Bütçedeki virüsün adı: Hazine garantili havalimanları
Kamu özel işbirliği modeliyle gerçekleştirilen ve Hazine garantileri verilen projelerin bütçe üzerindeki yükünün ağırlığı giderek artıyor.
Osmangazi ve Yavuz Sultan Selim Köprüleri ile Avrasya Tüneli'nde, geçiş garantisi nedeniyle nisan ayında yapılacak ödemeyle Hazine'den ve dolayısıyla yurttaşın cebinden 2 milyar 964 milyon lira daha çıkacak. 2019 yılına ait olan bu fatura, işletici firmalara nisan ayında aktarılacak.
Geçtiğimiz günlerde Sözcü gazetesinde yer alan haberde, koronavirüs salgını nedeniyle bu üç projedeki araç geçişlerinin yüzde 70 oranında azaldığına dikkat çeken CHP Kocaeli Milletvekili Haydar Akar, koronavirüsün yanı sıra Türkiye'nin ekonomik krizde olduğunu belirterek, bu ödemenin ertelenmesini talep etmişti.
Bütçe üzerindeki diğer bir yük ise yine Hazine garantisi verilmiş olan havalimanları.
İşletmesi özel şirketlere verilen havalimanlarında, koronavirüs salgınının yarattığı milyonlarca dolarlık zarar, yolcu/uçak garanti ücretleri nedeniyle tamamen devletin dolayısıyla yurttaşın sırtına yüklenecek.
İstanbul Havalimanı başta olmak üzere, özel şirketler tarafından işletilen Esenboğa, Antalya, Adnan Menderes, Dalaman, Bodrum ve tamamen yolcu trafiğine kapatılan Zafer Havalimanı'na ait dövize endeksli garanti ücretleri Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) tarafından karşılanacak.
OLAĞAN ŞARTLARDA DÖRT YILDA 1,3 MİLYAR ÖDENDİ
DHMİ, verilen yolcu garantileri nedeniyle özel şirketlere, hiçbir salgın ya da olağanüstü durum yaşanmayan 2018 yılında 65 milyon dolar, 2017'de 60 milyon dolar, 2016'da 47,4 dolar ve 2015'te ise 42 milyon dolar olmak üzere toplam 214,4 milyon dolar (1 milyar 370 milyon lira) ödeme gerçekleştirdi.
2019 yılı verileri ise henüz açıklanmadı.
İGA'DA 12 YIL GARANTİ ALTINDA
Sadece İstanbul Havalimanı'nda 2019 yılı için İGA'yla yapılan sözleşmede öngörülen garanti 233,1 milyon euro (1 milyar 650 milyon TL) olarak açıklanmıştı.
İhale şartnamesi gereği, her yıl belli miktarlarda artmak üzere 12 yıl boyunca yolcu servis ücreti garantisi var. 12'nci yıldaki garanti 689 milyon 761 bin 373 euro (4 milyar 885 milyon lira).
Sözcü gazetesinde yer alan bir diğer habere göre, İstanbul Havalimanı'nda salgın nedeniyle uçuş sayısı 350'ye kadar indi.
DHMİ GARANTİYİ NASIL KARŞILAYACAK?
Garanti bedelini karşılaması gereken kurum Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) de gelirinin çoğunu salgın dolayısıyla kaybetmiş durumda. Türkiye havayolu şirketleri durma noktasına geldi. Yabancılar da gelemeyince boş kalan havalimanlarındaki konma, konaklama, park vb. gelirler neredeyse sıfıra indi.
Planlama aşamasında günlük 2 bin 500 uçak trafiği hedeflenen İstanbul Havalimanı'nda dahi iniş-kalkış sayısı 1100-1200'lerden salgın nedeniyle haftalarca 350-400 seviyesinde seyretti.
Son kararlarla neredeyse sıfıra indi. DHMİ'nin bir başka önemli kaynağı üst geçiş hakkı da minimuma indi. Türkiye hava sahasını kullanan yabancı uçakların sayısı 2 bin 500'den 800'e kadar düştü, kazanılan üst geçiş geliri yüzde 70'in üzerinde kaybedildi.
DHMİ'nin, havalimanlarının kira borcunun yüklü faizlerini sildiği, ana para ödemelerini ise iki yıl ötelediği ve bazı havalimanlarında hesaplanan garanti üstü alacaklarının da çeşitli nedenlerle kasasına girmediği Sayıştay raporlarına yansımıştı.
YANITLANMAYAN SORULAR...
DHMİ ve İstanbul Havalimanı işletmecisi İGA, aşağıdaki sorularını yanıtsız bıraktı:
1. Virüs salgını nedeniyle gelinen noktada, DHMİ dışında özel şirketler tarafından işletilen havalimanlarında devletin yolcu/uçak garantisi işlemeye devam edecek mi?
2. Sözleşmenizde, bu tip salgınlar için, mücbir sebep olarak devreye girecek bir uygulama söz konusu mu?
3. Mart ayı son güncel yolcu/uçak trafiği verileri nedir?
4. 2020 yılında havalimanları için verilen garanti miktarı nedir?
