Türkiye 'enerji yoksulluğu' kıskacında

Türkiye 'enerji yoksulluğu' kıskacında
Ocak ayında beklenen doğal gaz ve elektrik zammı, asgari ücretliler için enerji krizini beraberinde getirecek. Çünkü asgari ücretin ortalama yüzde 40'ı ısınma ve aydınlatma faturasına gidecek. AB kriterlerine göre, Türkiye'de haneler enerji yoksulu.

Mühdan SAĞLAM


ANKARA - "Türkiye’de 100 liralık doğal gaz faturasının 80 lirasını devlet karşılıyor.” Bu sözler, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’e ait. Yalnızca Dönmez değil, zaman zaman Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da doğal gaz konusunda devletin üstlendiği sübvansiyonu hatırlıyor. İktidarın söylemlerine karşın bizzat hükümet tarafından dar gelirli ailelere dönük kış aylarını kapsayan 800-1250 lira arasında değişen doğal gaz yardımı da başlatıldı. Daha önce Ankara’da Büyük Şehir Belediyesi de benzer bir uygulama yaparak, dar gelirli aileler için doğal gaz destek paketi ilan etmişti. Sübvansiyona rağmen bu durum neden yaşanıyor? Türkiye’de enerji yoksulluğu ne durumda?

ARTAN ABONELİK SAYISI VE ASGARİ ÜCRET

Türkiye 2000’lerin başında itibaren özellikle ısınma ve mutfak kullanımında hızla doğal gazlaşma sürecine girdi. Son yıllarda Anadolu şehirlerinin yanında neredeyse her ilçeye doğal gaz alt yapısı döşendi. Bu durum doğal gaz abone sayısında da kendini gösteriyor. Türkiye Doğal Gaz Dağıtıcıları Birliği’nin (Gazbir) 2021 Yılı Doğal Gaz Dağıtım Sektör Raporu’na göre, Türkiye’de toplam 18,5 milyon doğal gaz abonesi var. Bunun 17,8 milyonu aktif konut abonesi. Ancak artan abone sayısı, doğal gazın rahat bir şekilde kullanımı anlamına geliyor.

Elektrik cephesine bakıldığındaysa Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) 2021 Yılı Elektrik Gelişim Raporu’na göre, 47,3 milyon elektrik abonesi var, bunun yaklaşık 39 milyonu mesken abonesi.

Türkiye’de asgari ücretli çalışan sayısı neredeyse çalışan nüfusun yarısına denk geliyor. Asgari ücretin 1000-2000 lira üzerine çıkıldığında bu oran yüzde 70’lere varıyor. Asgari ücrete diğer yıllardan farklı olarak ocak ayının yanında temmuzda da zam yaptı. Hali hazırda asgari ücret 5500 lira. Peki doğal gaz ve elektrik cephesinde ne yaşandı?

DOĞAL GAZ VE ELEKTRİĞE 9 AYDA YÜZDE 160 ZAM GELDİ

Isınma ve aydınlatmada hayati olan bu iki enerji kalemi 2022’de korkutucu zamların adresleriydi. Elektrik fiyatlarına 1 Ocak’ta ortalama yüzde 80, 1 Haziran’da yüzde 15 ve eylülde yüzde 20 olmak üzere üç kez zam yapıldı. Ortalama miktarda elektrik kullanan bir hane, tüketimi için bir yıl önce 200 liralık fatura öderken, 1 Ocak’ta 360 lira, 1 Haziran’da 414 lira ödedi. Bugün ise bu tutar 497 liraya çıktı. Bu zamlarla birlikte elektrik faturasının asgari ücretteki payı ortalama yüzde 9-10’a çıktı. Bir yıl önce asgari ücret 2 bin 825 lirayken elektrik faturasının asgari ücretteki payı yüzde 7’ydi.

Doğal gaza ise 1 Ocak’ta yüzde 25, 1 Nisan’da yüzde 35, 1 Haziran’da yüzde 30 ve eylülde yüzde 20 olmak üzere dört kez zam yapıldı. Ortalama miktarda doğal gaz kullanan hane bir yıl önce 200 lira fatura öderken, bu rakam 1 Ocak’ta 250 liraya, 1 Nisan’da 337,5 liraya, 1 Haziran’da 439 liraya, bugün ise 528,5 liraya çıktı. Yükselişi gösteren 200 liralık doğal gaz tüketimi ancak bahar ve hatta yaz ayları için geçerli. Sert kış koşullarının yaşandığı Türkiye’de bu tüketim oranlarıyla ısınmak pek mümkün değil. Peki bu anlama geliyor?

'HER İKİ ÇALIŞANDAN BİRİ ENERJİ YOKSULLUĞU YAŞAYACAK'

Asgari ücretin yarısının elektrik ve doğal gaz gibi enerji kalemlerine gitmesinin literatürde bir karşılığı var: Enerji Yoksulluğu. Avrupa Birliği (AB) komisyonun tanımlamasına göre, bir hanedeki gelirin yüzde 25’ten yani dörtte birinden fazlası enerji giderlerini karşılamak için kullanılıyorsa, bu hane enerji yoksulu sayılıyor. AB içinde bu sayının 2021 verilerine göre 38 milyon kişi olduğu düşünülüyor. Türkiye özelinde duruma bakıldığında asgari ücretin yüzde 40'ı kış aylarında ısınma ve aydınlatma giderine ayrılabilir.

AKIN: ASGARİ ÜCRETİN YÜZDE 40'I ISINMA VE AYDINLATMAYA GİDECEK

CHP Genel Başkan Yardımcısı Ahmet Akın söz konusu durumu Artı Gerçek’e şöyle değerlendirdi: "Türkiye’de kış öncesinde elektrik faturaları üç kat, doğal gaz faturaları 2,5 artış gösterdi. Asgari tüketim olan günlük 240 kWh saatin aylık fatura karşılığı 417 lira, günlük 10 metreküp doğal gaz tüketiminin aylık bedeliyse 1716 lira. Bu asgari faturanın aylık toplam bedeli 2133 lira. Doğal gaz ve elektriğe gelecek zamlarla birlikte, asgari ücretliler için bir enerji krizi de ortaya çıkacak. Çünkü asgari ücretin yüzde 40’ı ısınma ve aydınlatmaya gidecek. Türkiye’de çalışanların yarısının asgari ücretli. Bu durumda her iki çalışandan biri kış aylarında enerji yoksulluğu yaşayacak.”

NÜFUSUN YÜZDE 70'İ ENERJİ YOKSULU

Türkiye bir yandan doğal gaz ve elektrik abonelerinin alt yapısı ve abone sayısındaki artışı bir övünç kaynağı görürken, ekonomik açmazın buna perde etmesinin önüne geçemiyor. Yalnızca 2021’de faturasını ödeyemediği için 4,5 milyon kişinin enerjiye erişimi sonlandırıldı. AB’nin enerji yoksulluğu kriterleri dikkate alındığında, Türkiye nüfusunun neredeyse yüzde 70 enerji yoksulu.

2022 yılında maaşlara yapılacak zamlar da, başta enerji olmak üzere hayat pahalılığına derman olamayacak gibi görünüyor. Çalışanlar kış aylarında kış soğuğu ile ücreti arasında denge kurma çabasında soğuk terler dökecek.

Öne Çıkanlar