Ayasofya'da yeni dönem: Altı cami, üstü ücretli müze

Ezgi YILDIZ

İSTANBUL – Dünyanın en önemli tarihi yapılarından biri olan, Doğu Roma İmparatorluğu'ndan Bizans'a, Osmanlı İmparatorluğu'ndan cumhuriyete uzanan tarihe sahip Ayasofya, yaklaşık 4 yıl önce cami statüsüne çevrilmesinin ardından şimdi de yeni bir 'işleve' büründürüldü.

Ayasofya 15 Ocak itibariyle galeri ve ibadethane olarak düzenlenerek ziyaret girişleri de ikiye ayrıldı. Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün 'ziyarete açma' duyurusu üzerine Ayasofya’ya gittik.

Akordiyon bariyerlerin deyim yerindeyse yön tarif ettiği Ayasofya’nın birinci katı yani ibadethane kısmı ücretsiz olurken güvenlik görevlisi buraya "sadece Müslümanların girebildiğinin" bilgisini verdi.

Ayasofya’nın ibadethane kısmına, gelenlerin çoğu bu durumdan ‘memnun’ görünürken, galeri kısmını görmek isteyenler için hayli karışıklık söz konusuydu. İkinci kat yani galeri kısmını gezmek için gelen kişiler yerli yabancı fark etmeksizin 25 Euro yani 850 TL ödeme yapıyor, üstelik Müzekart da geçersiz.

YERLİ ZİYARETÇİLER: ÜCRET ÇOK FAZLA VE MÜZEKART DA GEÇMİYOR

Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün duyurusu üzerine Ayasofya’nın galeri kısmını ziyaret etmek isteyenler güncel bilgiyi güvenlik görevlilerinden ve gişelerden edindi.

Türkiyeli ziyaretçiler söz konusu duyuruyu ‘sadece turistler için 25 euro olarak algılarken gişede galeri ziyaretleri için 850 lira ödeme yapmak zorunda olduklarını öğrendi. Birçoğu yerli ziyaretçi "Biz euro ile çalışmıyoruz. Ücret çok fazla ve Müzekart da geçerli değil” sözleriyle bu duruma tepki gösterirken sohbet ettiğimiz tur rehberlerinin aktarımına göre yabancı turistler de ücret uygulamasından pek memnun değil. Rehber, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün Ayasofya ziyaretleri için yeterince organize olmadığını ifade etti.

BAŞÖRTÜ ÜCRETİ 30 LİRA

İbadet alanına girişlerde X-Ray cihazları bulunuyor. Güvenlik görevlisinin aktardığına göre Ayasofya’nın ibadet alanına gayrimüslimler hariç tüm ülkelerden insanlar girebiliyor. Bu kısma girişlerde herhangi bir ücret alınmazken, ayrımın nasıl yapıldığı belirsiz ancak belli kurallar söz konusu.

Girişteki tabelalarda ziyaretçiler dört ayrı dilde şu sözlerle uyarılıyor: “Resimde gösterilen kıyafet kurallarına uyunuz” ve hemen ardından şu cümle geliyor: “Başörtüsü ve elbise temin noktası."

İSLAMİ KURALLAR KONTROLÜ

Başörtülerin ücretleri ise 30 lira olarak belirlenmiş. Çoğu kişi zaten bu durumdan haberdar bir şekilde şallarını çantalarından çıkararak ibadet alanına giriş yapıyor. Güvenlik görevlileri kadınların İslami kurallara uyup uymadığından, ziyaretçilerin ayakkabılarını uyarı yazısından önce çıkarıp çıkarmadığına kadar sürekli kontrol halinde.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Resmi Gazete’de yayımlanan Ayasofya kararı Türkçe, Arapça ve İngilizce olmak üzere üç ayrı dilde gelenleri karşılarken Ayasofya’nın daha önce ‘yenilmesi’ iddialarıyla gündeme gelen kapıları hâlâ cam bariyerlerle korunuyor.

'ARTIRILMIŞ GERÇEKLİK DENEYİMİ'

Kültürel amaçlı ziyarete gelen kişiler çelik akordiyon bariyerlerin çevrelediği bir diğer girişe ilerleyebiliyor. Galerinin çaprazında bilet gişeleri ve Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden görevliler bulunuyor.

Gişelerdeki ekranlarda geziye dair bilgiler yer alıyor. İlk ekranda ziyaretin ücreti olan 25 euro bilgisi yer alırken bir diğer ekranda “Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi ziyaret alanı arttırılmış gerçeklik deneyimi, telefon veya tabletlerinizle birlikte kulaklıklarınızı kullanmanızı gerektirmektedir” bilgisi bulunuyor. Ayrıca ziyaret 8 yaşından küçük olanlar için ücretsiz. Birçoğu Türkiyeli ziyaretçi, galerinin turistler ve kendileri için aynı ücrette olmasına tepkiliyken Müzekart burada geçerli olmamasını da eleştirdi.

TUR REHBERİ: VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İYİ ORGANİZE OLAMAMIŞ

Galeride anlatılanlara ilişkin herhangi bir broşür bulunmazken tur rehberleri Ayasofya ziyaretinin diğer aktörleri olarak galerinin önünde hazır bulunuyor. Tur rehberlerin de şaşkın ifadelerle etrafı izliyor.

Sohbet ettiğimiz bir tur rehberi Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün ziyaretleri iyi organize edemediğini ifade etti. Rehber, galeri gezisinin kendileri için ücretsiz olduğunu belirterek ziyarete dair görüş ve izlenimlerini şu sözlerle aktardı:

“Politik olarak tarafım yok. Mozaiklerin çok iyi korunduğunu söyleyebilirim ki bu hiç de kolay değil. Sabah erken saatlerde bir yoğunluk vardı fakat öğlen saatlerinde bu azaldı. Turistler de gezilerinin ücretli olmasından şikayetçi daha önce ücretsiz olduğunu biliyorlar. Avrupalılar genellikle ibadethane kısmına alınmıyor diye biliyorum fakat görmek için ısrar ettiklerinde şanslarını denemelerini söylüyorum. Bir karışıklık söz konusu Vakıflar Genel Müdürlüğü yeterince organize olamamış. İlk ziyaret saatlerinde daha büyük bir karmaşıklık vardı.”

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE BİLİNEN MÜZELER VE ÜCRET TARİFELERİ

Ayasofya’da uygulanan ücret tarifesi Türkiye’deki ve dünyadaki müzeler ve ücretlerinin nasıl olduğu sorusunu beraberinde getiriyor. Türkiye’de bilinen müzelerden birkaçının ücret bilgisi şöyle:

- İzmir Selçuk’ta bulunan Efes Arkeoloji Müzesi, Efes kazı alanındaki buluntulara ev sahipliği yapıyor. Artemis heykeli en bilinen eseriyken Efes, arkeoloji ve etnografya olarak iki bölüme ayrılmaktadır. Müzeye girişlerde Müzekarta indirim yapılırken, yerliler için 420 lira, yabancılar için ödenmesi gereken ücret 850 liradır.

- Zeugma Mozaik Müzesi, 9 Eylül 2011 tarihinde Gaziantep'te açılan ve 1700 metrekarelik mozaik ile dünyanın ikinci büyük mozaik müzesi olma özelliğini taşıyan müzedir. Zeugma’yı ziyaret etmek isteyen kişilerin 12 Euro yani 392 lira ödemesi gerekir.

- Anadolu Medeniyetleri Müzesi; Ankara'nın Altındağ ilçesinde bulunan bir tarih ve arkeoloji müzesidir. Müzeye girişlerde Müzekart geçerliyken diğer kişiler için ise ücret 12 Euro yani 392 liradır.

Diğer ülkelerin bilinen müzelerinin ücret tarifesi ise şöyle:

- İngiltere’nin Londra şehrinde bulunan British Müzesi bir insanlık tarihi, sanat ve kültür müzesidir. Göze çarpan eserler arasında Rosetta Taşı, Parthenon heykelleri ve Eski Mısır koleksiyonundaki mumyalar bulunmaktadır. British Müzesi’ne girişler ücretsizdir.

- Hollanda’nın başkenti Amsterdam’da Rijksmuseum Amsterdam, bir Hollanda ulusal müzesidir. Müzede sanat, zanaat ve tarih alanındaki parçalar sergilenirken ziyaret saati 9.00 ile 17.00 arasındadır. Müzeyi gezmek isteyen 18 yaşını doldurmamış kişiler ücret ödemezken diğer kişiler ise 22,5 Euro yani 739.75 lira ödeme yapıyor.

- Fransa’nın Paris şehrinde bulunan Louvre Müzesi, dünyanın en büyük sanat müzesidir. Louvre’ye ziyaretler olimpiyat oyunları öncesinde 17 Euro’dan 22 Euro’ya yani 720 liraya çıkarıldı.

- Rusya’nın Sankt-Peterburg şehrinde bulunan Ermitaj Müzesi, dünyanın en eski ve en büyük müzelerinden biri. Ermitaj’a girişler ülkenin yerlileri için 5.2 dolar yabancılar içinse 10.5 dolar yani 307 liradır.

NE OLMUŞTU?

Ayasofya’nın müzeden camiye çevrilmesi için, Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği, 2005 yılında Danıştay’a ilk davayı açmıştı. Dernek, Bakanlar Kurulu kararı ile camiden müzeye çevrilen Ayasofya hakkında verilen kararın iptalini ve yürütmenin durdurulmasını istemişti.

Danıştay 10. Dairesi, 24 Haziran 2005'te söz konusu Bakanlar Kurulu kararının yürütmesini durdurma istemini reddetmişti. Daire 2008'de ise Ayasofya Camisi'nin müze olarak kullanılmasında hukuka aykırılık bulunmadığına işaret ederek, davayı reddetmişti.

Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, Dairenin bu kararını onamıştı. Dernek, 2016'da Danıştay’a bir dava daha açmıştı.

Derneğin, Anayasa Mahkemesine yaptığı bireysel başvuru hakkında ise 2018'de karar verilmişti. Yüksek Mahkeme, Ayasofya'nın namaz kılınması için ibadete açılması yönündeki talebin reddedilmesi nedeniyle din ve vicdan hürriyetinin ihlal edildiği iddiasıyla yapılan başvuruyu, "incelenmeksizin kişi bakımından yetkisizlik" nedeniyle kabul edilemez bulmuştu.

10 Temmuz 2020’de Danıştay, 86 yıllık kararı iptal etmiş ve Ayasofya’nın tekrar cami olmasının yolunu açmıştı. Kararın açıklandığı gün Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla 2729 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Ayasofya yeniden camii olarak ibadete açıldı. Karar tepkilere neden olurken UNESCO da bu durumu olumsuz değerlendirip Ayasofya’nın Dünya Kültür Mirası listesinden çıkarılabileceğini söylemişti.

ERBAŞ MİNBMERE KILIÇLA ÇIKMIŞTI

Ayasofya’nın müzeden camiiye çevrilmesinin ardından ilk cuma namazını 24 Temmuz 2020’de Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş kıldırmıştı. Hutbe için minbere kılıçla çıkan Erbaş namaz sonrası bu davranışını, “Fethin sembolü olan camilerde bu bir gelenektir” sözleriyle açıklamış ve toplumun birçok kesiminden tepki toplamıştı.

Ayasofya Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından, 532-537 yılları arasında İstanbul'un tarihi yarımadasındaki eski şehir merkezine inşa ettirilmiş bazilika planlı bir patrik katedralidir. Ayasofya, 29 Mayıs 1453’te İstanbul’un fethi ile Fatih Sultan Mehmed tarafından camiye çevrilmişti. 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla müzeye dönüştürülmüş, 1985 yılında da Dünya Kültür Mirası listesine alınmıştı. Camiye dönüştürülme tartışmalarının sürdüğü sırada UNESCO tarafından açıklama yapılmış ve Dünya Kültür Mirası Listesi korunma statüsünün gözden geçirileceğini açıklamıştı.

AYASOFYA'NIN ZİYARETÇİ SAYILARI

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın verilerine göre, müze olduğu yıllarda Ayasofya’nın ziyaretçi sayıları şöyleydi:

2015 yılında, 3 milyon 325 bin 236
2016 yılında, 1 milyon 436 bin 577
2017 yılında, 1 milyon 892 bin 250
2018 yılında, 2 milyon 922 bin 37
2019 yılında, 3 milyon 727 bin 37
2020 yılında, 3 milyon 727 bin 361

Ayasofya'ya yeni giriş düzenlemesi yürürlüğe girdi

Ayasofya'nın turist kapısına kepenk takıldı

Ayasofya yine bakımsızlıkla gündemde: 'Kötü koku halılara da sirayet etmiş durumda'

Eski Ayasofya İmamı Boynukalın, 'kız okulları' üzerinden laikliği hedef aldı: Kaldırılması gerekir