Uzmanlar yorumladı: S-400 çıkmazında ışık var mı?

Derya OKATAN

ARTI GERÇEK- ABD Başkanı Donald Trump ile Cumhurbaşkanı Erdoğan arasında S-400’ler konusunda yapılan görüşme, önceki haftalarda yaşanan gerilimin düzeyini düşürdü. G20 Liderler Zirvesi’nin yapıldığı Japonya'nın Osaka kentindeki görüşmeden sonra Erdoğan, ABD’nin yaptırım uygulamayacağını Trump’ın kendilerine söylediğini açıkladı. Trump da farklı çözümler aradıklarını belirtti, "Adil olmak zorundasınız" diye de ekledi.

Bu açıklamalar S-400 konusunda çözüm yolunun açıldığını mı gösteriyor? AKP iktidarı bu açmazdan çıkabilecek mi? Uzmanlar Artı Gerçek’e yorumladı.

FARUK LOĞOĞLU: TARAFLAR ÇIKIŞ YOLU ARIYOR

Emekli büyükelçi Faruk Loğoğlu’na göre, görüşme ve açıklamalar sorunun çözüldüğü anlamına gelmiyor ama gerginlik eğrisi aşağı doğru çevrildi.

"Sorun biraz dondurulmuş gibi" diyen Loğoğlu, şöyle devam etti: "Trump ve Erdoğan’ın açıklamalarını birleştirdiğimizde, üzerinde çalışılması gereken ortak bir anlayış olduğu sonucu çıkıyor. Bunun unsurlarının ne olduğunu bilmiyoruz. Trump bazı taleplerde bulunmuş olabilir."

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamasıyla ilgili "Başkan Trump’tan bir şeyler duydu ki yaptırım uygulanmayacak dedi" diyen Loğoğlu, ancak bu açıklamayı olduğu gibi kabullenmenin mümkün olmadığını söyledi. Yaptırım uygulama yetkisinin Başkan’da değil Kongre’de olduğunu hatırlatan Loğoğlu, "Trump, Kongre’yi de tatmin edecek bir yaklaşım oluşturabilirse bu konu çözülebilir, aksi halde zor. Ama günün sonunda şunu anlamamız lazım; taraflar ortak bir anlayış, bir çıkış yolu üzerinde çalışmalarını sürdürüyorlar" diye konuştu.

S-400 alımının siyasi mi yoksa askeri bir karar mı olduğu sorusuna "Siyasi bir karar değildi. Yanlış da olsa askeri bir karardı" yanıtını veren Loğoğlu, şöyle devam etti: "Bunun NATO içinde, Amerika ile ilişkilerde ciddi rahatsızlığa yol açacağını Türk makamları kestirebilmeliydi. Bu hesaplamanın tam olarak yapılmadığını anlıyoruz."

Trump’un "Bize IŞİD'le mücadelede yardım eden Kürtleri yok edecekti. Kendisini (Erdoğan) aradım ve bunu yapmamasını istedim" sözlerini "perde arkasında yapılan pazarlıkların kısmen de olsa ifşası" olarak yorumlayan Loğoğlu, Türkiye tarafından yalanlama gelmediğine göre bu söylediklerinin doğru olarak kabul edilmesi gerektiğini belirtti.

Loğoğlu, "görüşmelerden nasıl bir sonuç çıkabileceği" sorusuna da şöyle yanıt verdi: "Bulunacak yolun sonucu Türkiye’ye yaptırım uygulanmaması olması lazım. Bunun için 3 alternatif var. Birincisi; S-400 füzelerinin gelişinin daha ileri bir tarihe atılması. İkincisi; sözleşmenin iptal edilmesi. Üçüncüsü; S-400’lerin öngörüldüğü gibi Temmuz ayında Türkiye’ye gelmesi fakat operasyonel hale getirilmemesi. Bunun dışında ben bir alternatif göremiyorum. Trump ‘bakacağız’ diyerek tam tatlıya bağlamadı ama tatsızlığa da bağlamadı."

UZGEL: 1974’DE KONGRE BAŞKANA RAĞMEN AMBARGO UYGULAMIŞTI

Prof. Dr. İlhan Uzgel, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yaptırım olmayacak açıklamasının pek fazla anlam ifade etmediğini belirtti.

Yaptırım konusunda yetkinin Kongre’de olduğunu hatırlatan Uzgel, ekledi: "Ve kongredeki hava son derece olumsuz."
Esas muhataplardan biri olan Pentagon’un da tavizsiz olduğunu söyleyen Uzgel, tarihsel bir hatırlatmada bulundu: "1974 Kıbrıs harekatından sonra ambargoyu koyan da Kongre idi. Başkan engelleyemedi. Böyle bir deneyim de var."

Trump’un açıklamalarını "durumu kurtarmaya yönelik şov içeren, geçiştiren bir söylem" olarak değerlendiren Uzgel, Türkiye’nin çok ciddi bir ödün vermesi gerekeceğinin altını çizdi. Uzgel, ekledi: "Bunun arka planını henüz bilmiyoruz. Verili koşullarda söyleyecek olursak, bu iş daha farklı boyutlar kazanabilir, ambargo dahil."

Siyasi, ekonomik ve askeri boyutları olabileceğini kaydeden Uzgel, ABD’nin Suriye’de zorluk çıkarma, Doğu Akdeniz’den dışlama gibi stratejik alanları kullanabileceğini ifade etti. Uzgel, ABD’nin geçmişte de adı konulmamış ambargolar uyguladığını hatırlattı.

KAR: BAŞKA PAZARLIKLAR VAR

Araştırmacı yazar Bereket Kar, Türkiye’nin geri adım atacağı kanaatinde değil. "S-400’leri alacaklar" diyen Kar, ancak bu gündem altında başka pazarlıkların olduğu görüşünde. Kar’a göre, bu pazarlıklar Rojava’daki tampon bölge, İdlib meselesi ve hatta Doğu Akdeniz’deki enerji kaynakları üzerine.

Türkiye’nin S-400’leri nerede konumlandırılacağına dönük ara formül bulmaya çalıştığını ifade eden Kar, "Türkiye’nin ben aldım bitti şeklinde bir kesinleme ile bu işin içinden çıkması mümkün değil. Gerek kongre gerekse Demokratlar, daha fazla ödün koparmak için Türkiye’yi bastırmaya devam edecekler. Önümüzdeki günlerde bunu göreceğiz" dedi. Kar, çünkü Türkiye’nin İdlib ve tampon bölge konusunda ABD’ye muhtaç olduğunu vurguladı.

ABD'nin Suriye özel temsilcisi James Jeffrey’nin tampon bölge konusunda ilerleme sağlandığını açıklamasına rağmen bunun kolay olmayacağını dile getiren Kar, böyle bir statü için BM kararı olması gerektiğini, BM kararı olsa bile Şam yönetiminin kendi topraklarında olup bitenlere seyirci kalmayacağını ve aynı zamanda Rojava’daki Kürtlerin de ciddi bir şekilde karşı çıkacağını ifade etti.

Kar, şöyle devam etti: "O noktada ciddi bir çıkmaz var ama Türkiye zaten bir çıkmaz içinde. Ödün de verse, Rusya’ya da yaslansa ABD ile bütün sorunlarını şu aşamada çözme şansı yok. İki arada bir derede kalmaya devam edecek. S-400’ler gündemde tutulmaya çalışılıyor ama asıl meselenin sadece bunlar olmadığını, bunun da NATO çerçevesinde küçümsenecek bir durum olmadığını düşünüyorum. Trump, her ne kadar sebebinin Obama yönetimi olduğunu söylese de, gerek Türkiye’nin ABD’den istedikleri, gerekse ABD’nin Türkiye’ye güven duyması ve çıkarları için ciddi bir müttefik olarak görmesini göz önünde bulundurursak hala askıda olan ve çözüm bekleyen bir sorun. Türkiye’nin Rusya ile geliştirmiş olduğu bu yakınlık, artı Türkiye’nin Obama’nın İran’a dönük yaptırımları karşısındaki duruşu ABD açısından ciddi bir sorun oluşturuyor. Türkiye ileride bir yol ayrımına gelebilir. Ve bu yol ayrımına geldiği vakit hiç de kolayca ABD’ye kafa tutma ya da NATO’dan ayrılma tehdidinde bulunma şansı yok. ABD de bunu çok iyi biliyor."

ÖZCAN: YAPTIRIM OLABİLİR AMA YÖNETİLEBİLİR DÜZEYDE

Doç. Dr. Nihat Ali Özcan ise daha iyimser bir tablo çiziyor: "(ABD) Başkan’ın niyet ifade etmesi kanaatimce yaptırım ihtimalini tamamen ortadan kaldırmıyor. Yaptırım olabilir ama tarafların yönetebileceği bir düzeyde."

Türkiye’nin çıkmazı tümüyle aşmasını beklemeyen Özcan, ancak en az maliyetle sorunun yönetilebilmesine kapı aralandığını ifade etti. Doç. Dr. Özcan’a göre, Trump yaptırımları en alt düzeyde tutmak için inisiyatif kullanacak ve Türkiye için her şey yoluna girmese de bu yaptırımlar mevcut kriz ortamında kabul edilebilir düzeyde olacak.

"Taraflar hiçbir şey yokmuş gibi davranamayacak ancak pozisyonlarını yeniden gözden geçirecekler" diyen Özcan, bu sürecin Türk-ABD ilişkilerinde var olan krizlerin yönetilmesinde kolaylaştırıcı bir rol oynayabileceğini söyledi. Özcan, buna Türkiye’nin Suriye ve İran politikalarının da dahil olduğunu belirtti.

Aynı zamanda emekli binbaşı olan Özcan, Türkiye’nin neden S-400 füzesi aldığı sorusuna da şu yanıtı verdi: "Büyük silah alımlarında sadece askeri ya da güvenlik açısından bakılmaz. Bunun siyasi, ekonomik ve güvenlik boyutları vardır. Alacağınız silah, güvenlik analizleri neticesinde, hangi güvenlik sorunlarına hangi ölçüde çözüm olacak, askeri açıdan tartışabilirsiniz. Ekonomik açıdan yani ödeyeceğiniz para güvenlik harcamalarınızdaki optimum miktar mıdır diye tartışabilirsiniz. Siyasi ve görünmeyen kısımlar için ise şu aşamada kesin bir şey söyleyemeyiz. Rusya’dan hangi motivasyonlarla füze alınmıştır, bu sorunun yanıtını ancak ileride öğreneceğiz."