Omicron varyantı hızla yayılıyor: 'Ölen ölsün, kalan sağlar bizimdir denildi'

Uzmanların, Coronavirüs’ün bugüne kadarki en bulaşıcı varyantı olduğunu söyledikleri Omicron, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de hızla yayılıyor. Omicron varyantına yakalananlar hastalığı çoğunlukla diğer varyantlara göre daha kolay atlatsa da sayının her geçen gün artması, hastanelerin dolması sağlık birimlerinin üzerindeki baskıyı artıyor. Özellikle aşısız ve riskli kişiler için endişe devam ediyor. Tüm dünya Omicron varyantına ilişkin ciddi önlemler alırken, birçok ülke sınırlarını kapatırken Türkiye Omicron varyantına karşı nasıl mücadele ediyor?

Türk Tabipler Birliği (TTB) Pandemi Çalışma Grubu Üyesi, Halk sağlığı uzmanı Prof. Dr. Mehmet Zencir 16 soruda Omicron varyantına ilişkin tüm merak edilenleri anlattı.  

Omicron varyantı nedir?

COVID-19 hastalığının etkeni bir Corona virüs olan SARS-CoV-2 virüsüdür. Omicron varyantı, çoğunluğu S geninde olmak üzere çok sayıda aminoasit değişikliği saptanmış yeni bir SARS-CoV-2 varyantıdır

Omicron varyantı nasıl ortaya çıktı?

Kesin bir yanıt vermek mümkün değil ancak, Omicron varyantının ilk görüldüğü bölgede aşılamanın yetersiz olması, o bölgelerde bağışıklığı baskılanmış kişilerin fazla olması ve bu grup bireylerde uzun süreli enfeksiyonun devam etmiş olma olasılığı ve mevsimsel diğer Corona virüslerle eş zamanlı enfeksiyonların olması yeni varyantın çıkışında rol almış olabileceği düşünülmektedir.

Belirtileri nelerdir?

Burun akıntısı, kas ağrısı, baş ağrısı, öksürük, hafif ateş vb.

Nasıl bulaşıyor?

Solunum yolu ile, damlacık ile.

Omicron varyantının CoviD-19’dan farkı ne?

COVID-19 SARS-CoV-2 virüsünün yaptığı hastalık tablosunun adıdır. COVID-19 hastalığının etkeni Corona virüslerin bir grubu olan SARS-CoV-2’dir. SARS-CoV-2 virüsünün bu iki yıllık Pandemi süreci içinde özellikle spike proteininde meydana gelen değişiklikler, mutasyonlarla çeşitli varyantları oluştu. SARS-COV-2 virüsünden oluşan varyant virüsler iki ana grupta sınıflandırıldı.  Birincisi "Dikkate alınması gereken varyantlar (Variant of Interest; VOI)", ikincisi daha ciddi olarak izlenmesi gereken "Endişe uyandıran varyantlar (Variant of Concern; VOC)" olarak tanımlandı.  Omicron da çok sayıda mutasyon barındırmış bir SARS-CoV-2 olması nedeniyle   DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) tarafından " Endişe uyandıran varyantlardan"  biri olarak tanımlandı.

Omicron varyantı da COVID-19 hastalığına neden olmakta, ancak şu ana kadarki gözlemler ve yapılan yayınlardan iki yıl önceki ana suştan ve son Delta varyantından kısmen daha hafif seyirli bir hastalık tablosuna neden olduğu, daha çok üst solunum yollarına yerleştiği, alt solunum yollarını daha az etkilediği anlaşılmaktadır.

Omicron için ayrı bir test mi yapılıyor?

Omicron SARS-CoV-2’den gelişmiş bir varyanttır.  Temel olarak tanı için yapılan testler ile hasta örneğinde SARS-CoV-2’nin varlığı araştırılmaktadır. Ülkemizde kullanılmakta olan PCR testleri hedefledikleri gen bölgesi nedeniyle yeni mutasyonlardan etkilenmemektedir ve uygun şekilde tasarlandıklarında ve uygulandığında Omicron dahil olmak üzere birçok varyantı doğru olarak saptayabilmektedir. PCR testleri ile sadece SARS-COV-2 varlığını veya saptanan SARS-COV-2’nin Omicron varyantı olup olmadığını eş zamanlı saptamak mümkündür. Şu an hem sadece SARS-COV-2 saptayan hem de SARS-COV-2 ile birlikte, saptanan SARS-COV-2’nin Omicron varyantı olup olmadığını belirleyen kitler kullanılmaktadır.

Ayrıca dizi analizi yaparak saptanan SARS-CoV-2’nin ana suş mu yoksa varyant bir suş mu olduğu da incelenebilmektedir. Dizi analizi testleri Sağlık Bakanlığının referans laboratuvarlarında yapılmaktadır.Omicron ilk olarak Güney Afrika’da görüldü ve vaka sayılarındaki artış ve ölümlerin olması, oradakilerin aşılanmaması veya yeterli aşılanmanın yapılmaması olabilir mi?

Afrika ülkeleri aşılanma oranlarının en düşük olduğu ülkelerdir. Aşılamanın düşük olduğu bölgelerde virüs daha fazla kişiyi enfekte edebildiği için virüsün mutasyona uğrama olasılığı artabilmektedir. Ayrıca bağışıklığı baskılanmış kişilerde uzun süreli enfeksiyonun devam etmesi ve mevsimsel Corona virüslerle eş zamanlı enfeksiyonların olması da yeni varyantın oluşmasında etkili olduğu düşünülmektedir.

Aşının Omicron için de bir etkisi var mı?

Omicron varyantının diğer varyantlara göre aşıdan kaçışı olsa da toplumsal aşılamayı arttırmak salgının sınırlandırılması için önemlidir.

Mevcut aşılarla iki doz aşılama veya geçirilmiş infeksiyonlar ile sağlanan bağışıklığa diğer varyantlara göre daha fazla dirençli bulunmuş olmakla birlikte tam doz aşılı olmanın en azından ağır hastalık ve ölüme karşı koruyuculuklarını sürdürecekleri yönünde çalışmalar bildirilmiştir. Hatırlatma dozları yapılanlarda aşı etkinliğinin arttığı gösterilmiştir. 

Dünyada birçok ülke salgına karşı çok ciddi önlemler alırken, Türkiye salgınla nasıl mücadele ediyor?

Türkiye Covid-19 Pandemisi ile ilgili iyi bir sınav vermedi. Vaka ve ölüm sayısını sakladı. Yeterli test yapmayarak gerçek tabloyu ortaya koymadı. Önlemlerin alınmasını güncel ekonomik ve siyasi çıkarlar belirledi. Salgın kontrolü çalışmaları da salgın yönetimi de tek adam rejimine benziyor. Ne akademi ne sağlık meslek örgütleri ne de parlamento salgın yönetimine dahil edilmedi. Bilinen önlemler ya alınmadı ya da iş işten geçince devreye sokuldu. Alınmayan önlemler salgının daha sert geçmesine de neden oldu.

Türkiye Omicron ile nasıl mücadele ediyor? Ediyor mu?

Kasım ayının hemen başında (11 Kasım) Omicron varyantı saptandı. Bu varyantın bulaştırıcılığının çok yüksek olduğu, kısa sürede hastalık yaptığı ve aşılıları dahi hasta edebildiği bilgisi sağlık otoriteleri tarafından paylaşıldı. Bunun üzerine aralık ayının başında TTB Pandemi Çalışma grubu bu tehdide dikkat çektiği ve önlemleri tüm ayrıntıları ile dile getirdiği geniş bir açıklama yaptı. Bakanlığın sessizliği devam etti. Bireysel önlemlere uyum sağlanması dışında ciddi bir adım atılmadı. Bu durum, kısa sürede Omicron varyantının yayılmasına neden oldu, zaten yüksek olan vaka ve ölüm sayıları daha da ciddi bir artış gösterdi. Herkes daha sıkı önlemleri beklerken Omicron varyantının daha hafif kliniğe sahip olmasına sığınılarak yetersiz olan önlemler daha da gevşetildi. İzolasyon süresi kısaltıldı, semptom göstermeyen kişilere test yapılmasından vazgeçildi, filyasyon çalışması ve temaslı bulma çalışmasından neredeyse vazgeçildi. Hızlı testler devreye sokulmadı. Toplum sürü bağışıklığına terk edildi. Ölen ölsün kalan sağlar bizimdir denildi kısacası. Oysa biliniyordu ki, bu pik önlemler ile daha az kayıp ile kontrol altına alınabilirdi.

Omicron ve Delta varyantının bileşimi Delmicron nedir?

Delta ve Omicron varyantlarının bir hastada aynı anda bulunması olarak basında yer bulmuş olan bu tanım, DSÖ tarafından yapılmış bir tanım değildir. DSÖ tarafından Delmicron olarak bildirilmiş bir varyant, açıklama, tanımlama yok.

Omicron hangi hastalıkları taşıyanlar için daha riskli?

Diğer varyantlarda olduğu gibi Omicron varyantı da bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde daha ağır geçiyor. Yani kronik hastalar, yaşlı (özellikle ileri yaşlardaki kişiler), iyi beslenemeyen, kötü yaşam ve çalışma koşullarına sahip kişilerde hastalık daha ağır geçecektir. Bu riskli kişiler aşısızsa, eksik aşılıysa, hatırlatma dozunu olmamışlarsa Omicron klinik olarak daha da ağır geçeceğini öngörebiliriz. 

Omicron, Delta varyantlarının dışında farklı varyantlar var mı?

Evet Omicron ve Delta dışında da endişe verici varyantlar daha önce tanımlandı. İlk tanımlanan   endişe verici varyant Alfa (İngiltere) varyantıdır. Daha sonra tanımlanan Beta (Güney Afrika’ya sınırlı kaldı diğer bölgelerde daha az görüldü) ve Gama (Brezilya’ya sınırlı kaldı, diğer bölgelerde çok az görüldü) gibi önemli endişe verici varyantların yanı sıra çok sayıda dikkate alınması gereken başka varyantlar da tanımlandı.

Pandemi’nin başlamasıyla neler öğrendik?

Salgın kontrolünde kritik önemde olan GÜVEN ilişkisinin kurulması. Ne yazık ki Sağlık Bakanlığı bu güveni sağlayamadı. İkincisi salgın kontrolü çalışmalarına akademi, meslek örgütleri ve toplumun katılımı. Salgın kontrolü çalışmaları tamamen antidemokratik sürdürüldü. Siyasal alanda çok dile getirilen demokrasi talebi, salgın kontrolünde de kritik önemde. Sağlıkta Dönüşüm Programı nedeniyle koruyucu sağlık hizmetlerinin ihmal edilmesinin salgını önleyemediği ve kontrol altına almakta çok zorlandığı. Sağlıktan para kazanmayı öne çıkaran sağlık politikaları ile salgın kontrol altına alınamaz. Küresel ölçekte ekolojik tahribata yol açan kapitalizmin zoonotik hastalıkların müsebbibi olduğu, yaşanmaz kıldığımız kentlerde salgın kontrolünün çok zor olduğu gibi politik dersleri de mutlaka çıkarmalıyız. Yine Pandemiyi ulus devlet sınırlarında kontrol etme, küresel kontrol ile ilgili yeterli çabanın gösterilmemesi Pandeminin büyümesine yol açtığı da ihmal edilmemelidir. Küresel dayanışma ve kaynakların eşitlikçi ve ayrımsız dağıtımı Pandemi kontrolünde elzemdir.

Omicron vakalarında artış var. Bunun nedeni nedir?

Omicron varyantının bulaşma hızının daha yüksek olduğu ve kuluçka süresinin daha kısa olduğuna dair bilimsel veriler var. Bulaşma hızı daha yüksek olduğu ve kuluçka süresi de daha kısa olduğu için daha fazla kişide daha kısa sürede belirtiler oluşuyor ve daha yüksek sayıda vaka görülmektedir.

Zengin ülkelerin Omicron yüzünden aşıya yüklenmesi fakir ülkelerde aşıya ulaşılmasını etkiler mi?

Aşı geliştirme ve üretimi çalışmalarının tümü kamusal olması gerektiği Pandemi de daha görünür olmuştur. Bilim insanlarının kolektif bilgi üretimi ve kamu kaynakları ile geliştirilen aşılara uygulanan patent uygulaması ve aşının kapitalist şirketlerce üretilmesi Pandemi kontrolünde en ciddi engel olarak karşımıza çıkmaktadır. Toplumsal muhalefet güçleri en kısa sürede aşı enternasyonalizmini yaşama geçirmek zorundadır. Pandemi kapitalist şirketlerin insafına bırakılamaz…