Edebiyat dünyasında 'Tutunamayanlar' tartışması: Google Translate çevirisi... Okunabilir değil
Artı Gerçek - Çağdaş Türkçe edebiyatın ilk postmodern romanı olarak nitelendirilen Oğuz Atay imzalı Tutunamayanlar'ın, yayınlandığı tarihten 35 yıl sonra ilk kez Sevin Seydi tarafından Olric Press yayınevi etiketiyle yapılan çevirisi hakkında Twitter üzerinden bir tartışma başladı.
Oğuz Atay'ın aynı zamanda kitabı adadığı isim olan olan Sevin Seydi'nin, Tutunamayanlar'ı Atay'ın yazdığı dönemde parça parça çevirmeye başladığı söyleniyordu.
İLK ÇEVİRİNİN NİTELİĞİ TARTIŞMAYA AÇILDI
Geçtiğimiz günlerde kitabın yeniden basımı söz konusu olan İngilizce çevirisi hakkındaki iddialar, Tutunamayanlar'ın sıfırdan bir çeviriye ihtiyaç duyduğunu düşünen yazar ve çevirmenler Ralph Hubbel ve Max Lawton ile çevirmen Armağan Ekici arasında, Seydi'nin tercümesinin niteliği hakkında günlerce süren bir tartışma başlattı.
TUTUNAMAYANLARI'IN HAK SAHİBİ SIFIRDAN ÇEVİRİYİ KABUL ETMEDİ
Kitabın İngilizcede yeniden basılması için bir bölümünü çevirerek yayınevine sunan Hubbel ve Lawton'a yayınevinden onay geldi ancak Tutunamayanlar'ın hak sahibinin, kitabın Seydi'ninki dışında bir çevirisinin yayınlanmasını kabul etmediği söyleniyor.
Hubbel ve Lawton, Twitter'dan yaptığı açıklamalarda hak sahibini ikna etmek için İstanbul'a geldiklerini ancak görüşmenin olumlu sonuçlanmadığını ifade ettiler.
Günlerdir süren entelektüel bir tartışmanın fitilini ateşleyen olay, Hubbel ve Lawton'un, Seydi'nin çevirisinin niteliği hakkında yaptığı yorumlar oldu. Çevirinin eksikliklerini, bazı sayfalarını paylaşarak tartışmaya açan ikiliye, söz konusu sürecin bir parçası olan çevirmen Armağan Ekici'den eleştiri geldi.
'KİTABIN NE DEDİĞİNİ SEYDİ'DEN DAHA İYİ ANLAYACAK TEK KİŞİ DAHA YOK'
Ekici, çeviriyi sosyal medyadan tartışmaya açmanın etik olmadığını belirtti. Sevin Seydi'nin Tutunamayanlar'ı Oğuz Atay'dan sonra en iyi anlayan kişi olduğunu söyleyen Ekici, "Çünkü kitap bizzat kendi yaşadıkları üzerine kurulu. Dünyada bu kitabın ne dediğini ondan daha iyi anlayabilecek tek kişi yok." ifadelerini kullandı.
(7) Sevin Seydi Tutunamayanlar'ı Oğuz Atay'dan sonra en iyi anlayan kişi, çünkü kitap bizzat kendi yaşadıkları üzerine kurulu. Dünyada bu kitabın ne dediğini ondan daha iyi anlayabilecek tek kişi yok.
— Armağan Ekici (@armaganekici) August 7, 2023
'GOOGLE TRANSLATE ÇEVRİSİ GİBİ... OKUNABİLİR DEĞİL'
'The Disconnected' adıyla İngilizcede yayınlanması planlanan kitabın editörlüğünü ve eş çevirmenliğini üstlenen Lawton ise, Seydi'nin çevirisini okuyan birçok kişiyle görüştüklerini ve bu kişilerin çeviriyi Google Translate çevirisine benzeterek, "okunabilir" olmadığını söylediklerini ifade etti.
Thanks for checking my credentials. This has been a 17-year issue. Either it’s a conspiracy or it’s simply not good. Which is more likely? Publishers want this book desperately. We have spoken with many who have read the translation and called it Google Translatese— “unreadable”
— Max Lawton (@maxdaniellawton) August 4, 2023
Günlerdir süren tartışma hakkında Ekici sosyal medya hesabından, Lawton ve Hubbel'e "mahut kişiler" diye seslenerek ikilinin söz konu çeviri sürecine dahil olmasıyla ilgili çeşitli iddialarda bulundu.
'ÇEVİRİYİ KÖTÜLEYEREK BU İŞİ ALABİLECEKLERİNİ DÜŞÜNDÜLER'
Ekici, Lawton ve Hubbel'in kamuoyunu yanılttığını söyleyerek olayı kendi cephesinden şu sözlerle özetledi:
"Mahut kişilerin yaptığı bir Tutunamayanlar çevirisi yok. Bu çevirinin varlığına insanları inandırıp kamuyu yanıltıyorlar. Bugüne dek sadece hiçbir çeviri problemi olmayan, dili dümdüz olan 2. bölümün çevirisini yapıp Mart'ta göndermişler. Kendilerinden ta o zaman asıl kelime oyunlu, parodili bölümlerden örnekler yapıp göndermeleri istenmiş. Bunu aylardır yapmamışlar. Anlamadığım bir nedenle, oturup çeviri yapıp işi almak yerine, Sevin Seydi çevirisini kötüleyerek bu işi alabileceklerini düşünmüşler. Bu hafta bu gördüğünüz tiyatroyu sahneye koydular."
Ekici, Seydi'nin çevirisine kefil olduğunu söyleyerek şöyle yazdı:
"Sevin Seydi çevirisine yaptıkları hakaretler ("kırık İngilizce", "Google Translate" vs) tamamen haksız, gerçeğe aykırı, ve çok daha önemlisi samimiyetsiz. Samimiyetsiz, çünkü bu kişilerden biri iki yıl önce Sevin Seydi çevirisinin editörlüğü için denendiğinde kendi adını Sevin Seydi'nin yanına eş-tercüman olarak yazdırmanın pazarlığını bile yaptı. Bu tiyatroyu oynayıp, tekrar tekrar Sevin Seydi çevirisini kötüleyerek de kamuoyunu kandırıyorlar.
İngilizcesi mahut kişilerin dediği gibi kötü falan değil, onyıllardır İngiltere'de yaşıyor, ender bulunan kitap uzmanı olarak çalışıyor, çeviriyi gözden geçiren eşinin ana dili İngilizce. Mahut kişilerin oynadığı "bu gariban, anadili İngilizce olmayan insancıklar bu işi becerememişler" tiyatrosu bu nedenlerle doğru değil. Verdikleri örnekler geçerli değil. evin Seydi çevirisi şu anda dünyada mevcut olan yegâne İngilizce Tutunamayanlar çevirisi. Bu konuda yıllarca çalışmış, hakemli uluslararası dergilerde bu konuda makaleler yayımlamış biri olarak benim kefil olduğum bir çeviri."
'ÇEVİRİ DEĞİL TWİTTER'DAN PROPAGANDA YAPIYORLAR'
Söz konusu açıklamasına ek olarak, çeviriye niyetlenen Hubbel ve Lawton'un, "çevirisi zor olmayan" kısa bir bölümü kendisine gönderdiğini ancak kendisinin "Bu olağanüstü zor işi başarabileceklerini göstermek için tam olarak hangi pasajları çevirmeleri gerektiğini" daha önce yazdığını söyleyen Ekici, şöyle devam etti:
"Twitter'da zaman geçirmek yerine bu pasajlara bir an önce girişmelerini, açık görüşlülükle değerlendirip eğer gerçekten daha iyilerse olumlu tavsiyemi vereceğimi tekrar tekrar söyledim. Ama bunu yapmadılar, çeviri yapmak yerine Twitter'da propaganda yapmayı tercih ettiler. Çevirmen olabilmek için çeviri yapmal gerekiyor."
(2e) Ama bunu yapmadılar, çeviri yapmak yerine Twitter'da propaganda yapmayı tercih ettiler. Çevirmen olabilmek için çeviri yapmal gerekiyor.
— Armağan Ekici (@armaganekici) August 8, 2023
3. madde şuradan devam ediyor => https://t.co/n3PeQPyB9j
'SIFIRDAN ÇEVİRİ YAPILMASI GEREKİYOR'... 'EDİTÖR OLMAM BENDEN RİCA EDİLDİ'
Max Lawton da sosyal medyadan, çevirinin editörlüğünün kendisinden talep edildiğini söyleyerek Ekici'nin iddialarına yazılı bir yanıt verdi.
Peace be with you ???????????? https://t.co/ybEJVRHQSB pic.twitter.com/o7qW9bpCcQ
— Max Lawton (@maxdaniellawton) August 8, 2023
Karşılıklı suçlamalarla sosyal medyadan devam eden tartışma edebiyat dünyasında gündem olmayı başardı ancak kitabın yeni bir çevirisinin basılıp basılmayacağına dair net bir açıklama henüz yok.
ATAY KİTABI SEYDİ'NİN EVİNDEKİ DAKTİLODA YAZMIŞTI
Kitap, 1970 yılında TRT Roman Ödülü'nü kazanmasının ardından, 1971 yılında Sinan Yayınları tarafından iki cilt olarak basılmış ancak okuyucular tarafından ilgi görmemişti.
Atay'ın vefatından 7 yıl sonra, İletişim Yayınları tarafından tekrar basılan Tutunamayanlar, Ocak ayında 85'inci baskısını yapmıştı.
Tutunamayanlar'ın yazıldığı dönemde mühendis olarak çalışan Atay'ın, kitabı iş çıkışlarında, kendisine yakın bir adreste oturan Sevin Seydi'nin evindeki daktiloda yazdığı söyleniyor.
SEYDİ'NİN YILLAR ÖNCE ÇEVRİYİ YAYINLAMA GİRİŞİMİ OLUMSUZ SONUÇLANMIŞTI
Kitabın İngilizce çevirisine kısa bir giriş yazısı yazan Maurice Whitby, daha önce BBC Türkçe'ye verdiği demeçte, Sevin Seydi'nin çevirinin eskizini İngiltere'de getirdiğini ancak görüşme yaptığı kişinin kitabı basmayı kabul etmediğini söylemişti.
"Sevin, İngiltere'ye geldiğinde çeviri eskizini bir yayınevine götürdüğünde kitabı inceleyen kişi ona tüm gece boyunca heyecenla uyumadan kitabı okuduğunu ancak kitabın basılmasının mümkün olmadığını söylemiş, Sevin de bu konudaki umudunu yitirmiş."
ATAY ÖLDÜKTEN SONRA ÇEVİRİ YENİDEN GÜNDEME GELDİ
"Oğuz daha sonra tedavisi için 1977'de İngiltere'ye geldiğinde de tercüme konusu açılmadı, ölümünün ardından da bu defter kapanmış gibi gözüküyordu. Ancak Sevin'in daha sonra rastladığı bir mektupta Oğuz'un, kitabın İngilizce çevirisinin yapılmasını istediğini görmesi bu konuyu tekrar gündeme getirdi."
TUTUNAMAYANLAR'IN İNGİLİZCE KARŞILIĞI NEDEN 'DİSCONNECTED' OLDU
Maurice Whitby, belki de kitabın çevrilmesi en zor kelimesi olan "Tutunamayan" sözcüğü konusunda ise Sevin Seydi'nin şansının yaver gittiğini söylüyor.
Whitby'e göre, henüz kitabın meşhur Latince "Tutunamayan" tanımı olan "Disconnectus erectus" terimi ortaya çıkmadan önce Seydi ve Atay, "Tutunamayan"ın, "Disconnected" olarak İngilizceye çevrilmesi konusunda mutabık kalmışlardı. (KÜLTÜR SANAT)