Türkiye'de il il süregelen nöbet haritası

Fatma  YÖRÜR

ARTI GERÇEK - Pasif direniş yöntemi olarak periyodik aralıklarla belli bir noktada nöbet tutan eylemciler grup olarak ya da bireysel hareket edebiliyor. Pasif direnişi insanın çaresiz kaldığında son aracı olarak değerlendiren uzmanlar, yöntemin totoliter ve otoriter toplumlarda daha yaygın kullanıldığını belirtiyor. Türkiye'de şu anda aktif olan nöbetler 8 başlıkta ve 9 kentte tutuluyor.

CUMARTESİ ANNELERİ – İstanbul 667. Hafta

27 Mayıs 1995'te İstanbul’da başladı… Ardından Diyarbakır’da 31 Ocak 2009’da anneler ilk kez sokağa çıktı. Diyarbakır’da OHAL’den itibaren kayıp yakınları sokağa çıkamıyor. Nöbet her hafta İnsan Hakları Derneği’nde (İHD) yapılıyor.

Cizre ve  Yüksekova'da da yapılan kayıp yakınları eylemleri ve nöbetleri sokağa çıkma yasağı ardından yapılamıyor. Nöbet bu illerde yasaklandı.

Kayıp yakınlarının nöbetleri Batman ve İzmir’de 2009’da başladı. İzmir’de haftada bir yapılan nöbetler 414. haftayı geride bıraktı. Urfa’da da kayıp yakınları ayda bir kez sokakta buluşuyor.

Gözaltında kayıplar 1990 yılı ile birlikte, çoğu Olağanüstü Hal Bölgesi'nden (OHAL) olmak üzere artış gösteriyor. İHD'ye yapılan resmi başvurulara göre 543 kişi gözaltında kayıp oldu.

Cumartesi Annelerinden Hanım Tosun nöbetleri Artı Gerçek için değerlendiriyor: "Gözaltında çok insan kayboluyor, hiçbir yerden sonuç alamıyorduk. Sokağa çıkıp herkese sesimizi duyurmaktan başka çaremiz kalmamıştı. 22 yıl geçti. Yakınlarımızı ya da mezarlarımızı bulamadık ama Galatasaray Meydanı bizim mezarlarımız oldu. Bu direnişin en büyük kazanımı da o tarihten sonra gözaltında kayıplar durdu."

• Talep: Kayıpların akıbetinin ortaya çıkarılıp, sorumluların yargılanması.

ROBOSKİLİ AİLELER – Şırnak - 315. Hafta 

28 Aralık 2011’de Türkiye ordusu Irak sınırında kaçakçılık yapan bir grubun üzerine dört bomba bıraktı. Grupta 38 erkek ve çocukla en az 50 katır bulunuyordu. Katırlar petrol ve sigara taşıyordu. Sadece dört kişi hayatta kalabildi. Ölenlerden 19’u henüz reşit bile değildi. 

•  Talep: Burada hayatını kaybedenlerin yakınları o tarihten bugüne sorumlular yargılansın istiyor.

HASTA TUTUKLULAR- İstanbul, Ankara, İzmir – 301. Hafta,  

14 Ocak 2012’den beri İHD İstanbul Şubesi Hapishane Komisyonu bini aşkın hasta tutuklunun durumuna dikkat çekmek amacıyla her hafta Galatasaray Meydanı’nda buluşuyor.  İzmir ve Ankara’da yapılan eylemler "Kayıplar Bulunsun, Hasta Mahpuslara Özgürlük" eyleminde buluşuyor.

Adalet Bakanlığı’nın, 2017 verilerine göre; Adli Tıp Kurumu raporuyla ağır ve sürekli hastalığı belgelenen tutuklu ve hükümlü sayısı; 31’i kadın, 810’u erkek olmak üzere, 841’e ulaşmış durumda. Henüz Adli Tıp Kurumu’ndan rapor alamayanlar da dikkate alındığında hasta tutuklu ve hükümlü sayısının çok ciddi seviyelere ulaştığı görülüyor.

Adalet Bakanlığı’nın verilerinde, son beş yılda ağır hastalığı Adli Tıp Kurumu tarafından belirlenen 451 tutuklu ve hükümlünün cezaevinde öldüğü bildiriliyor.

Ceza infaz kurumları tarafından yapılan bildirimlere göre, hastalık nedeniyle tahliye edilmeyi bekleyenlerin 795’i hükümlü, 46’sı ise tutuklu. 

• Talep: Hapishanelerde sağlık hakkına erişim ve ağır hastalar için tahliye talep ediliyor.

TAHİR ELÇİ – Diyarbakır - 108. Hafta

Tahir Elçi, Kürt asıllı hukukçu, insan hakları savunucusu. Elçi, 28 Kasım 2015 tarihinde Diyarbakır'ın Sur ilçesinde silahlı saldırı sonucu öldürüldüğünde Diyarbakır Baro Başkanlığı görevini sürdürmekteydi. Diyarbakır Barosu tarafından zarar gören Dört Ayaklı Minare'ye dikkati çekmek amacıyla toplandıkları sırada silahlı saldırıda öldürüldü. Elçi cinayetine ilişkin tek bir sorumlu yargılanmadı. Cinayet aydınlatılmadı.

• Talep: Faillerin bulunup yargılanması.

İŞ CİNAYETLERİ – İstanbul - 66. Buluşma

İş cinayetlerinde hayatını kaybedenlerin adalet arayan yakınları; her ayın ilk pazar günü Galatasaray Meydanı'nda, 'Vicdan ve Adalet Nöbeti' tutuyor. İşçi Sağlığı İş Güvenliği Meclisi'nin yıllık raporuna göre; 2017 yılında en az 2006 işçi hayatını kaybetti. 

• 116 kadın ve 1890 erkek işçi…

• 18’i 15 yaş altında olmak üzere 60’ı çocuk işçi…

• Çoğunluğu Suriyeli olmak üzere 88’i göçmen/mülteci işçi…

• 230 işçi İstanbul’da, 93 işçi İzmir’de, 88 işçi Bursa’da, 79 işçi Antalya’da, 72 işçi Konya’da, 71 işçi Kocaeli’nde, 67 işçi Ankara’da, 65 işçi Manisa’da, 62 işçi Adana’da ve 52 işçi Denizli’de yaşamını yitirdi.

• İşçilerin 453’ü inşaat, 385’i tarım, 272’si taşımacılık, 154’ü ticaret/büro, 116’sı metal, 93’ü madencilik, 89’u belediye ve 65’i enerji işkolunda çalışıyordu…

• Ölüm nedenlerinin 446’sı trafik/servis kazası, 347’si ezilme/göçük, 317’si yüksekten düşme, 183’ü kalp krizi/beyin kanaması, 164’ü şiddet ve 135’i elektrik çarpmasıydı…

• Metal, madencilik ve enerji işkollarında ölümler arttı. İş cinayetleri dizi setinden silikosiz işçilerine kadar uzanıyor.

Rapora göre; OHAL'le geçen bir yılda iş cinayetlerinde yüzde 10 artış, kazanılmış haklarda kayıplar oldu. Kanun Hükmünde Kararnameler ve torba yasalar altında İş Kanunu işlevsizleştirilirken memurun güvencesi olarak bilinen 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu sil baştan yazıldı.

• Talep: İş koşullarının yasalarla iyileştirilmesi, iş cinayetlerinin sorumlularının cezalandırılması.

TV 10 – İstanbul-  67. Hafta 

OHAL’in ardından çıkarılan KHK’larla kapatılan TV10’un emekçileri, 28 Eylül 2016 kapanma gecesi ofislerinde başladıkları nöbetlerini üç gün sonra Taksim’e taşıdı. Nöbet 2017’yi 67. nöbetle tamamladı.

20 Temmuz 2016-31 Aralık 2016 tarihleri arasında toplam 178 medya kuruluşu kapatıldı. Bu kuruluşların sadece dokuzu için kapatma kararı kaldırıldı.

• Talep: Televizyonun tüm varlığıyla birlikte iadesi ve mağduriyetimizin giderilmesi.

ADALET NÖBETİ – İstanbul - 39. Adalet Nöbeti 

Cumhuriyet soruşturması başlayıp çalışanları tutuklanınca avukatlar bir araya geldi. 6 Nisan 2017’de ‘Herkse için adalet’ sloganıyla yapılan ilk eyleme polis saldırdı. Avukatlar cübbeleriyle yaptıkları nöbeti sürdürmeyi başardı. Avukatlar her hafta perşembe günü hukukun temel organlarından savunma hakkı için tutuklu avukatlara özgürlük talep ediyor.

• Talep: Savunma hakkının kısıtlanmaması ve tutuklu avukatların serbest bırakılması.

KHK NÖBETLERİ: İstanbul, Ankara, İzmir, Bodrum, Düzce ‘İşimi geri istiyorum’

19 Temmuz 2016’da darbe girişimi sonrası öncelikle YÖK tüm dekanların istifasını istedi. Ardından 1577 dekanın istifasını duyurdu. Resmi Gazete'de yayımlanan 675 sayılı ilk Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile bazı bakanlıklar ve bağlı kuruluşlar ile bazı kamu kurumlarından toplam 10 bin 131 kişi meslekten ihraç edildi. KHK ile ihraç edilenlerden sadece akademisyenlerin sayısı 5 bin 822’ye ulaştı. Bu kişiler içinde işe iade edilenlerin sayısı 141. İlki 23 Temmuz 2016 olmak üzere 24 Aralık 2017 tarihine kadar 30 adet KHK çıkarıldı. Bunlardan sadece 5 KHK TBMM tarafından kanunlaştırılmıştır. 15 Temmuz darbe girişiminin ardından 21 Temmuz tarihinde ilan edilen OHAL dahilinde bugüne kadar toplam 12 KHK yayımlandı. Mecliste.org verilerine göre; bu kapsamda toplam 2 bin 614 kurum kapatıldı. 12 KHK’dan 7'si kapatılma ya da ihraç listesi içeriyordu. Bu KHK’lar ile toplam 83 bin 45 kişi kamudan ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nden ihraç edildi.

KHK’larla işlerinden atılan akademisyenler, öğretmenler ve kamu görevlileri, haklarını arama noktasında, ilk etapta ne yapacağını çok bilememiş. KESK başta olmak üzere, örgütlü olanlar öncelikle bu örgütsel yapılarda bir şeyler yapmaya çalışmış. Hak arayışlarında yaşadıkları zorluklar ve kapıların onlara kapalı olduğunu anlayınca Türkiye’nin çeşitli noktalarında nöbetlere başlayan kamu emekçileri, direnişe Türkiye’nin çeşitli noktalarında devam ediyor.
Ancak binlerce kamu görevlisinin pek çoğu aradan geçen aylara rağmen neyle suçlanarak, işlerinden neden atıldıklarını henüz bilmiyorlar. İhraç kamu görevlileri tüm özlük haklarından mahrum.

• İstanbul: 45. Hafta geride kaldı. İşlerinden atılan kamu emekçilerinin nöbetleri Pazartesi, Çarşamba, Cumartesi; Kadıköy – Bakırköy, Cuma; Kartal’da devam ediyor.
• Ankara: 421. Nöbet geride kaldı. Açlık grevinde 301 gün. 

Ankara Yüksel Caddesi’nde Nuriye Gülmen 9 Kasım günü direnişe başladı. Ankara’da eyleme başlayan Nuriye Gülmen, Öğretim Görevlisi Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı (ÖYP) kapsamında Konya Selçuk Üniversitesi’nde kadroluydu, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi’nde görevlendirilmişti. Semih Özakça, Mardin Mazıdağı Cumhuriyet İlkokulu’nda sınıf öğretmeniydi. Acun Karadağ, Öğretmen. 29 Ekim 2016’da KHK ile ihraç edildi. Nuriye Gülmen ve Semih Özakça ile Yüksel Caddesi’nde başlayan nöbetleri başta Veli Saçılık olmak üzere çok sayıda emekçi sürdürüyor. Nuriye Gülmen, Semih Özakça ve Acun Karadağ’ın eylemine sık sık destek veren Veli Saçılık’ın 5 Temmuz 2000’deki Burdur Cezaevi operasyonunda kolu koparıldı. Aile ve Sosyal Politikalar Ankara İl Müdürlüğü’nde sosyolog olarak çalışan Saçılık, 22 Kasım’da Resmi Gazete’de yayınlanan 677 sayılı KHK ile "Terör örgütlerine veya Milli Güvenlik Kurulunca devletin milli güvenliğine karşı faaliyette bulunduğuna karar verilen yapı, oluşum veya gruplara üyeliği, mensubiyeti veya iltisakı yahut bunlarla irtibatı olduğu" gerekçesiyle kamu görevinden çıkarıldı. Nöbetler saat: 12.30 ve 18.00’de yapılıyor. İlker Işık da Ankara’da nöbetini sürdürenlerden. 

Ankara’da eylem yapmak artık paralı. Nöbet tutan ve hak talep eden ihraç kamu görevlilerine günlük cezalar kesiliyor. İlker Işık’a kesilen cezalar: 37 bin, Veli Saçılık’a kesilen cezalar: 17 bin TL’ye ulaşmış durumda. Şu ana kadar direnişe aktif destek verenlerin sayısı 100’ü geçmiş. Toplam ceza 300 bini aşmış durumda. Yüksel direnişçilerinden Acun Karadağ, Twitter hesabından yaptığı açıklamada, "Her gözaltında 227 lira Kabahatler Kanunu üzerinden para cezası kesiliyor. Öğrendiğimize göre cezaya zam gelmiş ve 259 lira olmuş. Günde iki kez gözaltı 2×259=518 lira kazanacak devlet." ifadelerini kullandı.

Aydın gibi illerden nöbetlerini Yüksel Caddesi'ne taşıyan Acun Karadağ, Simge Aksan, İlker Işık, Fatma Kurt ve Cemile Karakaş gibi isimler de nöbete devam ediyor. 

KHK ile ihraç edildikten sonra Yüksel direnişine katılınca tutuklanan sosyal bilgiler öğretmeni Nazife Onay, cezaevine girdikten sonra "kanser şüphesi" ile karşı karşıya kaldı. Onay’ın tedavisi engelleniyor. Nöbetini Yüksel’e taşıyan çok sayıda kişi para ve hapis cezalarına maruz kaldı. Erdoğan Canpolat da nöbetten hapis cezası alanlardan.

• Ankara: 41. Hafta. Çankaya Toplum Sağlığı Merkezi’nde sağlık memuru olarak çalışan Mahmut Konuk, 22 Kasım 2016’da yayımlanan 677 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile ihraç edildi. Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası (SES) üyesi Konuk, 27 Şubat’ta iş yerinin önünde başlattığı oturma eylemini her pazartesi sürdürüyor.

• Ankara: KHK ile ihraç edilen Cemal Yıldırım ve Zeynep Eyiol Yerli'nin işe iade talebiyle Ulus'taki Ankara Defterdarlığı Muhasebe Müdürlüğü önünde yaptıkları eylem 43’üncü haftayı geride bıraktı.

  Ankara Defterdarlığı Muhasebe Müdürlüğü’nde çalışan Cemal Yıldırım ve Zeynep Eyiol Yerli, 677 sayılı KHK ile ihraç edilmelerinin ardından işyeri önünde eyleme başladı.

  Cemal Yıldırım’in yedi hafta işyeri önünde süren oturma eylemine Zeynep Eyiol Yerli da katıldı.  Zeynep Eyiol, "Bu benim süreci geç atlatmamla ilgili" diyor.

  Hukuksuz bir şekilde ihraç edildiklerini belirten Yıldırım ve Yerli, işe iade edilene kadar iş yeri önündeki eylemlerini sürdüreceklerini belirtiyor. İki memur ilk eyleme çıktıkları süreçte personel müdürü, diğer çalışanların Yıldırım ve Eyiol’a destek vermemesi konusunda uyarmış ve destek için işyeri önüne çıkanların açığa alınacağını bildirmiş. Buna karşın 43’üncü haftaya ulaşan eyleme meslektaşların desteği sürüyor.

• İzmir: 44. Hafta. OHAL ve KHK ile yapılan ihraçlara karşı her hafta eylem yapan Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası (Eğitim-Sen) İzmir Şubesi her hafta sokağa taşıyor. 
• İzmir: Mahir Kılıç, İzmir’de nöbetine açlık greviyle devam ediyor. İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne kadro davası açan 215 işçi çeşitli gerekçelerle işten çıkarıldı. Mahir Kılıç, 13 Kasım 2017’den beri açlık grevini sürdürüyor. 

• Bodrum: Engin Karataş, bir yıldır haftanın altı günü nöbette.

Engin Karakaş, 29 Ekim 2016’da KHK ile ihraç edilen bir ilkokul öğretmeni. O günden beri kendisine "Neden?" diye soruyor. İhraç olduğunu öğrendiğinde ilk üç gün yine okuluna gidip öğrencilerine ders yapmaya devam etmiş… Okulu terk etmesi istendiğinde mesaisini sokağa taşımış. Muğla Belediye Meydanı hak aradığı nokta olmuş. Aralık 2016’da çıkmış ilk kez sokağa. O tarihten beri sürekli yeni sloganlar üreterek haksızlığı duyurmaya hakkını aramaya çalışıyor.

Sesini duyurmak için renkli yöntemler deniyor. Şarkı söylediği de olmuş, paraşütle atladığı da, yüzdüğü de ama hava su gibi bedava değil hak aramak… Her nöbetinde ona kesilen ceza 227 TL, zam alarak 259 oldu. Engin Bey’in cezası 80 kez kesilerek toplamda 18 bin TL’yi aşmış.

OHAL Komisyonu’nu soruyorum Karakaş’a, "Başvurduk ama…" diyor, "Neden ihraç edildiğimizi bilmeden savunma yapmak mümkün değil. Bunu sorduğumuz merciler ‘OHAL koşulları nedeniyle bilgi veremeyiz’ diyorlar… O zaman ben neye göre savunma yapacağım. Suçumu bilmiyorum."

• Düzce: Alev Şahin, 214. Gün. 

6 Ocak 2017’de 679 nolu KHK ile Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğündeki işinden ihraç edilen Mimar Alev Şahin, 30 Ocak’tan bu yana her pazartesi, salı, çarşamba Düzce’de, cuma cumartesi, pazar günleri Yüksel Caddesi’nde nöbet tutuyor. Şahin, ilk başta herkesin cemaat kuşkusuyla direnişe mesafeli durduğunu ancak zamanla bir direniş ailesi oluştuğunu ve hak mücadelesine sokaktan destek bulduğunu belirtiyor.

Mimar Şahin’e ihracıyla ilgili hiçbir gerekçe sunulmadı. Herhangi bir örgüt üyeliği bulunmayan Şahin’in, gizli tanık ifadesiyle ihraç edildiği ortaya çıktı. Gizli tanık Mehmet’in ifadesini okuduğunda, KHK ile ihraç edilmesine neden olan sürecin, görev yaptığı sürede denetleyip ceza kestiği bir beton firmasının sahibinin savcıya verdiği ifade ve Ankara’ya yaptığı şikayet olduğu ortaya çıktı.

• İstanbul: Eda Kaya, tutuklu ikiz kardeşi Seda Kaya’nın serbest bırakılması için günlerce Cevahir AVM önünde nöbet tuttu. Her defasında darp edilerek gözaltına alınan Kaya, "DHKP-C üyesi" olduğu iddiasıyla 19 Nisan'da tutuklandı.

Not: Bu dosya sadace aktif olan nöbetleri kapsamıştır. Yakın tarihte tutulan ve sona eren nöbetler, bu dosyaya nöbetlerin yoğunluğu nedeniyle alınanamıştır. Aktif nöbetler için gözümüzden kaçan direnişleri bildirmek için @fatmayrr Twitter adresinden iletişime geçilebilir.

Grafikler: Bülent KILIÇ