Misafirliğe veya yabancı bir yere gittiğinizde, ilk gece neden daha zor uyunur?
Uyku araştırmacıları, ilk gece etkisinin fazlasıyla farkında ve sık sık, laboratuvarda yapılan uyku deneylerinde karşılarına çıkan ilk gece etkisi sonuçlarını paylaştı.
Brown Üniversitesi'nden bir grup bilim insanı, hayvanımsı bir şekilde, sürekli tetikte olmanıza sebep bu "ilk gece etkisi"nin bir nedenini bulduklarını söyleyerek, bulgularını Current Biology dergisinde yayınladılar.
Genel olarak bir muamma olan uyku, bilim insanları için bilmeceye benzer. Pek çok hayvan uyur ama bunun neden bir "ihtiyaç" olduğu tam olarak belli değildir. Hayatta kalma açısından bakarsak uyku, hayvanları günde en azından birkaç saat savunmasız bırakan, oldukça tehlikeli bir durumdur. Ama yine de hiç dinlenmeden yaşamaya evrimleşmek yerine, hayvanlardan bazıları "tek gözü açık" uyuyabilme yetisi geliştirmiştir. Hayır, mecazen değil; gerçekten tek gözleri açık uyurlar! Şişe burunlu yunuslar, güney deniz aslanları, evcilleştirilmiş tavuklar ve beluga balinaları, beynin bir seferde sadece yarısının uyuduğu tek yarı küresel yavaş dalga uykusu (USWS) uygulayan türler arasındadır.
Bunu kendiniz de gözleyebilirsiniz. Mesela bir ördek sırasının sonundaki ördeğin dışa bakan gözü açık olacaktır. O göz, halen uyanık olan beyin yarıküresine bağlıdır. Bu şekilde uykudayken bile yırtıcı bir hayvan gördüğünde ördeğin beyindeki alarmı tetiklenir ve onun harekete geçmesini sağlar.
Tahmin edebileceğiniz gibi, bu tetikte olan yarı uyku durumu tehlikeli ve öngörülemeyen ortamlarda gerçekten kıymetli bir özelliktir. Ancak ne yazık ki beyniniz otel odalarını ve yeni dairenizi de tehlikeli sayabilir. Evet evet, doğru duydunuz. Bilim insanları, insanlarda da USWS (tek yarı küresel yavaş dalga uykusu) ya da daha doğrusu, "USWS Lite" denebilecek daha basit bir formunu keşfettiler.
Uyku araştırmacıları, ilk gece etkisinin (İng: "First Night Effect ya da kısaca "FNE") fazlasıyla farkında ve sık sık, laboratuvarda yapılan uyku deneylerinde karşılarına çıkan ilk gece etkisi sonuçlarını paylaşıyorlar. Bir grup araştırma ekibi, ilk gece etkisinin üzerinde çalışmak yerine, bunun sebebini belirlemeye karar verdi. 35 kişilik, sağlıklı insanlardan oluşan bir gönüllü ekibi topladılar ve onları aralarında bir hafta ara ile iki gecelik uyku için uyku laboratuvarına getirdiler. Gönüllüler, kalp atış hızlarını, kan oksijen seviyelerini, nefes alma, göz ve bacak hareketlerinin yanı sıra, beynin her iki tarafındaki aktiviteyi ölçen makinelere bağlandı.
Bilim insanları, bir kişinin ne kadar derin uyuduğunu gösterebilen bir tür beyin davranışı olan yavaş dalga aktivitesine (İng: "Slow Wave Activity" ya da kısaca "SWA") odaklandı. Her iki uyku seansında da SWA'ya dört farklı beyin yolağında bakarak, uyku derinliğinin odadaki karmaşadan nasıl etkilendiğini izlediler.
Beyin yarımküreleri arasındaki farklılıklar araştırılmadığı halde, bu konuda da sonuçlar elde ettiler. Uykunun ilk gecesinde, deneklerin beyinlerinin sol yarısında sürekli olarak daha fazla uyanıklık görüldü. Ayrıca sol yarımküre, garip (ve dolayısıyla potansiyel olarak tehdit edici) seslere daha duyarlıydı. Bir hafta sonra, denekler uyku laboratuvarına döndüklerinde, deneklerin beyin aktivitelerinde daha fazla simetri vardı. Bu durum, onların artık ortama "alıştıklarını" gösteriyordu. SWA'ları, her iki beyin yarım küresinde de eşit düzeyde uyanıklık veya uyanıklık eksikliğini gösterdi.
Araştırma sonuçları, insanlarda da bir çeşit USWS olduğunu öne sürüyor. Dolayısıyla insanlarda ilk gece etkisi, aşina olunmayan ve potansiyel oalrak tehdit içeren bir ortamda yarı-uyanık olmaktan kaynaklanıyor olabilir. Yuka Sasaki bir basın açıklamasında şöyle diyor:
"Beyinlerimiz, balina ve yunusların sahip olduğu sistemin minyatür bir versiyonuna sahip olabilir. Sık sık seyahat edenler, beyinlerini ilk gece etkisini etkisiz hale getirmek için, farkında olmaksızın eğitmiş olabilirler. Beyinlerimiz, fazlasıyla esnektir. Dolayısıyla, sıklıkla yeni yerlerde uyumak zorunda olan insanlar, uykusuzluk sorunu yaşamayabilir."
Ekibin sonraki çalışmaları, ilk gece etkisini devre dışı bırakmaya çalışmak... Böylelikle insanların daha iyi bir ilk gece uykusu almasını sağlamaya çalışacaklar. (Evrim Ağacı)
