Dersim'de yüz yıllık bir değirmenin hikayesi

Dersim’in Hozat ilçesine bağlı İncixa (Altınçevre) köyünde bulunan tarihi su değirmeni, ceviz ağacından yapılma asırlık sütunlarla halen ayakta. İlçeye 13 kilometre uzaklıkta bulunan köydeki değirmenin inşa edildiği tarihe dair net bir bilgi bulunmuyor. Bunun nedeni ise 20'nci yüzyılda bölge demografisinin sürekli değiştirilmesi. 

SAHİBİ ASKERİ OPERASYONDA ÖLDÜRÜLDÜ

Bölge sakinleri, değirmenin 1920 öncesi köyde yaşayan "Kekê Axa"ya ait olduğu belirtiyor. Bölge sakinlerine göre, 1908-1915 yılları arasında Dersim’e yönelik askeri operasyonlar sırasında öldürüldüğü söylenen Kekê Axa'dan sonra, eşi Anê Xatun değirmeni işletildi. Ancak 1937-1938'de Dersim'de yaşanan katliam sonrası Xatun'dan bir daha haber alınamadı. 

90'LARDAKİ KÖY YAKMALARDAN SONRA DEĞİRMEN SAHİPSİZ KALIR

Sonrasında Hozat’ın Torut (Taşıtlı) köyünden İncixa’ya yerleşen Elîkê İbo'nun işlettiği değirmen, "Elîkê İbo'nun değirmeni" olarak anılmaya başlar. 1990'lı yıllarda yaşanan köy yakmaları ve boşaltmaları sonrası Dersim’de bulunan birçok değirmenin kapısına kilit vurulur. Elikê İbo'nun değirmeni de bunlardan birisidir. 

90'lı yıllardan bu yana boş olan ve İncixa’nın yaklaşık 2 kilometre yukarısında bulunan Gözeler bölgesindeki değirmeni Mezopotamya Ajansı'ndan Cengiz Özbaşar görüntüledi.

Değirmenin taştan yapılmış ve içerisinde kavak ve meyve ağaçları bulunan bahçe duvarları halen sağlam olduğunu aktaran Özbaşar, uzun yıllar bakımsız olması nedeniyle topraktan olan tavanının bir bölümü çökmüş olduğunu söylüyor. Ceviz ağacından yapılmış sütunlarla korunan değirmenin, daire şeklindeki taştan yapılmış ana mekanizması ise sağlam. Değirmenin yukarı kısımlarında bulunan ve suyun taşındığı kanalın izleri ise halen tamamen yok olmamış. 

HALEN KULLANILIYOR

Yıllarca bölgede bulunan Kîlîse (Yenidoğdu), Sorpiyan, Bargînî (Karabakır), Ênîsipî (Akpınar), Hıdırdamı ve İncixa köyleri ve bağlı mezralarında yaşayan insanların buğdaylarını öğüttüğü değirmen, halen bazı köylüler tarafından konaklama amacıyla kullanılıyor. Penceresinde ateş üstünde su kaynatıldığı için kapkara olmuş çay demliklerinin bulunduğu değirmende, ayrıca Pargaç (gömme) denilen ekmek için taştan bir ocak bulunuyor.