TikTok'un sosyal-kültürel arka planı: 'Takipçi sayısını artırmak için yerleşik normlar zorlanıyor'

Esra ÇİFTÇİ

Artı Gerçek - Türkiye’de 40 milyondan fazla kullanıcıya yaklaşan TikTok’ta insanlar müzik eşliğinde videolar çekip, aynı zamanda canlı yayınlar yapıyorlar. Toplumun her kesiminden insanı bu platformda görmek mümkün. Birçok uzman, bağımlılık haline gelen bu uygulamada küfür ve argo içeren söylemlerin yoğun şekilde kullanıldığını belirtiyor. Bunun yanında şiddet, cinsellik, rahatsız edici çıplaklık, uyuşturucu kullanımına özendirme, siber taciz ve cinsel istismar gibi durumlarda da Tiktok uygulamasının teşvik edici bir rol üstlendiğini iddia edenler de var. Son günlerde ise TikTok, müstehcen görüntüler paylaştığı gerekçesiyle gözaltına alınanlarla gündemde.

Fenomenlere düzenlenen gözaltılar sonrası TBMM Dijital Mecralar Komitesi Başkanı Hüseyin Yayman, TikTok başta olmak üzere sosyal medya platformlarına yönelik yeni kuralların getirileceğini açıkladı. Yayman, “Deprem gündeminin dahi önüne geçti. Ulusal güvenlik meselesi haline geldi” dedi.

Peki TikTok’ta hangi toplumsal kesimler kendini ifade etmeye çalışıyor? Çocukların da bu platformda olması istismarın önünü açıyor mu? İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Bozkurt, Artı Gerçek’in sorularını yanıtladı.

'BASKIN YAŞ GRUBU GENÇLER'

“TikTok’ta farklı toplumsal katmanları bir arada bulmakla birlikte, baskın yaş grubu gençlerdir” diyen Bozkurt, gençlerin dijital teknolojilerin içine doğduklarına belirterek, “Dijital yerliler olarak da anılan Z kuşağına mensup gençler, TikTok paylaşımlarında ön plandadır” dedi.

TikTok’taki paylaşımların orta ve üst sınıflar tarafından 'aptalca', 'müstehcen' veya 'fazla bayağı' olarak dillendirildiğini söyleyen Bozkurt ancak platformun takipçilerinin gençler ve alt sınıflarla sınırlı olmadığına da dikkat çekti.

'İLGİ ÇEKMEK AMACIYLA NORMLARI EPEYCE ZORLAYAN BİR PLATFORM'

- Öncelik TikTok uygulaması nedir? Neden bu kadar popüler oldu?

"TikTok, Çinli sosyal medya şirketi ByteDance tarafından 2016'da Çin'de Douyin adıyla başlatılan ve 2017'de uluslararası olarak yayınlanan Youtube benzeri, video paylaşım platformudur. YouTube'dan farkı, paylaşılan videoların dikkat çekici ve kısa videolar olmasıdır. Maruz kaldığı enformasyon bombardımanı sebebiyle her geçen gün dikkat süresi kısalan kitlelere hitap etmektedir. Burada paylaşım yapmak için özel bir beceriye sahip olmanız gerekmez. Cep telefonunuzla çektiğiniz her türlü videoyu, kolayca paylaşabilirsiniz.

Platformda, herkesin benzer ilgi alanlarına uygun birilerini bulması mümkündür. İzlediğiniz videolara gösterdiğiniz ilgiden hareketle TikTok'un algoritması kısa sürede sizin zevklerinize uygun videoları karşınıza çıkartmaya başlar. Ya da sizin ürettiğiniz içeriği, öncelikli olarak ilgili olanlara gösterir. Kişiselleştirilmiş içerik, kullanıcıların uzun süre platformda kalmalarını kolaylaştırır. Farklı toplumsal katmanlara ulaşır. En çok da geniş kitlelerin beğeni kriterleri baskındır. Bu sebeple, sık sık orta ve üst sınıflar tarafından zaman zaman paylaşımların aptalca, müstehcen veya fazla bayağı olduğu dile getirilir. Ancak platformun takipçileri gençler ve alt sınıflarla da sınırlı değildir. TikTok, aynı zamanda küresel kültürel bir etkileşim alanıdır. Bir ülkede viral olan bir akım, kısa sürede başka ülkelerde veya çevrelerde de yayılabilir. Kullanıcıların meşrebine göre içerikler farklılaşabilir. Ancak ilgi çekmek ve takipçi sayısını artırmak amacıyla yerleşik normları epeyce zorlayan bir platformdur."

'TİKTOK KADINLARIN ÇOĞUNLUKTA OLDUĞU TEK PLATFORM OLARAK BİLİNİR'

- TikTok'ta daha çok hangi toplumsal kesimler kendini ifade etmeye çalışıyor?

"Bir önceki soruda da ifade ettiğim şekilde farklı toplumsal katmanları bir arada bulmakla birlikte, baskın yaş grubu gençlerdir. Dijital teknolojilerin içinde doğdukları için dijital yerliler olarak da anılan Z kuşağına mensup gençler, TikTok paylaşımlarında ön plandadırlar. Ayrıca politik aktivistler ve ürünlerini sergilemek isteyen sanatçıları da platformda bulmak mümkün. En çok da ünlü bir influencer olmak ve bu yolla para kazanmak isteyenler ön planda görünmektedir. Ancak çok görünür olmalarına rağmen, milyonlarca takipçiye sahip olanların sayıları sınırlıdır.

Kullanıcıların çoğunluğu kendi becerilerini sergileyerek ya da başkalarının eğlenceli videolarını izleyerek hoş vakit geçirmeye çalışan kişilerdir. Diğer sosyal medya platformlarında olduğu gibi azınlıklar ve kenarda kalanlar da bu platform üzerinden kendilerini ifade etme imkânı bulmaktadır. Ayrıca Tiktok, demografik bakımdan kullanıcılarının arasında kadınların çoğunlukta olduğu tek platform olarak bilinir. Statista’nın verileri TikTok'un izleyici kitlesinin yüzde 57'sinin kadın ve yüzde 43'ünün erkeklerden oluştuğunu gösteriyor. Earthweb’e göre TikTok dünya çapında en popüler 6. sosyal medya platformudur."

“TİKTOK İÇİN EĞLENCE ÖN PLANDADIR”

- İnternetin sanal dünyasından yola çıkarak Tiktok’taki paylaşımlara baktığımızda Türkiye’nin sosyo-kültürel gerçeği diyebilir miyiz?

"Tiktok elbette içerik üreticilerinin içinde yetiştiği toplumun kültüründen esintiler taşımaktadır. Aynı zamanda bu tür uygulamalarda, her toplumun neleri bastırdığını da görmek mümkündür. Ancak Türkiye’den yapılan paylaşımlardan hareketle Türkiye’nin sosyo-kültürel gerçeği demek için dikkatli olmak gerek. Öncelikle kullanıcı kitlesinin çoğunluk itibariyle gençlerden oluşması, TikTok’un toplumun genel popülasyonunu temsil özelliğini zayıflatmaktadır"

"Diğer taraftan sosyal medya platformlarında insanlar gerçek benliklerini değil daha çok ideal benliklerini sergilemektedirler. Ayrıca TikTok için eğlence ön plandadır. Eğitici paylaşımlar görece daha sınırlıdır. Bu sebeple TikTok paylaşımlarını ülkelerin sosyo-kültürel özelliklerinin gerçek anlamda temsilleri olarak göremesek de kısmen onlar hakkında bize bazı ipuçları vermektedir."

- İnsanların çok özel anlarını TikTokta paylaşmalarını nasıl yorumluyorsunuz?

"Biz insanlar sosyal varlıklarız. Başkaları tarafından kabul görmek, önemsenmek ve ilgi görmek istiyoruz Bütün bunları yapabilmek içinde başkaları ile her daim özel bağlar kurma çabası içindeyiz. Toplumsal onay almak bize kendimizi iyi hissettiriyor. Toplum tarafından yok sayılmak hissi, son derece yıkıcı bir duygu. Birçok insan, hiç muamelesi görmektense, küçük düşmeyi göze alarak tuhaf paylaşımlarıyla ilgi arayışına girebilmektedir. Ayrıca sosyal medya paylaşımları ile insanlar, aynı zamanda benlik sunumlarını gerçekleştirmekte ve kendilerini ifade etmektedirler."

'PAYLAŞIMLAR BUGÜN OLMASA BİLE YARIN CİDDİ SORUNLARA YOL AÇABİLİR'

- Bu paylaşımlar ileride ne tür sorunlara yol açar?

"Delikanlı çağında genç insanlar, fazla düşünmeden pervasızca hareket edebilmekte veya paylaşımlar yapabilmektedirler. Bu paylaşımlar, bugün olmasa bile yarın gençler için ciddi sorunlara yol açabilir. Örneğin iş başvurularında ilgi çekmek amacıyla yaptığı paylaşımlar karşılarına çıkabilir. İleride ilişkilerinde ve evlilik hayatlarında sorun yaratabilir. Başkaları ile paylaşılan özel hayata ilişkin bilgiler, kötü niyetli insanların istismarı yüzünden güvenlik sorunlarına yol açabilir."

'ÇOCUKLARIN İSTİSMARCILARIN HEDEFİ OLMA RİSKİ ÇOK SIK DİLE GETİRİLİR'

- TikTok uygulamasında bir yaş sınırı yok. Özellikle küçük çocukların bu uygulamayı kullanması, istismarın önünü açmıyor mu?

"TikTok'da 18 yaş altı çocuklar da bulunmaktadır. Bazı kaynaklar TikTok kullanıcılarını çoğunluk itibariyle 13 yaş ve üzeri olarak ifade etmektedir. Ancak bunun da çoğu zaman denetimi zordur. 8 yaşındaki bir çocuk yaşını büyük göstererek rahatlıkla girebilir. Burada yaşına uygun olmayan içeriklere maruz kalma riski son derece yüksektir. Çocukların istismarcıların hedefi olma riski çok sık dile getirilir. Bunun için ebeveynlerin bu denetimleri yapabilecek kadar sosyal medya okuryazarlık bilgisine sahip olmaları önem taşımaktadır. Ayrıca çok erken yaşta sosyal medya kullanımı çocukları eve kapatmakta ve gerçek dünya ile iletişimini sınırlandırmaktadır. Bazı yazarlar 2008 sonrasında gençler arasında mutsuzluk eğiliminin artışını sosyal medya kullanımının yaygınlaşması ile açıklamaktadır."

Bakan Ali Yerlikaya'dan TikTok açıklaması: 14 kişi tutuklandı

'TikTok karapara cenneti' diyen gazeteci Ağırel yöntemleri anlattı

TikTok’ta yayın açarak topladığı para nedeniyle gözaltına alınan kadın konuştu: Evimin kirasını karşılayamadım, mecbur kaldım

TikTok fenomeni Reşit Bozdağ tutuklandı

AB'den TikTok aleyhinde karar: 'Çocukların mahremiyetini ihlal ediyor'