2019'a uzay, sosyal medya ve bir muz damgasını vurdu

Ayşegül KARAKÜLHANCI

ARTI GERÇEK- 2019'un bitmesine saatler kaldı. 2019'da bilim, teknoloji, sosyal medya, sanat ve popüler kültürde birçok gelişme yaşandı.

İNTERNET VE SOSYAL MEDYA’DA 2019:

Google ile Huawei tartışması

Google, Çinli teknoloji devi Huawei'in ABD hükümeti tarafından kara listeye alınmasının ardından, Huawei kullanıcılarının Android işletim sistemine olan erişimini askıya aldı. Çin’in teknoloji devi ile başta Amerika olmak üzere Batılı ülkelerin gerilimi önce Huawei’nin, altyapısının kullanıldığı ülkelerde teknolojik casusluk yaptığı iddiaları ile başladı. Huawei kurucusu ve CEO’su Ren Zhengfei‘in kızı Sabrina Meng Wanzhou ABD’nin isteği üzerine Kanada’da gözaltına alındı ve yüksek bir kefaletle serbest kaldı. Wanzhou’nun gözaltına alınması Çin’de büyük tepki yarattı. Huawei’nin casusluk faaliyeti iddiaları, İngiltere’de Savunma Bakanı’nın istifasına bile yol açtı.

Deepfake endişesi

Makine öğreniminin manipülasyon amazı ile kullanıldığı en gelişmiş yöntem olarak beliren Deepfake, 2019’da sosyal medyanın ana gündeminde yer alan gelişmelerden biri oldu. Görüntü dışında ses, hareket, manzara, hayvanlar da dâhil birçok öğenin değiştirilebildiği deepfake, üretken çekişmeli ağlar (GAN) teknolojisine dayanıyor. Sosyal medyada kontrol edilemeyen ve birçok uygulama ile kullanılabilen deepfake’in tespiti ve önlenmesi için yapay zekâya dayanan birçok yeni yazılım geliştirilmesi gerekiyor.

FaceApp çılgınlığı

Rusya merkezli FaceApp uygulaması 2019’da her gün milyonlarca kişinin fotoğraf yüklediği bir fenomen haline geldi. Yapay zekânın yüz tanıma teknolojisi alanında ne kadar ilerlediğini gözler önüne seren FaceApp, aynı zamanda sosyal medyanın "gizlilik" tanımlarını da gözden geçirmemizi sağladı. FaceApp her ne kadar topladığı fotoğrafların 48 saat içinde silindiğini ileri sürse de lisans atadığı fotoğrafları ileride belli amaçlar için satmaması için de bir sebep bulunmuyor. Nihayetinde, sosyal medya kullanıcıları "bedava kullandıkları uygulamalara para kazandırmak için bir gün satılıyor." Kısaca bir gün stok görsellerinde yer alabilir, sayısız algoritma deneylerinde kullanılabilirsiniz.

Rusya kendi interneti "Runet"i test etti

Rusya uzun süredir üzerinde çalıştığı, global internet ağından bağımsız, Runet isimli internet ağını başarıyla test ettiğini duyurdu. Rusya'nın globali internet ağına çok az sayıda spesifik bağlantı noktalarından çıkış yapmasına imkan veren sistemle kapalı devre bir ağ sistemi öngörülüyor. Rusya devlet haber ajansı Tass ise testlerde nesnelerin interneti konusundaki kırılganlıkların da değerlendirmeye alındığını ve aynı zamanda olumsuz dış etkilere karşı koyma yeteneğinin de görüldüğünü bildirdi.

UZAY VE TEKNOLOJİ

Çin, Ay'ın arka yüzüne uzay aracı indiren ilk ülke oldu

Çin ilk kez, 3 Ocak 2019’da Ay'ın arka yüzüne Chang'e-4 adlı uzay aracını indirmeyi ve oradan dünyaya canlı görüntüler iletmeyi başardı. Ay'ın ön yüzü dünyaya dönük kaldığından Ay'ın arka yüzüne indirilen bir uzay aracına radyo sinyalleri göndermek veya araçtan sinyal almak mümkün değildi. Çinliler bu nedenle, Ay çevresine bir uydu yerleştirdi ve o uydu yardımıyla Ay'ın arka yüzünde dolaşan Chang'e-4 uzay araçlarıyla kesintisiz olarak temas halinde kalabildi.

Ay'ın bu zamana kadar çekilen en net fotoğrafı

Hindistan'ın Vikram adı verilen uzay aracından iniş sırasında bağlantısını kaybetmesiyle biz görevin başarısız olduğunu sanarken, Ay yörüngesinde dönmeye devam eden araçtan bu zamana kadar çekilmiş en detaylı fotoğraflar geldi. Terrain Mapping Camera ile alınan görüntüler, şimdiye kadar çekilen Ay fotoğrafları arasında en net çözünürlüğe ve detaya sahip eşsiz bir kaynak oldu.

SpaceX'in Falcon Heavy'si beraberinde 24 uyduyla uzaya fırlatıldı

Falcon Heavy 2018 yılında Elon Musk'ın Tesla aracını uzaya taşıma şovuyla dikkatleri üzerine çekerken, 2019'da 24 uyduyu beraberinde taşıyarak bu zorlu görevle gündeme oturdu.

İlk karadelik fotoğrafı

Bu seneye damgasını vuran 'Canavar Kara Delik' fotoğrafı, tarihe evrenin bilinen ilk kara delik fotoğrafı olarak geçti. 40 milyar km çapıyla Dünya'dan üç milyon kat daha büyük olan dev kara deliği bilim insanları "canavar" olarak tanımladı. Dünya'dan 500 milyon trilyon km (500 kentilyon km, yaklaşık 53 milyon ışık yılı) uzaktaki kara deliğin fotoğrafını çekmek için dünyanın farklı bölgelerinde yer alan 13 teleskop kullanıldı.

Kadın astronot yürüyüşü

19 Ekim’de Amerikalı astronotlar Christina Koch ve Jessica Meir, sadece kadınlardan oluşan uzay yürüyüşü görevini gerçekleştiren astronotlar olarak tarihe geçti. Arızalı bir batarya şarj ünitesini değiştiren astronotların uzay yürüşü yaklaşık 6 saat sürdü. Yürüyüş Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi NASA'nın YouTube kanalından canlı yayınlandı. Tarihi yürüyüş uzay aracı iletişim sorumlusu Stephanie Wilson'ın "Christina, hava kilidini açabilirsin" komutuyla başladı.

Mars

24 Nisan'da ABD Havacılık ve Uzay Dairesinin Mars'a indirdiği sismik inceleme aracı InSight, Kızıl Gezegen'de ilk yer sarsıntısını kaydetti.

Öte Gezegen keşfi

26 Temmuz'da NASA'nın Geçiş Halindeki Öte Gezegen Araştırma Uydusu (TESS), uzaydaki keşif yolculuğunun ilk yılını tamamladı. TESS, uzayın dünyanın güney yarım küresinden görülen kesimi Güney Gökleri'nde varlığı doğrulanan 21 öte gezegen keşfetti. Aynı tarihlerde bilim insanları, Güneş Sistemi'nin de içinde bulunduğu Samanyolu Galaksisi'nin üç boyutlu haritasını çıkardı.

Jüpiter uydusunda su keşfi

Bilim insanları, bu yılın 19 Kasım'ında Jüpiter'in uydusu Europa'nın atmosferinde su buharı bulunduğunu bildirdi. Araştırmacılar, Europa'nın atmosferdeki su buharının saniyede 2 bin 360 litre su üretebilecek miktarda olduğunu kaydetti. Bilim insanları, su buharının varlığının gezegende sıvı halde su bulunabileceğinin işareti olduğunu değerlendiriyor.

170 milyon öncesinden günümüze yıldız patlaması keşfi

2019 yılında bilim dünyasını yakından ilgilendiren çok sayıda gelişme meydana geldi. Bu kapsamda, bilim insanları, Samanyolu Galaksisi'nin en parlak ve büyük yıldızlarından Eta Carinae'de 170 yıl önce meydana gelen patlamaları kaydetti.

Uzay seyahati

27 Ağustos'ta NASA, dünyayla çok daha az irtibat kurularak derin uzay seyahatine olanak tanıyacak Derin Uzay Atomik Saati'ni çalıştırdı. Gelecekte uzay aracının derin uzayda güvenli şekilde kendi kendine seyretmesini sağlayacak bir konumlama aracı gibi hareket etmesi öngörülen Derin Uzay Atomik Saati'nin, bir yıllık misyonuna geçen cuma NASA tarafından aktif hale getirilerek başladığı belirtildi. Teknolojinin başarılı olduğunun kanıtlanması halinde Derin Uzay Atomik Saati'nin, gelecekte bir mekiğin, Dünya'dan talimatlar almadan derin uzayda güvenli seyahatinin önünü açacağı ve kendi başına gidecek bir uzay gemisine kaptanlık etmek için kullanılabileceği belirtiliyor.

İnsan beyninin kopyası için 1 milyar dolarlık yatırım

İnsan beyniyle ilgili yapılan teknoloji çalışmaları alanında 2019'da önemli gelişmeler yaşandı. Microsoft, "insan beyninin kopyası" olarak nitelendirilen bir sistem oluşturmak için yatırımcılarının arasında Elon Musk'ın da bulunduğu yapay zeka şirketi OpenAI'ye 1 milyar dolar yatırım yapacağını duyurdu. Benzer şekilde, insanlar ve bilgisayar arasında bir veri iletim sistemi geliştirmek için Elon Musk tarafından kurulan Neuralink şirketi, bazı teknolojilerini ilk kez tanıttı. Duyurulan çalışmalar, felçli insanların telefon ve bilgisayar gibi cihazları kontrol etmesini amaçlıyor.

VE İNSANLIK TARİHİNDEN İLKLER

67.000 yaşında 'yeni bir insan türü' keşfedildi

Filipinler'de Callao Mağarası'nda bilim insanlarının daha önce hiç karşılaşmadığı yepyeni bir insan türüne ait 67.000 yıllık, 13 kemik ve diş kalıntısına ulaşıldı. Homo luzonensis adı verilen yeni insan türü, en yakın tarihsel süreçte yaşayan atalarımız olarak tarihe geçerken, birçok yeni araştırmayı da beraberinde getirdi.

Sakızdan insan DNA’sı elde edildi

Cilalı taş devrinde yaşamış genç bir kadının fiziksel özellikleri, genomu bundan 5 bin 700 yıl önce çiğnediği huş ağacı kabuğundan yapılmış sakızdan tespit edildi. Kadın, Baltık Denizi’ndeki bir adada, MÖ 3.700 civarında yaşamıştı. Laktoz intoleransı vardı. Dişeti hastalığından muzdaripti ve yakın zamanda ördek ve fındık içeren bir öğün yemişti. Pek çok eski Avrupalı avcı-toplayıcı gibi, muhtemelen koyu tenli ve saçı mavi gözlüydi. Bilim insanları aadını 'Lola' koydu.

NOBEL VE TARTIŞMALAR

2019 Nobel Edebiyat Ödülü, Bosna Hersek'in doğusundaki Srebrenitsa'da 1995'de işlenen soykırımı inkâr eden Avusturyalı yazar Peter Handke'ye verildi. Handke'nin Nobele layık görülmesi tüm dünyada tepki çekti.

8 Ekim'de Nobel Fizik Ödülü, evrenin gelişiminin ve "Dünya'nın kâinattaki yerinin" anlaşılmasına sundukları katkılardan dolayı James Peebles, Michel Mayor ve Didier Queloz’a verildi.

9 Ekim'de Nobel Kimya Ödülü, "lityum iyon bataryaların icat edilmesine katkıda bulunan çalışmalarından ötürü" bilim insanları John B. Goodenough, M. Stanley Whittingham ve Akira Yoşino'ya verildi.

REKORLAR

Uçan kaykayla Manş’ı geçti

Uçan kaykayın mucidi Fransız Franky Zapata, Fransa ile İngiltere'yi ayıran Manş Denizi'ndeki Dover Boğazı'nı 4 Ağustos'ta uçarak geçti.

4 saat yüzdü, Manş'ı 4 kez üst üste geçti!

37 yaşındaki Sarah Thomas, 17 Eylül’de 54 saat 10 dakika tamamladı. Thomas’ın rekor denemesinde yaklaşık 128 kilometre yüzmesi planlanmıştı. Fakat güçlü akıntı nedeniyle mesafe 209 kilometreye çıktı.

Dünyanın en uzun ticari uçuşu

20 Ekim'de Avustralya nakliye şirketi Qantas, "dünyanın en uzun mesafeli ticari test uçuşunu" tamamladı. "The Boeing 787-9" marka uçak, New York'tan Sidney'e 16 bin 200 kilometrelik bir mesafeyi aktarmasız 19 saat 16 dakikada katetti.

En genç başbakan

Finlandiya'da 34 yaşındaki Sanna Marin, Sosyal Demokrat Parti'nin liderliğine seçilerek, Haziran ayında kurulan koalisyon hükümetinin başına geçmişti. Ulaştırma ve İletişim Bakanı olarak görev yapıyorken, dünyanın en genç başbakanı oldu.

YILIN EN ÇOK TARTIŞILAN SANAT OLAYI

Koli bandıyla duvara yapıştırılmış bir muzdan oluşan sanat eseri, ABD'de 120 bin dolara satıldı. Muz daha sonra bir sanatçı tarafından sergilendiği yerden çıkarılarak yendi.

Lady Gaga Oscar'da

Altın Küre’de En İyi Film dalında aday gösterilen filmler arasında seyirci seçimlerine göre ilk sırada yer alan A Star Is Born’un Oscar’a da aday olmasına kesin gözüyle bakılıyor. Bugüne kadar pek çok ödül töreninde başarısı taçlandırılan film ve başrol oyuncusu Lady Gaga’nın Oscar performansı merak ediliyor. En İyi Kadın Oyuncu dalında aday gösterilme ihtimali yüksek görülen Lady Gaga’nın bu yıl Oscar törenine damga vurması bekleniyor.

Yılın en çok konuşulan dizisi ve hayal kırıklığı

Bu yıl son bulan efsanevi Game of Thrones dizisi, final sezonuyla hayranlarını mutlu edemedi. Özellikle veda bölümüyle eleştirilerin hedefi olan dizi; pek çokları için 2019’un en büyük hayal kırıklıklarındandı.

En yüksek bütçeli dizi: Yüzüklerin Efendisi

ABD merkezli teknoloji devi Amazon, Yüzüklerin Efendisi dizisinin çekimlerine Yeni Zelanda'da önümüzdeki aylarda başlanacağını açıkladı. Dizi, Orta Dünya'da Üçüncü Çağ'daki Yüzük Kardeşliği'nin öncesini anlatan öyküsüyle İkinci Çağ'da geçecek. Peter Jackson'ın yönettiği Yüzüklerin Efendisi üçlemesi 2000'lerin başlarında çekilmiş ve 3 milyar dolara yakın gişe hâsılatı elde etmişti. Filmler 17 Oscar ödülü kazanmıştı.

Bir Rapçi milyarder oldu