İnsanlığı bekleyen yeni tehlike: Antibiyotiklerin etkisini kaybetmesi

Princeton Üniversitesi'nde Kıdemli Araştırma Uzmanı ve Antimikrobiyal Dirençle Mücadele ABD Başkanlık Danışma Konseyi üyesi Ramanan Laxminarayan ve Cambridge Üniversitesi'nde Trinity Koleji'nde Master ve Antimikrobiyal Direnç konusunda Birleşik Krallık Özel Elçisi Sally Davies giderek büyümekte olan bir tehlikeye dikkat çekti: Aşırı tüketimden antibiyotiklerin etkisini kaybetmesi ve her yıl bir milyonu aşkın insanın bu nedenle ölüyor olması.

İki biliminsanı Foreign Affairs dergisine yazdıkları makalede her geçen gün büyüyen bu tehlike konusunda alınması gereken önlemleri yazdı:

"COVID-19 sayesinde dünya virüslere kilitlenmiş durumda. Kamu ve özel sektör, rekor sürede aşılar ve hastalık için antiviral ve antiretroviral tedaviler geliştirmek de dahil olmak üzere pandemi ile mücadelede olağanüstü düzeyde kaynakları seferber etti. Ancak bu süreçte, başka bir büyük mikrobiyal tehdit göz ardı edildi. 

Ocak ayında The Lancet'te yayınlanan bir çalışmada, Washington Üniversitesi'ndeki araştırmacılar, her yıl 1,3 milyon insanın antibiyotiklere dirençli bakteriyel enfeksiyonlardan öldüğü tahmini yapıldı. Bu tür enfeksiyonlar her yıl HIV/AIDS, ishal ve sıtmadan daha fazla insanı öldürüyor. Antibiyotik direnci, COVID-19 ve tüberküloz dışında herhangi bir bulaşıcı hastalıktan daha fazla ölüme neden oluyor.

Bu yeni tahminler, antibiyotik direnci sorununu uzun süredir olduğu gölgelerden çıkardı ve çoğu halk sağlığı uzmanının, araştırmacının ve klinisyenin uzun süredir bildiği şeyi doğruladı: Antibiyotiklerin aşırı kullanımı, ilaçları işe yaramaz hale getirme ve bir sonraki büyük sağlık krizini hazırlama riski taşıyor. Dünya çapında gelirler arttıkça, antibiyotik tüketimi de arttı,  özellikle ilaçların endüstriyel ölçekte hayvanlar üzerinde kullanıldığı tarım sektöründe. 

Bu kadar yoğun bir kullanım, bakterilerin ilaçlara karşı dirençli hale gelmesine izin veren koşulları yaratır. Antibiyotik direnci, önümüzdeki yıllarda bulaşıcı hastalıklardan kaynaklanan ölümlerin önde gelen nedeni haline gelebilir. 2016'da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, dünyanın antibiyotiklerini korumak için küresel eylem çağrısında bulundu, ancak o zamandan beri çok az ilerleme kaydedildi. 

Eylemsizliğin sonuçları ciddidir. Antibiyotiklerin etkisiz hale getirilmesiyle toplumlar, daha fazla ölüm ve kötüleşen yaşam beklentisi dünyasına geri dönecek ve bu dünyada tedavi edilemez enfeksiyon riskinin yüksek olması nedeniyle yaygın ameliyatlar, nakiller ve kemoterapi çok daha tehlikeli hale gelecektir.

Bakterilerin tedavilerden kaçma yeteneği, modern antibiyotik kullanımından öncesinden vardı. Pek çok antibiyotiğin türetildiği mantarlar ve bakteriler, memeliler sahne almadan çok önce, yaklaşık 3.5 milyar yıl önce gezegende ortaya çıktıklarından beri rekabet halindedir. Bazı bakteriler zamanla mantarların saldırılarına direnmek için daha kalın, daha az geçirgen hücre duvarları gibi mekanizmalar geliştirmiştir; mantarlar tarafından üretilen ve aksi takdirde onları öldürecek olan enzimleri nötralize etme yeteneği.

Ancak bakterilerin bu direnme kapasitesi, antibiyotik çağında muazzam bir şekilde büyüdü. Bu ilaçlar şu şekilde kendi bozulmalarına yol açıyor: Antibiyotikler uygulandığında enfeksiyona neden olan bakterilerin çoğunu başarıyla öldürebilir. Ancak duyarlı bakteriler ölse bile, ilaçlara karşı koyabilen bakteriler hayatta kalır. Tekrarlanan antibiyotik kullanımıyla, bakteri popülasyonu giderek artan şekilde ilaçlara dirençli olanlardan oluşuyor.  Tıpkı çimenlik bir alana ot öldürücülerin sürekli uygulanmasının sonunda dayanıklı, dirençli yabani otlarla dolu bir çimenliğin yol açması gibi.

Son 80 yılda toplumlar endüstriyel ölçekte antibiyotikler kullandılar, yılda toplam yüz binlerce ton. Sadece hastalıkları olan insanları tedavi etmek için değil, aynı zamanda et üretimini desteklemek için de kümes hayvanları, sığırlar ve domuzları beslemeye yardımcı olduğu için antibiyotik kullanılır oldu.

İnsanlar ve hayvanlar sıklıkla bakterileri paylaşırlar, bu nedenle hayvanlarda çoğalan ilaca dirençli bakteriler insanlara geçebilir. Antibiyotik öncesi çağda, yaklaşık on milyon bakteriden biri antibiyotiklere dirençli olacaktı. Antibiyotiklerin sürekli kullanımı ve Darwinci seçilim ile antibiyotiklere duyarlı bakteriler hayatta kalamazken, duyarlı olmayanlar varlığını sürdürür. Enfeksiyonlara neden olan bakterilerin yüzde on ila 90'ı artık daha önce etkili olan antibiyotiklere dirençlidir. Artık birçok hasta mevcut herhangi bir ilaçla tedavi edilemeyen enfeksiyonlara yakalanıyor.

Tedavi edilemeyen bakteriyel enfeksiyonlar, hem zengin hem de fakir ülkelerdeki her yerde insanları etkiler, ancak ilaç direncine bağlı ölümlerin çoğu Güney Asya ve Sahra altı Afrika'da gerçekleşiyor. Dünya çapında hızla yayılan COVID-19'un aksine, antibiyotik direnci yavaş bir salgındır ve daha kademeli bir hızla yayılmaktadır. 

Yıllar içinde neden olduğu kümülatif hasar, muhtemelen COVID-19'un mevcut etkisini aşıyor. Ancak antibiyotik direnci, COVID-19'un sahip olduğu acil ilgiyi görmedi. Düşük ve orta gelirli ülkelerde HIV/AIDS ile mücadele için her yıl yaklaşık 50 milyar dolar harcanırken, antimikrobiyal direnç için küresel harcama yılda 1 milyar dolardan az. Bu sınırlı harcamaların çoğu yüksek gelirli ülkelerde yoğunlaşıyor.

Ancak bu yaklaşan felaketten kurtulmak için şimdi birkaç adım atılabilir. Et ve kümes hayvanlarının tarımsal üreticileri, antibiyotik kullanımlarını büyük ölçüde azaltmalıdır. Şu anda, dünyadaki antibiyotiklerin yüzde 80'i, her yıl yetiştirilen milyarlarca kümes hayvanı, domuz ve sığırı beslemek için endüstriyel olarak kullanılmaktadır. 

Her yerde antibiyotik tüketimi, dirençli bakterilere daha iyi bir hayatta kalma şansı sağlar. Purdue ve Tyson gibi büyük kümes hayvanı üreticileri, büyük tavuk sürülerini düzenli bir antibiyotik diyetine sokmadan yetiştirmenin mümkün olduğunu göstermiştir. Amerika Birleşik Devletleri, hayvan sağlığında herhangi bir azalma olmaksızın, 2014'ten bu yana tarımda kullanılan antibiyotiklerde yüzde 40'lık bir düşüş gerçekleştirdi. Ama çok daha fazlası yapılabilir.

İnsanların ayrıca gereksiz yere antibiyotik almayı bırakmaları gerekir. Araştırmacılar, insanlar tarafından kullanılan antibiyotiklerin kabaca yarısı ila yüzde 70'inin gereksiz olduğunu düşünüyorlar. Başka bir deyişle, ilaçlar mikrobiyal direnç oluşturmaya yardımcı olsalar bile hastaya gerçek bir fayda sağlamazlar. Antibiyotikler birçok ülkede doktor reçetesi olmadan kolayca bulunabiliyor, ancak bunlar aynı zamanda doktor hizmetine ulaşmanın zor olabileceği yerlerdir ve bir antibiyotiğin yaşam ile ölüm arasındaki fark anlamına gelebileceği yerlerdir. 

Dünyanın birçok ülkesindeki doktorlar, bu tür bir kullanımı destekleyecek hiçbir klinik kanıt olmamasına rağmen, COVID-19'u antibiyotiklerle uygunsuz bir şekilde tedavi ediyor. Hükümetler, halk sağlığı görevlileri ve genel olarak halk, uygunsuz antibiyotik tüketiminin caydırılmasının önemini anlamadıkça, gelecekte geliştirilen herhangi bir yeni antibiyotik halihazırda kullanımda olanlarla aynı kaderi paylaşacaktır.

Genel tüketim iki şekilde azaltılabilir. İlk olarak, enfeksiyonların önlenmesi antibiyotik talebini azaltmaya yardımcı olacaktır. Hem bakteriyel hem de viral hastalıklara karşı artan aşı kapsamı yardımcı olabilir. Örneğin, mevsimsel grip aşılarının daha geniş bir şekilde benimsenmesi (grip bakteriyel enfeksiyonlara yol açabilir) yüz milyonlarca antibiyotik reçetesini önleyebilir. 
Zatürree ve rotavirüse karşı aşıların da enfeksiyonları azaltmada etkili olduğu ve nihai antibiyotik ihtiyacını ortadan kaldırdığı gösterilmiştir. Klebsiella ve stafilokok gibi patojenlere karşı yeni aşılar geliştirilmelidir. Hükümetlerin COVID-19 pandemisi sırasında aşı geliştirmeye öncelik vermesi gibi, temel bakteriyel enfeksiyonları önlemek için aşılara hızlı yatırımı teşvik etmeleri gerekiyor. 

Halk sağlığı yetkilileri de hastanelerdeki enfeksiyon kontrol protokollerini iyileştirmelidir. Her yıl hastaneye başvuran hastaların küçük bir kısmı hastanede kaldıkları süre boyunca enfeksiyon kapmaktadır. Bu enfeksiyonların oluşumunu azaltmak, antibiyotik ihtiyacını azaltacaktır.

İkinci yol ise gereksiz antibiyotik kullanımını azaltmaktır. Ortalama bir Amerikalı, daha hasta olmadan her yıl ortalama İskandinavya göre iki kat daha fazla antibiyotik tüketiyor. Yetkililer doktorları daha az antibiyotik reçetesi yazmaları konusunda eğitmeli, öksürük ve soğuk algınlığı semptomlarını hafifleten ilaçlar da dahil olmak üzere antibiyotiklere alternatifler reçete etmelerini kolaylaştırmalı ve reçeteyi seçmeden önce bir enfeksiyonun gerçekten bakterilerden kaynaklandığından emin olmak için doğru teşhis araçlarını kullanmalıdır."