Koronavirüs günlerinde gazetecilik

Ragıp DURAN

ARTI GERÇEK - Salı günü öğlen saat 12.00 sularında arama motoruna İngilizce "Coronavirus" yazdım; 37 saniyelik taramada yaklaşık olarak 2 milyar 450 milyon adet haber çıktı. Aynı işlemi Fransızca yapınca 42 saniyede 139 milyon adet haber geldi ekrana. Global medyada son zamanlarda hiçbir konu bu kadar çok, yoğun ve hızlı bir şekilde gündeme gelmemişti.

Aslında şunu zaten biliyoruz: Savaş, büyük doğal felaketler, siyasi, ekonomik, toplumsal ya da halen yaşadığımız sağlık krizi dönemlerinde gazetecilik/habercilik özel bir önem kazanıyor. Çünkü yayınlanan, spor ya da magazin haberi değil. İnsan yaşamı için tayin edici haberler bunlar. Bu nedenle literatürdeki adıyla "News to use" (Yararlı haber) ya da güncel ismiyle "Hayati Haberler" söz konusu. Doğru haber, insanın hayatını kurtarabileceği gibi, yalan haber, tahrifatlı haber, gizlenen haber insanın hayatını kaybetmesine neden olabilir.

Bu nedenle gerek biz gazetecilerin gerekse yurttaşların korona günlerinde medya ile ilişkilerinde uyması gereken bazı ilkeler var:

- Geçmişte iyi haberciliğini kanıtlamış, kıdemli, tecrübeli medya organları, muhabir ve yazarlara öncelik vermek.

- Özel olarak iyi sağlık muhabirleri ve sağlık editörleri olan medya organlarına güvenmek.

- Virüs ve immunologie gibi konularda uzman olmayan akademsiyen ya da tıp uzmanlarının açıklamalarını temkinli karşılamak.

- Vülgarize edilmiş (Sadeleştirilmiş, herkesin anlayacağı hale getirilmiş) bilimsel makaleleri okumak.

- Korona salgını konusunda haber yaparken, makale yazarken dikkat edilecek nokta şu: Somut olgu ve bilgileri aktarmak. Ancak yazı tarzında panik yaratıcı ya da felaketi küçümseyecek bir yaklaşımı red etmek. Bu dengeyi kurmak gerek.

- Doğru yani İyi bilgi vermek için bir çok medya organının kullandığı bir yöntem de kıyaslama. Çin ve İtalya gibi krizi ağır atlatmaya çalışan ülkelerin deneyimi önemli. Virüsün yaygınlaşma hızı, hayatını kaybedenlerin profili, yani yaşı cinsiyeti, ikametgahı, mesleği gibi istatistikler diğer ülkelerin önlem alması açısından yararlı.

Salgına karşı mücadelede siyasi iktidarın tutumu tayin edici. Sağlık Bakanlığı gerçekten şeffaf davranır, elindeki tüm bilgi ve belgeleri kamuyla paylaşırsa, gazetecilerin (Bu arada önlem alması gereken tüm yurttaşların) işini kolaylaştırmış olur. Aksi takdirde haberciler, Bakanlığın açıklamalarındaki eksik ve tahrifatlı bilgilerle uğraşmak zorunda kalır.

Gerek resmi kurumların gerekse medyanın ciddiye alması gereken bir boyut da zaman. 2019 Aralık ayından bu yana başta Çin olmak üzere dünya, salgına karşı küçük de olsa bir tecrübe, bir birikim yarattı. Dolayısıyla özellikle projeksiyon ve simülasyonlar sayesinde kısa ve orta vadeli geleceği planlayıp gerekli önlemleri almak için zaman yitirmemek gerekiyor.

Korona salgınından bütün sektörler gibi medya, gazetecilik/habercilik dünyası da kaçınılmaz olarak etkilendi.

- Yaşadığımız olağanüstü günlerde, mesleki amacımız, okura doğru bilgi aktarmak bunun için de güvenilir/sağlam kaynaklardan çifte ve çapraz denetim yapmak. Bilimsellik tayin edici. Yani somut olgu ve rakamlar. Yani kanıtlanabilir bilgi. Söylenti, dedikodu, iddialara yer yok. Dut pekmezi, kelle paça çorbası, Koronavirüs ayeti ya da muskası gibi bilim dışı, fantezist, saçma sapan uydurma haberlere rağbet etmemek tam aksine bunları tekzip eden, teşhir eden haberler yayınlamak gerekiyor.

- Kaynak tayin edici. Dünya Sağlık Örgütü, kıdemli akademisyenler, bilim kurumlarının açıklamaları bile süzgeçten geçirilerek yayınlanmalı.

- Bu tür kriz dönemlerinde sosyal medya bir yandan resmi makamların gizlemeye çalıştığı bilgileri yayınlayabilmesi açısından olumlu ama bir yandan da önüne gelen herhangi bir insan, bilimsel süzgeçten geçmeyen, edit edilmeyen bir sürü kuşkulu bilgiyi de yayınlaması açısından olumsuz hatta tehlikeli. Bu durumlarda haber doğrulama siteleri (Désintoxication, zehirden arındırma) önem kazanıyor.

- Medya kurumlarının birinci görevi doğru haber vermek ise ikinci misyonu da bu doğru haberi veren/verecek olan çalışanlarını salgından korumak. Bu nedenle de ’’Home Office’’ ya da’’ Télé-travail’’ denilen evden çalışma yöntemleri geliştiriliyor. Böylelikle hem yazı işleri ve haber merkezlerinde ve stüdyolarda çok sayıda çalışanın bir araya gelmesi önleniyor hem de yayıncılık faaliyeti iletişim teknolojisinin sağladığı olanaklarla sürdürülüyor. Telefon ve Skype/Zoom burada çok yararlı. Başarılı 2-3 örnek: Fransa’da Médiapart, Türkiye’de Açık Radyo tabi bu arada Artı Tv ve Artı Gerçek, tüm bürolarında en az sayıda çalışanla evden çalışma yöntemlerini devreye soktu.

İzlenmesi gereken yayın politikası/yayın perspektifi konusunda da açık ve net olmak lazım:

Gazetecilikte/habercilikte her zaman olduğu gibi önce somut olgulara, bilimsel verilere öncelik vereceğiz. Yurttaşların alması gereken önlemleri ayrıntılı bir şekilde, açıklayarak/gerekçelendirerek kamuya ileteceğiz. Mahremiyete saygı göstererek, mağdurların konum ve durumlarını, özellikle de tedaviye olumlu yanıt veren hastaların haberlerini yayınlayacağız. Yayın politikasının asli motoru kamu çıkarı, bugünkü somut örnekte kamu sağlığını korumak, güçlendirmek. Virüsün yaygınlaşmasını yavaşlatacak her haber değerli.

İki konu daha:

Korona salgını, mağdur kitlede şahane bir şekilde somut olarak dayanışma ruhunu ve gücünü gündeme soktu. İtalya’da evlerine kapanan insan pencerelerden şarkılarla moral veriyor topluma. İspanya ve Yunanistan’da mesela her akşam aynı saatte insanlar pencerelere, balkonlara çıkıp sağlık çalışanlarını desteklemek amacıyla alkış tutuyor.

Özellikle sokağa çıkma yasağının ilan edildiği İtalya, İspanya, Fransa gibi ülkelerde paralı bazı internet siteleri bir süre için bedava yayın yapmaya başladı. Ayrıca evlerine kapanan insanlara sanal müze gezintileri hatta kır turları da internette ilgi görmeye başladı.

Sonuç olarak bu global salgın, herkesin, her kurumun kendi hayat tarzını, mevcut dünyayı, siyasi-ekonomik rejimi, insan ilişkilerini sorgulamasına vesile oldu.

Pozitif sonuçlar çıkarılması dileğiyle…