Van'da 10 ayda 600'den fazla esnaf kepenk kapattı: 'Pandemide bile bu kadar zorlanmadık'

Zelal Sahidenur SARİ

VAN - Van, 1 milyon 127 binlik nüfusuyla Doğu Anadolu’nun büyük kenti. Yoksulluk ve göç ile boğuşan Van, eğitim, sağlık ulaşım gibi temel kamusal hizmetlere bile ulaşmakta zorlanıyor. Bu durum göçü tetikliyor.

MAAŞLAR ASGARİ ÜCRETİN ALTINDA

Enflasyon ve hayat pahalılığı hayatı günden güne zorlaştırıyor. TÜİK verilerine göre 2023'te Türkiye'nin en yoksul şehri olan Van'da birçok sektörde maaşlar asgari ücretin bile altında. Bu durum esnafı da olumsuz etkiliyor.

ESNAF ZAMLARIN VE GİRDİ MALİYETLERİNİN ALTINDAN KALKAMIYOR

Gıda fiyatları günden günde artarken kira, elektrik, su, ısınma, personel maaşı, sigorta maliyetleri, vergiler ve kredi borçları da esnafı darboğaza sokuyor. Maliyetlerin altından kalkamayan, geleceği göremeyenler dükkânlarını bir bir kapatıyor. Van Lokantacılar ve Fırıncılar Odası’nın verilerine göre 2024’ün ilk 10 ayında kepenk kapatan esnaf sayısı 600’ü aştı.

'GELİRİM GİDERİMİ KARŞILAMIYOR'

Yaklaşık 30 yıldır lokanta işleten Mustafa Aydın, ilk defa bu kadar zorlandığını belirtti. Aydın, "Şu an gelirim giderimi karşılamıyor. Ekonomik şartlar zaten ortada. Mesela biz daha önce 2.3 TL’den ekmek alıyorduk ama şimdi tanesi 9 TL. Biz bu oranda tabii ki yemeğe zam yaptık ama kurtarmadı. Çünkü elektrik eskiden 1000 TL gelirken şimdi 13 bin TL geliyor. Doğalgaz öyle, su öyle, personel maaşları öyle. Daha önce kira 10 bin TL’ydi, şu an 38 bin TL. Yılbaşından sonra da 50 bin TL olacak. Son iki yıldır çok zorlanıyorum. Şu anda sadece 3 elemanım var. Giderlerini karşılayamadığım için işe alamıyorum. Günlük 500 TL veriyorum bazı personelime, diğerlerine 700 veriyorum ama ben de işçi bulamıyorum. Çünkü alım gücü ona da lazım. O da geçinemiyor. Hepimiz haklıyız ama çözüm yok ortada. 30 yıldır ilk defa vergi dairesi 27 bin TL için hesabımıza bloke koydu" dedi.

'BÖYLE GİDERSE DÜKKANI KAPATACAĞIZ'

13 yıldır lokanta işleten Enter Gür de "Sekiz çalışanım var. Böyle giderse dükkânı kapatacağız. Artık personel sigortası bile yapamıyoruz. Ekmek, tavuk, sebze kullandığımız bütün her şey zamlandı. Yeni yıl da geliyor. Önümüzü göremiyoruz. 35 bin TL kira ödüyorum. Faturalar yine çok yüksek geliyor. Ayda ortalama 200-250 bin TL giderimiz var. Kazandığımızda ancak buna yetiyor. Eskiden çok iyi kazanıyorduk. Bu hafta içinde iki elemanımı çıkardım, çalıştıramıyordum. Eleman da verdiğim maaşla geçinemiyor. 500 bin TL kredi borcum var, ödemesi üç ayda bir olmasına rağmen ödeyemiyorum, zorlanıyorum. Eskiden dükkânımda kuyruk olurdu, dışarıya sipariş yetiştiremezdim şimdi ne kuyruk var ne de sipariş. Ben garsonluk yaparken 150 TL alıyordum, etin kilosu 25 TL’ydi, 6 kilo et alıyordum. Şimdi benim elemanım bir kilo et bile alamıyor. O günler geçti. Bu ekonomi düzelmez, zor. Pandemide dükkânım kapalı olmasına rağmen bu kadar zorlanmadım" diye konuştu.

‘NE BEN GEÇİNEBİLİYORUM NE DE ÇALIŞANIM'

Uzun yıllardır kahve işleten Özcan Işık da art arda gelen zamlardan ve giderlerini karşılayamamaktan şikayetçi. Işık, "Bizim yazın işimiz oluyor, sokağa masa sandalye atıyoruz. Herkes dışarıda oturmak istiyor ama kışın dükkânım küçük olduğu için masa bile atamıyorum içeriye. O yüzden iş yok. Giderlerin hepsini cebimizden ödüyoruz. Çay, şeker, tüp fiyatları, personel giderleri çok yüksek. Çayı 10 TL’de veriyoruz ama kazanmıyoruz. 20 günde bir 2 bin TL tüpe veriyorum. Doğalgaz başvurusu yaptık daha gelmemiş. Bir elemanım var şu anda, ona da günlük 500 TL veriyorum. Ne ben geçinebiliyorum ne de o. Önümüzü göremiyoruz” dedi.

‘EKONOMİ İRANLI TURİSTLER SAYESİNDE AYAKTA KALIYOR'

Şehrin sahipsiz bırakıldığını vurgulayan Van Lokantacılar ve Fırıncılar Odası Başkanı Sabri Işık ise "Van’da 2024 itibariyle şu ana kadar 600’ü aşkın esnaf kepenk kapattı. Kiralar, işçi maliyetleri, faturalar çok yüksek. İş de olmayınca esnaf bu giderleri karşılayamıyor, haliyle kapatmak zorunda kalıyor. Van, İranlılar sayesinde ayakta kalıyor ama gelin görün ki Van öyle sahipsiz bir kent ki İranlıları da burada tutamıyoruz. Çünkü Kapıköy Sınır Kapısı'nda tuvalet bile yok. Turisti buraya çekecek bir organizasyon yok. Yazın yine durumlar iyi. Her şeye rağmen buraya gelen üç beş turistle esnaf iş yapıyor. Kışın o da yok. Bu sorunları yetkililere anlatamıyoruz. Kapıköy Sınır Kapısı'nın durumundan söz ediyoruz. 'Projesi hazır, başlanacak' diye geri dönüş alıyoruz. Van bu kadar sahipsizken esnaf tabii ki kapatacak" diye konuştu.

'ESNAFTA BİRİKİM KALMADI'

Kentin kalkınması için yatırım ve destek sağlanmadığını belirten Işık, "Lokantaların geliri yüzde 1, gideri de yüzde 9. Bu yüzde 9'luk dilim bile kepenk indirmeye yetiyor. Van, Gayri Safi Yurtiçi Hasılada (GSYH) Türkiye'de 3'üncü sırada ancak en büyük 20'inci büyükşehirdir. Elimizde altın bileziğimiz var ama bu altın bir türlü işlenmiyor. Bu nedenle esnafımız her geçen gün zor durumda kalıyor. Piyasada sıcak para dönmüyor, herkes kredi kartı kullanıyor. Bu yüzden sattığınız bir suyun bile yüzde 9 KDV’sini ödüyorsunuz. Yani kentin ekonomisi iyi olmadığı için halktan esnafa bir geri dönüş olmuyor. Artık Doğu Anadolu'da çeki en çok yazılan şehri olarak birinci sıradayız. Yani bu da demek oluyor ki bizde bir üretim yok, hep tüketim var. Fabrika falan olmadığı için hep tüketim var. Turizm bizim tek gelir kaynağımız. Ona da yatırım yapılmazsa esnaf nasıl yapsın bu işi. Halbuki esnaf bir hafta sağlam çalışsa bir ayını kurtarabilir ama olmuyor. Krediler de çok yüksek. Zaten esnafta birikim de kalmadı" dedi.

Van yoksullukta birinci: 'Göç artıyor, eğitim ve sağlığa erişilemiyor'