Bir panaroma: Mardin Bienali üzerine eleştiriler, notlar
İlker Cihan BİNER
Hitay Vakfı ana sponsorluğunda, Mardin Sinema Derneği tarafından düzenlenen, direktörlüğünü Döne Otyam ve Hakan Irmak’ın yaptığı Mardin Bienali'nin 6. edisyonunun sinyallerle dolup taştığını söyleyebiliriz.
Sekiz farklı mekâna yayılan *, 40’ın üzerinde sanatçının katıldığı ve “Daha Uzaklara” adını taşıyan etkinliğin küratörü Ali Akay, şehrin serpildiği ovanın öznelliğinden (1) söz ediyor. Bienal ile ilgili başka bir yerde ise şöyle diyor: “Geceleyin bakıldığı zaman neredeyse karanın bir denize dönüştüğünü hissedecek olan bir coğrafyanın içindeyiz.”(2)
Önce cümledeki parlayan “deniz” metaforunu açmak gerek. Bu bakış açısının bienalin konumunu hangi açılardan anlattığı önemli.
Kara, denizin zıttı olarak katı, toprak parçası. Coğrafyayı bu anlamda sabit, tek düze olarak görmeme konumu ortaya çıkıyor. Çünkü değişimin ya da alt üst olmanın, dalgalanmanın, kaynamanın var olduğu bir Mardin tasviri var. Şehrin bir yüzü Suriye'ye uzanırken, sosyo-politik tarihinde savaşların, soykırımların, göçlerin olduğu yer olarak da görebiliriz. Fakat böyle çatışmalı bir çerçevede etkinliğin kurulduğu pozisyon yüzeyde kalırken pek çok anlamda eleştirileri beraberinde getiriyor. Katılımcı sanatçıların ortaya koydukları estetik pratikler çok yönlü ama etkinlikte Mardinli tek bir sanatçının olmaması dikkat çekici. (3)
Oysa ki; eserlerin yer aldığı mekânlara ek olarak etkinlikle paralel birbirinden farklı sergilerin olması önemli bir mevzuyu daha ortaya çıkarıyor. Ara sokaklarda karşılaşılan sergilerde Mardin’de yetişmiş ya da başka coğrafyalardan gelen sanatçılarla tanışmanın, onların eserlerine bakabilmenin ve yeni ufuklar keşfetmenin bir değeri söz konusu. Nitekim bienalin amacı yaşadığımız insan merkezci çağda ırkçılığın, toplumsal cinsiyetin, sınıf hiyerarşisinin eleştirisiyle beraber başka bir dünyanın oluşma ihtimalini düşünmeyle ilişkili. Bunun yanı sıra bu konu zaman zaman bienalin önüne geçerken Ali Akay’ın deniz metaforunun paralel sergilerle güçlendiğini söyleyebiliriz. (4)
Şehirdeki Sakıp Sabancı Kent Müzesinde düzenlenen konferanslarda Eric Alliez, David Lapoujade, Victor Burgin, Bernard Blistere, Nilüfer Göle, Pierre Montebello'nun konuşmaları yer aldı. Yapılan konferanslar yapay zekadan kamusal müze deneyimlerine kadar zengin içerikleri barındırırken öte yandan Ali Akay, Çelenk Bafra'nın Açık Radyo'da yaptığı “Hariçten Sanat” programında, etkinliğe dair Epikürcülükten söz etti. (5)
Küratörün söylediklerine bir boyut ekleyerek sadece Epikürosçu değil, aynı zamanda şehri gezerken Stoacı perspektif doğuyor. Farklı iktidar dinamiklerini göz önünde bulundurduğumuzda Mardin Bienali ve paralel gerçekleşen sergilerin politik atmosferi, eserlerle/performanslarla karşı karşıya geliş anındaki yoğunluk ve kentin tarihselliği çeşitli siyasi sorumluluklarımızı düşünmemizi mümkün kılıyor.
“Nasıl bir dünya arzuluyoruz?” sorusunda gizlenen bir adalet kavrayışı, öteki sayılan, karanlıkta kalan kitlelerle bağlantılar var. Yani Epikurosçu perspektifteki haz alma ile Stoacı akıl kente yayılan sanat mekânları boyunca birbirine karışıyor. Bu durum beraberinde Mardin Bienaline dair eleştirileri gündeme getiriyor. Sinyallerle dolu olma yalnızca etkinlikle ile ilgili değil, eleştirilerle de alakalı. Fatih Tan yazısında (5) bienalin şehre bakışındaki problemleri kaleme alıyor.
Sanatçı Adem Bulut kentte seçilen mekanlardan biri olan Alman Karargahı’nın karşısında yer alan “9.Mardin Bienali” adlı performansında (6) yerelin sesinin duyulmadığını işaret ederek bir sessizlik alanı yaratır pozisyonda. Oluşan gerilimde işaret edilen mesele Mardin’in çok dilli, sosyo-politik yapısının silinmemesi gerektiğiyle ilintili.
Yine sanatçı Enver Basravi’nin eleştirel bir konumdan “Göz Ardı Edenlerin Hatırası” başlıklı eseriyle (7) etkinliğin dil ve kent hakkını önemsemediğini, şehrin siyasi problemlerini görünür hale getirmediğini ifade ediyor. Sanatçı, çalışmasında sanatın konumuyla ilgili alternatiflerin geliştirilmesini, duyulmayan, görülmeyen estetik ya da politik mevzuların da oluşturulmasını gerektiğini düşünüyor.
Bir diğer dikkat çekici ağ olan “Akan Beden Performans ve Konuşma Dizisi” üçüncü edisyonuyla Mardin’deydi. Bienalin temasıyla kesişen etkinlikte performanslar, performans ve kamusal alan arasındaki bağlantılarla ilgili konuşmalar, atölye çalışmalarıyla yer aldı. (8)
Özetle; şehre dağılan sanat pratiklerini eleştirilerle beraber temaşa etme, eserlerdeki duyu dünyaları kişisel kanıların, bireysel deneyimlerin ötesine geçerek iktidar pratiklerinin yarattığı sınırları yeniden düşünmeye çağırıyor. Böylelikle Mardin Bienal'inin 6.edisyonu sorular sordurtmaya, polemikler yaratmaya devam ederken noktayı koymayıp sadece Rilke'den dize ile tartışmayı bu yazıyı okuyanlara da paslayayım:
“Tanırım fırtınayı hemen, çalkanırım denizlerce,
Dört bir yana yayar kendimi, dökülürüm içime,
Fırlarım kendimden bir başıma
O büyük fırtınada.” (9)
Notlar:
*Bienal Mekânları: https://www.mardinbienali.org/mekanlar.aspx
1) https://www.milliyet.com.tr/kultur-sanat/hep-birlikte-daha-uzaklara-7119188
2) https://www.sanatatak.com/mardin-bienali-daha-uzaklara-bakiyor/
3) Bienal sanatçıları tam liste: https://www.mardinbienali.org/sanatcilar.aspx
4) Mardin Bienal’i ile paralel sergilerin çokluğu önemli. Örneğin; Arura Mardin’deki “Sobee” adlı karma serginin detayları için: https://www.instagram.com/aruramardin/
Yine paralel sergilerinden olan “Pêşangehên Arkeoyê-Arkeo Sergileri”. Yer alan sanatçılar ve eserleri: Abdo Yalçınkaya-Color Of Time, Cebrail Özmen-Süryanilerin Paskalya Yolculuğu, Şerif Kino-Şark Pazarı, Tehsîn Baravî-Vekişîn
6) Çelenk Bafra’nın Açık Radyo’da yaptığı “Hariçten Sanat” programında konuk Ali Akay idi. Programın tam kaydı: https://acikradyo.com.tr/podcast/244089
5) Fatih Tan-Mardin Bienali Neden Kürt Bienali Değil? https://kurdarastirmalari.com/yazi-detay-oku-259
6) Adem Bulut’un performansının detayları: https://www.instagram.com/p/C6vZaExAU9q/
Ayrıca sanatçının performansını profilinden izleyebilirsiniz.
7)Enver Basravi’nin eleştirel eseriyle ilgili detaylarını sanatçının sosyal medya hesaplarından görebilirsiniz: Instagram hesabı https://www.instagram.com/enverbasravi/
Twitter hesabı: https://twitter.com/BasraviEnver
8) Akan Beden Performans ve Konuşma Dizisinin detayları için: https://sanatokur.com/akan-beden-ucuncu-edisyonuyla-mardinde/
Sosyal medya hesabı: https://www.instagram.com/akanbeden/
9) Rilke’in “Rüzgarı Seziş” isimli şiiri: https://www.antoloji.com/ruzgari-sezis-siiri/
