Amberin Zaman: Moskova’nın Kırım çıkışı, Türkiye’nin denge politikasının zorluğunu gösteriyor

ARTI GERÇEK - Ankara-Moskova ilişkileri dalgalı bir seyir izliyor. Biden’ın seçiminden sonra yüzünü tekrar Batı’ya çevirmeye çalışan Erdoğan yönetimi, Moskova’dan gelen "İkinci parti S-400 anlaşması bitmek üzere" açıklamasını yalanladı. Ardından Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Kırım ile ilgili açıklaması geldi. Moskova, Çavuşoğlu’na çok sert bir cevap verdi.

İniş-çıkışlara ve krizlere rağmen bozulmayan Türkiye-Rusya ilişkisindeki son durumu Amberin Zaman Al Monitor’deki köşesinde değerlendirdi:

Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun yarımadanın Ukrayna'ya ait olduğu yönündeki sözlerinin kabul edilemez olduğunu söyledi. Peskov, "Kırım sorunu önemli anlaşmazlıklar yaratan bir konudur." dedi.

Bu sert çıkış, Türkiye'nin en büyük komşusu Rusya ile çok yönlü bir ilişki sürdürürken Ukrayna ve Kırım Tatarlarını destekleyen hassas dengeleme hareketine dikkat çekiyor.

Çavuşoğlu, Ukrayna hükümetinin 2014 yılında Kırım'ı ilhak etmesi konusunda Moskova üzerinde diplomatik baskı oluşturmayı amaçlayan ilk Kırım Platformu Zirvesi için 23 Ağustos'ta Kiev'deydi.

İşgal uluslararası toplumun çoğu tarafından tanınmadı ve Rusya'ya yönelik kapsamlı yaptırımları tetikledi. Çavuşoğlu zirve öncesinde gazetecilere verdiği demeçte, "Kırım'ın yasadışı ilhakını hiçbir zaman tanımadık ve tanımayacağımızı da sürekli vurguluyoruz."

Çavuşoğlu, 1768-74 Türk-Rus Savaşı'nda Kırım'ı Büyük Katerina'ya kaptıran Osmanlılar adına da konuşuyor olabilir. Türkiye'nin Kırım özlemi ve Sovyet lideri Joseph Stalin tarafından toplu halde Orta Asya'ya sürülen ve Devlet Başkanı Vladimir Putin yönetiminde sert baskılarla karşı karşıya kalan yarımadanın Müslüman Tatarlarıyla dayanışması o zamandan beri devam ediyor.

Türkiye, Nisan ayında ziyaret eden Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelensky ile TOKİ'nin 2014 yılında yarımadadan Ukrayna’ya kaçan Kırım Tatarları için 500 konut inşa etmesi için bir anlaşma imzaladı.

20 MADDELİK DEKLARASYON

Zelensky'nin ziyareti, Rus birliklerinin Rusya'nın doğu Ukrayna ile olan sınırları boyunca yığılması sırasında gerçekleşti. Bu, birlik kaydrıması 2014'ten bu yana bu tür en büyük harekattı. Ziyaret sırasında Zelenksy ve Erdoğan, Türkiye'nin Ukrayna'nın NATO'ya katılması gerektiği yönündeki görüşünü yinelediği 20 maddelik bir deklarasyon imzaladılar.

Ortak deklarasyonda ayrıca, Kırım'ın Ukrayna'ya geri dönmesi ve Rusya destekli ayrılıkçıların ve Ukrayna ordusunun öğütücü bir savaşta çıkmaza girdiği Doğu Ukrayna'daki Donbas'ın "işgalden" çıkarılması çağrısında bulunuldu.

Kırım Platformu Zirvesi, Ukrayna'nın Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığının 30. yıldönümünde ve Angela Merkel'in ülkeye gerçekleştirdiği ziyaretten bir gün önce yapıldı.

Biden yönetiminin Ukrayna’yı bypass ederek Almanya'ya giden Rus doğalgaz boru hattı Nord Stream-2’ye direnişini azaltma kararı, Almanya ve ABD'nin boru hattını tavizler çıkarmak için kullanmasını uman Ukraynalılar için büyük bir darbe oldu. Ukrayna şu anda kendi toprakları üzerinden Avrupa'ya boru hatlarıyla geçen Rus gazından yılda en az 2 milyar dolar geçiş ücreti kazanıyor. Nord Stream devreye girince Kiev bu önemli gelirden mahrum kalacak…

Hal böyle olunca Türkiye'nin Ukrayna için değeri daha da arttı. Türkiye'nin en büyük turist kaynaklarından biri olan Rusya'nın yaptığı gibi, COVID-19 salgını nedeniyle Türkiye'yi kırmızı listeye almayan birkaç Batılı ülkeden biri Ukrayna.

DRONE ANLAŞMASI

2018'den bu yana, Moskova'nın artan öfkesine karşı, Azerbaycan'ın geçen yıl Ermenistan tarafından işgal edilen büyük toprak parçalarını geri almasına önemli rol oynadığı kabul edilen Türk askeri dronlarını da alıyor. Ukrayna, bu yıl teslim edilmesi planlanan beş Bayraktar TB2 drone anlaşması yaptı.

Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmytro Kuleba, Kırım toplantısına yaklaşırken yaptığı açıklamada, "Kırım'da Ukrayna ve Türkiye'den daha yakın dostlar olduğunu düşünmüyorum. Biz bu toprak parçasına, tarihsel olarak orada yaşayan insanlara, Kırım Tatarlarına sahip çıkan iki milletiz. Bu, Kiev ve Ankara'nın bu konuda yakın işbirliği yapmasını çok doğal kılıyor" yorumu yapmıştı.

HAYAL KIRIKLIĞINA UĞRAYACAKLAR

Tüm coşkularına rağmen, Ukraynalı ve Tatar liderler Erdoğan'ın etkinliği kaçırmasından hayal kırıklığına uğrayacaklar. Ama bu durum büyük bir sürpriz olmamalıydı. Türkiye Moskova'yı ancak bir yere kadar zorlayabileceğini biliyor.

Türkiye, 2015'te Suriye üzerinde bir Rus jetini düşürdüğünde Putin'in gazabını tattı. Rus lider, Türkiye'ye çok ağır ticari yaptırımlar uyguladı, Rus turistlerin ülkeye seyahat etmesini engelledi ve Türkiye'nin İŞİD adına petrol pazarladığı iddialarını içeren diplomatik bir karalama kampanyası başlattı.

Düzenli olarak telefonda sohbet eden Erdoğan ve Putin arasındaki ilişkiler, Türk medyasının iddia ettiği gibi, Rusların düzenlediği hava saldırılarında İdlib'de 34 Türk askerinin öldürüldüğü Şubat ayından bu yana daha da dondu. .

Erdoğan bir konuyu canlı tutmak istediğinde bunu yapıyor. Ama İdlib’teki saldırı onlardan biri değildi. Ankara merkezli bir düşünce kuruluşu olan "Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı" analisti Selim Koru, "Erdoğan bu olayın kamusal alanda patlamaması için kararlıydı" değerlendirmesi yaptı.

Koru, Rusya'nın devlet silah ihracatçısı Rosboronexport'un zirvenin aynı gününde Türkiye'nin ikinci parti S-400 füzesi için yeni bir anlaşma müzakerelerinin son aşamalarında olduğunu açıklamasının tesadüf olmayabileceğini kaydetti. Middle East Eye'a konuşan ismi açıklanmayan bir Türk yetkili, ise duyuruyu "yanıltıcı bir açıklama" olarak yorumladı. Yetkili, "Ruslar, ABD ile ilişkilerimizi zehirlemeye çalışıyor" iddiasında bulundu.

YENİ DENGENİN KURULMASI ZOR

Türkiye, olası sonuçları konusunda Washington'dan gelen sert uyarılara rağmen, 2017'de ilk Rus füze setini satın aldığında kimsenin yardımı olmadan bunu başardı. Şimdi bir dizi ABD yaptırımından sıyrılmaya ve henüz paketini açmadığı Rus kitinden kurtulmayı reddettiği için atıldığı F-35 savaş uçağı konsorsiyumuna geri dönmeye çalışıyor. Biden yönetimi krizi aşmak istiyor. Ancak Ankara, Moskova'yı üzmeden Washington'un ihtiyaçlarını karşılayacak bir formül bulmak için çabalıyor, bu dengenin kurulması Moskova ile Kiev arasındaki dengeden çok daha zor.