15 soruda depremzedelerin konut hakları

Mühdan SAĞLAM

ANKARA - Maraş’ta 6 Şubat’ta gerçekleşen depremler, bunları takip eden artçı ve bağımsız depremler sonucunda 170 binden fazla bina ağır hasar aldı veya yıkıldı. Depremin ardından akıllara takılan soruların başında depremzedelerin hukuki hakları var.

Bu hakların düzenlemesini sağlayan temel metin 1959’da yayınlanan 7269 no'lu 'Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun'. 1968’de güncellense de önemli kısmı bugün de aynı kaldı ve afetzedelerin haklarında esas alınan temel metin bu kanun. Bu çerçevede “Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkındaki Yönetmelik” oluşturuldu. Hem AFAD hem de ilgili kuruluşlar bu metni referans alarak hak sahipliğini tayin ediyor.

Devletin konut yapması zorunlu mu? Afetzedelerin hepsine bir ev mi verilecek? İş yeri hasar görenlerin hakları neler? Ailesinin evinde yaşayanların hakları nedir? Kiracıların konut hakkı var mı? DASK yapılmamışsa konut hakkı yine de sürer mi? İlgili mevzuat ve kanuna göre 15 soruda afetzedelerin hakları şöyle düzenleniyor:

1. Devletin afet sonrasında konut yapması zorunluluk mudur?

Evet, zorunluluk olup bu herhangi bir iktidarın kararına bağlı değildir. 1959 tarihli 7269 no'lu kanun, onun güncellenen versiyonları ve ona uygun hazırlanan yönetmelik uyarınca devlet afet sebebiyle yıkılan veya ağır hasar alan binalarda mülkü bulunanlar için;

a) Konut yapar ve bunu afetzedelere verir veya
b) Konut yapar ve bunu kanunda düzenlenen kredi koşullarına uyarak afetzedelere vermek zorundadır.
c) Konutunu kendi yapmak isteyenlere gerekli maddi desteği verir.

2. Devlet yaptırdığı veya yaptığı konutları krediyle verecekse faiz talep edebilir mi?

Kanun ve yönetmelik uyarınca devlet, konut yapmak veya afetzedelere konut yapmaları için maddi destek vermek yerine konut yaptırıp bunu krediyle verecekse, bu krediden faiz talep edemez. Kanun 40'ıncı maddesine göre “Konut ve konut inşaası ve sair yardımlar için yapılacak borçlandırmalar faizsizdir. Dükkân ve fırın gibi yerler için yapılacak borçlandırmalar ise yıllık % 4 (Yüzde dört) faize tabidir”

3. Kredi ödemeleri kaç yıl sürer, bunu hükümet kendisi istediği gibi belirleyebilir mi?

Kredi ödemeleri ve süresi kanunda sıkı biçimde belirlenmiştir. Şöyle ki:

İlgili kanunun 40'ıncı maddesine göre konutlar için kredi ödemeleri en az 20 yıl en fazla 30 yıl olacak şekilde düzenlenir. Dükkân, fırın gibi yerler için bu süre en az 5 en fazla 15 yıldır.

4. Depremde evi hasar gören herkes konut projelerinden faydalanacak mı?

Kanununa göre evi hasar gören herkese konut hakkı verilmiyor. Yalnızca ağır hasarlı ve yıkılan binalarda oturan ev sahiplerinin konut projelerinden faydalanma hakkı var.

Ancak burada da şöyle bir şart var; yaşadığı ev yıkıldığı halde kendisine ya da eşine ait aynı bölgede hasarsız müstakil evi ya da dairesi olanlar bu konut kredisinden ya da konut hakkından faydalanamaz.

5. Ağır hasarlı evin olması konut projesinden faydalanmak için yeterli midir?

Afetzedenin konut hakkı veya krediden faydalanması için bir önemli şart daha var; DASK sigortasına sahip olmak. Kanunda 2012’de yapılan güncellemeye göre DASK Poliçesi olmayanlar, konutları ağır hasarlı olsa dahi konut hakkından faydalanamaz. Kanunda 29'uncu maddeye eklenen ek fıkra şöyle:

Ek fıkra: (9/5/2012-6305/16 md.) 18. 08. 2012’den itibaren zorunlu deprem sigortası kapsamındaki binalar için, bu Kanundan ve ilgili diğer mevzuattan doğan devletin konut kredisi açma ve bina yaptırma yükümlülükleri, zorunlu deprem sigortası yaptırılmamış olmasının tespit edilmesiyle birlikte ortadan kalkar.

6. Konut hakkından tüzel kişiler de faydalanabiliyor mu?

Kanun 29'uncu maddesine göre tüzel kişilerin yıkık ve orta hasarlı olan binalarda mülkiyeti tüzel kişiye ait olan daire ya da binalar konut hakkından faydalanamazlar.

7. Evli olup annesi ve babasıyla ailesinin evinde oturanlara ayrı konut verilecek mi?

Hem kanun hem de kanundaki değişikleri de dikkate alan mevzuata göre, mülkiyeti, anne ya da babasında olup, evli ancak onlarla aynı evde yaşayan kişilerin konut hakkı yok. Yalnızca mülk sahibinin bir ev alma hakkı var.

8. Evli olup, anne veya babasına ait başka bir konutta oturanların konut hakkı var mıdır?

Evet vardır. Mevzuata göre kişi anne veya babasına ait ancak onlarla yaşamadığı, başka bir evlerinde yaşıyorsa, mülkiyeti ebebveynde olsa dahi konut hakkına sahiptir.

9. Hem iş yeri hem de konutu ağır hasar alanların tek bir konut hakkı mı oluyor?

İlgili yönetmeliğin 12'inci maddesi uyarınca bir kişinin, konut ve işyerinin birlikte zarar görmesi halinde hem konut ve hem de işyeri için ayrı ayrı hak sahibi olabilir.

10. Konutun veya işyerinin mülkiyeti ölen bir afetzedeye aitse konut ve işyeri hakkından ailesi faydalanabilir mi?

Evet faydalanabilir. Kanun ve yönetmeliğe göre, hak sahibi afetzede öldüğü takdirde, hakkı yasal mirasçılarına geçer. Mirasçı sayısına göre sahip olunan hak bölüştürülür. Mirasçılar birlikte borçlandırılır. Ancak; mirasçılar istekleri halinde bu haklarından feragat edebilirler.

11. Birden fazla konutu olup konutları ağır hasar alan ya da yıkılanların kaç konut hakkı olur?

Tek bir konut hakkı olur. İlgili mevzuat maddesi şöyle:

“Afetten doğrudan doğruya veya dolaylı olarak zarar gördükleri tespit edilen veya zarar görmeleri muhtemel bulunan kimselerden, kendisine veya eşine ait o yerde müstakil başka konutu veya dairesi bulunanlar hak sahibi sayılmazlar ve bu gibilere yeniden konut yapılmaz ve konut kredisi verilmez.
Bu tespitin yapılmasında, talep ve taahhütnamelerin incelenme tarihi esas alınır.
Birden fazla konutu zarar görenler veya görmesi muhtemel olanlar, sadece bir konut için hak sahibi olabilirler.”

12. Kiracı veya misafirlerin yaşadığı daire, bina ağır hasarlı ya da yıkıldıysa konut hakkı var mıdır?

Hayır yoktur. Konut hakkı yalnızca ev sahipleri için geçerli, kiracı veya misafir konumunda olanların konut hakkı bulunmamaktadır.

13. Afet/deprem nedeniyle hasar gören eşyalar için ödeme yapılır mı?

Devletin hasar gören eşyalar için ödeme yapmak zorunluluğu yok. Kanunda bu konu kapsam dışında bırakılmış. Eğer kişi ev eşyaları için ayrı bir sigorta yaptırmadıysa mülk sahibi olsun ya da olmasın eşyaları için özel bir ödeme alamaz. Bununla beraber bunun kanun uyarınca olduğu, yani zorunluluk olmadığı söylenmeli. Eğer hükümet böyle bir inisiyatif alır ve afetzedelere eşya için bir ücret ödemek isterse bununla ilgili bir düzenleme yapması mümkündür.

14. Afetzede olarak hak kazanılan konut hakkı üçüncü bir kişiye ücrete mukabil devredilebilir mi

Mevzuata göre bu mümkün değil. Konuya ilişkin 11’nci madde şöyle: “Afetzedelik ve buna ilişkin hak sahipliği üçüncü şahıslara devrolunamaz. Afetten zarar gören bir taşınmaz malı, afetten sonra satış veya başka şekillerle devralan üçüncü şahıslar da hak sahibi niteliğini kazanamazlar”

15. Konut veya iş yeri için hak sahibi olduğu nasıl öğrenilir?

Afetzedelerin hak sahipliğine kurulan ilgili komisyon incelemeler sonucunda karar verir. Komisyonun aldığı karar uyarınca hak sahipleri listesi hazırlanır. Söz konusu listeler de aynı zamanda başvuru yaptığı halde hak sahipliği kazanamayanların adları ve neden hak sahibi olamadıkları yer alır. Hak sahibi olamayanlara karar yazılı olarak tebliğ edilir. Kişiler alınan karara 15 gün içinde itiraz etme hakkına sahip.

DASK'a 221 bin hasarlı konut başvurusu yapıldı

Mahkemeden emsal karar: DASK, köydeki hasarlı binaya ödeme yaptı

Bakanlık ilçe ilçe açıkladı: Hangi ile kaç konut yapılacak?

Mimarlar Odası raporu: Denetlenmeyen 7 milyon 393 bin konuta yapı kayıt belgesi verildi

Konut sahipleri, kusurlu binaların bedelini alabilir

Kiracılar mahkeme yoluyla konutların denetim raporunu talep edebilir