Van ekonomisinde İranlı krizi

Zelal Sahidenur Sari

VAN - Türkiye’nin komşu ülkeye 295 kilometre ile en uzun sınır hattına sahip olan Van-İran sınırı son yıllarda turizmle adından sıkça söz ettiriyor. Öyle ki Van 2023 yılının ilk 10 ayında 523 bin İranlı turisti ağırladı. Bu sınır hattında turizmle birlikte iyi bir ekonomiden de söz etmek mümkündü.

Bu yılın başında Newroz tatili ve Alışveriş Festivali ile birlikte Van yine 150 bin İranlı turisti ağırladı. Tatilin bitmesiyle ülkesine dönen İranlı turistler yaz tatilinde yeniden Van’a gelirken bu yıl neredeyse hiç gelmedi.

Van sokaklarında her yıl yaz aylarında rastladığımız İranlı turist kalabalığı giderek azaldı. İranlı turist sayısı azalırken ülkedeki enflasyon rakamları da giderek arttı. Hâl böyle olunca Van’da da ekonomik anlamda çalkantılı günler yaşanmaya başladı.

^{İranlı turistler - Cumhuriyet Caddesi-2023}

İRAN’IN EKONOMİSİ NE DURUMDA?

İranlı turistlerin kente gelmesinde en büyük çabayı harcayan turizmciler kentte hatta ülkede kötüleşen ekonominin bu konuda çok etkili olduğunu belirterek aynı zamanda İran’ın ekonomisinin de kötü olduğunu kaydetti.

İran’ın ekonomik koşullarının siyasi saiklerden bağımsız olmadığı İran ve tüm dünya tarafından kabul edilen bir gerçek. Geçtiğimiz hafta İran’da yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanan İbrahim Reisi, ülkenin dini lideri Ali Hamaney’in katılımıyla gerçekleşen törenle mazbatasını alarak göreve başladı. Törende konuşan Reisi, ilk olarak ülkesinin ekonomik koşullarını düzelteceğini ve bunu yabancıların eline bırakmayacağını söyledi. Öte yandan dünya ekonomisinin günlük değişen para politikaları da İran’da bir şeylerin yolunda gitmediğini doğrular nitelikte. Bugün itibariyle İran’ın 1 riyali 0,00077 Türk lirasına eşit.

İRANLILAR GELMEZSE OTELLERİMİZ KAPANIR

Van’da uzun yıllardır turizm sektöründe hizmet veren Abdullah Tunçdemir, her iki ülkenin ekonomisinin kötü olduğunu vurgulayan turizmcilerden. Ayrıca İranlı turistlerin üst sınıfının Antalya, İzmir ve İstanbul’u tercih ettiğini, Van’a ancak orta ve alt sınıfın sınıra yakın olan kentlerinde yaşayanların tatile geldiğini belirtiyor.

^{Abdullah Tunçdemir-Turizmci}

Tunçdemir, “Bizim İran pazarımız çok yüksek değil. Yüzde 50 oranında bile çalışmıyoruz. Otellerimizin yüzde 50’si dolu olduğunda Van dolu diyoruz ama öyle düşünmemek lazım. İranlıların haziran ve eylül arası tatilleri var. Bu süre aralığında hem tatil hem alışveriş amaçlı en yakın kent olduğu için Van’a geliyorlardı. Bu sene bu geliş çok az oldu geçen yıla oranla. Şu an görünen o, zaten nasıl başlarsa öyle gidiyor sezon. Sadece oteller İranlılara göre çalışıyor. Ama biz sadece İranlılara göre çalışmıyoruz ki, restoran, giyim vs. sektör oldukça geniş. Van’a İranlı gelmezse bence otellerimizin hepsi kapanır. Zaten otellerin yüzde 50’den fazlası kaçak. Otellerin masrafları çok fazla İranlılar da gelmezse kapanır,” diyor.

ALTYAPININ YOKSUNLUĞU BÜYÜK BİR SORUN

İranlıların Van’ı tercih etmesi için yeterli çabanın harcanmadığını aktaran Tunçdemir, sorunları şöyle sıralıyor: “AVM’lerimiz yeterli değil. En az iki tane yüksek standartta AVM’miz olmalı. Altyapımız yok. Yatırımcı gelmiyor. Defalarca söyledim, yatırımcıyı Ticaret Odası ve Valilik bulacak, onlar teşvik edecek. Uğraşan yok, sahipsiz bir memleket. Van’da İranlılara göre bir halk plajımız yok, onu geçtim yerel halk için bile bir plajımız yok. Oysa Van Gölü’nün mükemmel sahilleri var, plajlar yapılabilir. Antalya’ya su için gidiyorlar. Burada plaj olmadığı için yerel turist de gelmiyor. Bayramdan bu yana yerli turist de gelmedi. En temel sorunumuz uçakların olmaması. Bizlere bile yetmiyor uçak, gruplar nasıl gelsin. Van’ı iyi bir şekilde tanıtırsak yaz aylarında sıcaklık açısından avantajlı bir yer olması hasebiyle turist alabilir. Gereken tanıtım yapılmıyor. Eylül-ekim sezon açılışı ama pek bir beklentimiz yok. Kenti tanıtamıyoruz çünkü.”

İRANLILARIN BIRAKTIĞI GİBİ DEĞİL EKONOMİ

İranlı turistlerin Van’a gelir gelmez giriş yaptıkları otellerden birinde müdürlük yapan Fuat Hacıyusufoğulları, şu anda otellerin doluluk oranlarının yüzde 25 civarında olduğunu belirtiyor.

^{Fuat Hacıyusufoğulları-Otel Müdürü}

Hacıyusufoğulları, Türkiye’de yaşanan ekonomik krizin turistleri de etkilediğini vurguluyor. Ayrıca Van’da çok sayıda kaçak otelin, rezidansın açılmasının turistlerin resmi otellerden kopmasına neden olduğunu söylüyor. Bu sene İranlı turistlerin Van’a gelmediğini, gelenlerin de bıraktıkları gibi bulamamaktan şikayetçi olduğunu ifade ediyor.

Hacıyusufoğulları, “Geçen sene çok yoğunduk. Kapıdan girişler de yoğundu, ama bu sene tam aksi bir durum söz konusu. Rezidanslara bir veya iki aile bir arada yerleşebiliyorlar ve daha uygun fiyatlara kalabiliyorlar. Otel de böyle bir durum mümkün değil. Rezidansların da personel gideri dışında herhangi bir gideri yok. Personel sigortaları ve vergileri yok. Biz bunları ödemek durumundayız. İki aydır müthiş derecede iş düşüklüğü var. Yani aslında temel neden ekonomi. Çünkü geçen sene yedikleri yemeğin fiyatı bu sene iki katı iki buçuk katı şeklinde. Minibüsleri kullanıyorlar; geçen sene 100 lira veriyorlarsa bu sene 170 lira veriyorlar,” diyor.

UÇAK SEFERLERİ YÜZÜNDEN YERLİ TURİST DE GELMİYOR

Van’da ki otel işletmecilerinin yerli pazara önem vermeyip dış pazara bağlı kalmasının hata olduğunu ve esnafın İranlı turisti gördüğünde fiyatları yükseltmelerinin ekonomik anlamda birçok sıkıntı doğurduğunu da ekliyor Hacıyusufoğulları.

İranlı turist için geçmişte Trabzon’da olduğu gibi yeni pazarların açılmasının, Avrupalı ve yerli turistin tercih edebileceği kadar uçak seferlerinin olmaması ekonomiyi daha da kötüleştirdiğini söylüyor Hacıyusufoğulları ve uçak seferlerinin bütün çağrı ve girişimlere rağmen düzelmemesi, düzelmemeye devam etmesi halinde durumun daha da kötüleşeceğini ifade ediyor.

‘İRANLILARI KENTTE TUTACAK YETERLİ ALT YAPI MEVCUT DEĞİL’

Van’da yemek sektöründe uzun yıllardır işletmecilik yapan esnaflardan V. de Tunçdemir ve Hacıyusufoğulları gibi en temelde konunun ekonomik olduğunu söylüyor. Türkiye’de kötüleşen ekonomik koşullar ve pahalılık kente gelen turistleri de etkiliyor diyor.

Aynı zamanda serbest piyasa ekonomisinin olması ve esnafın turistlere farklı fiyat söylemesinin turistleri kaçıran bir sorun olduğunu belirten V., bunun bir denetleme sorunu olduğunu şu sözlerle ifade ediyor:

“Serbest piyasa koşullarında hizmet veriyoruz. Turistlere daha farklı yaklaştık. Bunun yanı sıra bizi denetleyen bir mekanizma da yok. En önemlisi batıda olduğu gibi bizim de turizm polislerimiz ve erişilebilir tercümanlarımız olmalı. Ekonomimiz ciddi anlamda İranlılardan iyi yönde etkileniyor ama onları burada tutmak için bir şey yapmıyoruz. İranlılar da yeni yerler görmek istedikleri için farklı pazarlar tercih ediyorlar. Biz de ekonomik olarak zorlanıyoruz. Bu sorunun baştan çözülmesi gerekiyor.”