farklı hükümlere tabi olması. Bu fark Türkiye'nin savaş zamanında sahip olduğu yetkiler bakımından kendini gösteriyor. Türkiye'nin sahip olduğu yetkiler, savaşan taraf olup olmadığına göre değişiyor.

Montrö Sözleşmesi'nin Ukrayna krizi bakımından önem taşıyan maddeleri 4 ve 19. Maddeler. 4. Maddeye göre, savaş zamanında Türkiye savaşan değilse, ticaret gemileri barış zamanında olduğu gibi geçiş özgürlüğüne sahipler.

19. maddeye göre, savaş zamanında Türkiye savaşan değilse, savaş gemileri Sözleşme'de belirten koşullar altında geçiş özgürlüğüne sahip olacaklar. Bununla birlikte savaşan bir devletin savaş gemilerinin Boğazlardan geçmesi Sözleşme'de yasaklanmıştır.

Bunun istisnası, Karadeniz'e kıyıdaş olan ya da olmayan savaşan devletlere ait olup da bağlama limanlarından (üslerinden) ayrılmış bulunan savaş gemilerinin bu limanlarına (üslerine) dönmeleri. Sözleşme buna izin vermekte.

Bu hüküm şöyle bir durum yaratıyor: Savaşa taraf Karadeniz devleti, Boğazlardan savaş gemilerini geçiremeyecek. Ne Karadeniz'den Akdeniz'e, ne de Akdeniz'den Karadeniz'e. Bunun tek istisnası savaş gemilerinin bağlama limanlarına, üslerine dönmeleri. Buna karşılık, savaşan taraf olmayan ABD ya da NATO devletlerinin savaş gemileri Sözleşme'de yazılı koşullar altında Boğazlar'dan serbestçe geçecek, Karadeniz'e girebilecekler ve burada 21 gün kalabilecekler.

Ukrayna'nın Türkiye'den Boğazları Rus savaş gemilerine kapatmasını istemesi, bu 19. Maddeden kaynaklanıyor.

...

Rusya, Ukrayna krizi sırasında Boğazlar'ın Rus savaş gemilerine kapatılmasını önlemek için iki argümana sığınabilir. 19. Maddedeki istisnayı kullanabilir. Rus savaş gemilerinin üslerine döneceklerini ileri sürebilir ya da ortada bir savaş durumu olmadığını, Dombas eyaletlerinin bağımsızlığını ilan ettiklerini, Rus silahlı kuvvetlerinin bağımsız bir devletin daveti üzerine bölgeye girdiğini, dolayısıyla 19. Maddenin uygulanamayacağını söyleyebilir.