‘İşçilerin Haziranı' belgeseli 1 Nisan’da izleyiciyle buluştu

Esra ÇİFTÇİ

Artı Gerçek - .Zafer Aydın, Cihangir Köse ve Nesrin Uçar tarafından çekilen belgesel, 1 Nisan’da ilk kez izleyiciyle buluştu. Cihangir Köse’nin yönetmenliğini üstlendiği filmde, Nesrin Uçar Yardımcı Yönetmen olarak yer aldı. Belgesel, Aydın’ın 2020 yılında Ayrıntı Yayınları etiketiyle yayınlanan 'İşçilerin Haziranı' adlı kitabından yola çıkılarak beyazperdeye aktarıldı.

Senaryosunu Zafer Aydın'ın yazdığı, Ayşe Lebriz Berkem’in seslendirdiği ve Erdal Güney’in müziğini yaptığı filme, Mustafa Bilgin çizimleriyle, Fahrettin Engin Erdoğan da canlandırma sahnelerinin çekim ve kurgusuyla katıldı.

Gönüllü emek ve dayanışmayla kotarılan film, 1970 yılında, Türkiye’nin sosyal ve siyasal tarihine damga vurmuş ve toplumun çeşitli kesimlerinde sarsıcı etkiler yaratmış 15-16 Haziran İşçi Direnişi'ne odaklanıyor.

Sendikaların örgütlenme süreçleri ve verdikleri mücadeleyi anlatan filmin senaryosunu kaleme alan Zafer Aydın ile konuştuk.

'TANIKLARLA GÖRÜŞTÜK'

“İşçilerin Haziran’ı” kitabınızdan yola çıkarak, yine aynı isimle bir belgesel çektiniz. Belgesel fikri nasıl oluştu?

Z.A: 2020 yılında Ayrıntı Yayınlarından “İşçilerin Haziran’ı” adlı bir kitabım yayınladı. Kitap için çoğu eylemlerde yer alan işçiler olmak üzere ve 119 tanıkla yüz yüze görüştüm. TÜSTAV, Tarih Vakfı, Hollanda’da bulunan Uluslararası Sosyal Tarih Enstitüsü (USTE), Kadir Has Üniversitesi Ulusal Kültür Belgeliği, DİSK ve çeşitli sendikalar ile kişisel arşivlerden yararlandım.

Sonuçta, belgeler, tanıklar eşliğinde hazırlanan 15-16 Haziran’ın öncesi ve sonrasını anlatan, yarattığı etkileri, yol açtığı sonuçları ortaya koyan kitap, “İşçilerin Haziranı 15-16 Haziran 1970” ortaya çıktı.

Bu çalışmanın bir yan ürünü olarak da görüşme yapılan işçilerin bir kısmının yaşadığı hikayelerden yola çıkarak “68’in işçileri” kitabını yayınladık.
Belgesel filmde de bu iki kitaptan edindiklerimiz ışığında işçilerin mücadelelerine ve bu mücadele içinde şekillenen kişisel öykülerine yer vermeye çalıştık.

TÜSTAV, Sosyal Tarih Yayınlarından çıkan “Kanunsuz” Bir Grevin Öyküsü 1963 Kavel kitabımdan yola çıkarak, 2016 yılında Melih Biçer ile birlikte “Çoban Ateşlerinin Yandığı Yerde, Kavel’de” adlı bir belgesel çekmiştik.

Bu belgeselin ulaştığı kesimlerden- özellikle işçi arkadaşlardan- aldığımız olumlu geri dönüşler 15-16 Haziran kitabına belgesel çekme fikrini ateşledi. Cihangir Köse ve Nesrin Uçar ile birlikte hazırladığımız film sıfır bütçeyle çekildi. Müziklerini yapan arkadaşımız Erdal Güney, seslendiren Ayşe Lebriz Berkem, çizimleri yapan Mustafa Bilgin ve canladırma sahnelerini çeken- kurgulayan Fahrettin Engin Erdoğan’ın emeği ve dayanışmasıyla film ortaya çıktı. Yani her şeyiyle bir imece ürünü bir film oldu.

'BELGESEL DİRENİŞİ ANLATIYOR'

Filmin içeriğinde neler var?

Z.A: Film işçilerin sendikal hak ve özgürlüklerini ortadan kaldırmaya çalışan düzenlemeye karşı işçilerin verdiği mücadeleyi anlatıyor. Genel olarak işçilerin sendika seçme özgürlüğünü ortadan kaldırmayı amaçlayan özel olarak da DİSK’i hedef alan yasal düzenlemeye karşı işçiler 15 ve 16 Haziran günlerinde büyük bir mücadele ortaya koydular.

DİSK’in kararıyla İstanbul ve Kocaeli’nde 2 günlük bölgesel genel grev yapıldı. Üretimi durduran işçiler sokaklara çıkarak, Türk-iş’li, sendikalı, sendikasız işçilerle buluştular. Toplumun çeşitli kesimleriyle birleşerek toplumsal bir hareket yarattılar. Belgesel de bu direnişi anlatıyor.

İşçiler bu direnişe nasıl hazırlandılar, hangi süreçlerin içerisinden gelerek bu eylemleri örgütlediler. Bu eylemler, siyasette, sendikal harekette, askerde, sermayede ne tür etkiler yarattı bunları aktarmaya çalıştık. Kitap için görüşme yaptığımız işçilerin bir kısmının tanıklığına burada da başvurarak onların bakış açısıyla eylemi anlatmaya çalıştık

O dönemi yaşayan işçiler bugüne dair neler söylüyor?

Z.A: Daha çok bir yakınma içindeler. Kendi kuşaklarındaki işçilerin sıkı bir mücadelenin içine girdiğini, bedel ödediğini ve kazanımlar sağladıklarını söylerken, günümüz işçilerinin aynı duyarlılığı göstermedikleri için, kazanımları geliştirmek bir yana koruyamadıkları için sitem ediyorlar. Koşulların, atmosferin farklı olmasının farkında olduklarının altını çizerek, sömürüye ve baskıya karşı genç işçilerden gelen itirazları cılız ve zayıf bulduklarını söylüyorlar. Hatta yer yer bu nedenle öfkeleniyorlar. Belgeselde bu konu yok, ama kitapta var.

'İŞÇİLERDE TEK DEĞİŞMEYEN ŞEY KOLLEKTİVİZM'

15-16 Haziran işçi direnişinin üzerinden 53 yıl geçti. Bugünden bakarak o eylemleri siz nasıl değerlendiriyorsunuz?

Z.A: Kuşkusuz o dönemin kendine özgü koşulları var, politik iklim, üretim ilişkileri, üretim süreçleri, istihdamın ve işçilerin yapısı gibi. Dünün dışsal koşulları işçilerin mücadelesini olumlu olarak etkilemekteydi.

Yıllar içinde yaşanan değişim ve dönüşüm ile birlikte dışsal faktörler genellikle mücadeleyi zorlaştıran bir özellik kazandı. Ancak dün ve bugün arasında değişmeyen tek şey işçilerin kolektif eyleminin temelini oluşturan ortak çıkarlar. Eksik olan ise bu ortak çıkarlar etrafında işçileri harekete geçirecek sosyal ve siyasal dinamikler.”

Bu belgeseli yaparak neyi amaçladınız? Nasıl bir farkındalık yaratmak istediniz?

“İkili bir amaç taşıdığımızı söylemek mümkün. Birincisi Türkiye’nin sosyal ve siyasal tarihinde iz bırakan en önemli eylemlerden birisi olan 15-16 Haziran İşçi eylemini belgelemek ve kalıcılaştırmak. İkincisi ise emek hareketinin gerilediği, kuşatma altında olduğu dönemde buradan bir çıkış yolu arıyor.

Bu çıkış yolu arayışının emarelerini zaman zaman çeşitli eylemlerde fiili ve meşru işçi direnişlerinde görüyoruz. Esas olarak burada ne yapacağız, ne yapabiliriz sorusuna cevap arayanlar için tarihten bir örnek ortaya koyalım istedik. Çünkü tarih de sadece bize geçmişin bilgisini vermiyor aynı zamanda yeni eylemler için bir ilham kaynağı da oluşturuyor. Biz de geçmişten bir ilham kaynağı ortaya koyabilir miyiz diye düşündük ve bu belgeseli yaptık”

ZAFER AYDIN KİMDİR?

1963 Kars doğumlu. İlkokulu Kars’ta, ortaöğretimini İstanbul’da tamamladı.Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi mezunu.

İstanbul Üniversitesi AUZEF Tarih Bölümü’nde öğrenci. Yayıncılık ve sendika dergilerinde editörlük yaptı. 25 yılı aşkın bir süre, Kristal-İş Sendikası’nda eğitim uzmanı olarak çalıştı.

Birgün, Radikal, Cumhuriyet gazeteleri ile çeşitli dergilerde ve internet sitelerinde yazıları yayınlandı. Yaşam Radyo’da, üç yıl kadar “İşbaşı” adlı programı hazırlayıp sundu. Artı TV’de “Emek ve Hayat” adlı programla kısa bir televizyonculuk tecrübesi yaşadı. 2016 yılında Melih Biçer’le birlikte, “Çoban Ateşlerinin Yandığı Yerde Kavel’de” adlı belgesel filmi hazırladı.

Yayınlanmış kitapları:

’68’in İşçileri (Ayrıntı Yayınları,2021)

İşçilerin Haziranı, 15-16 Haziran 1970, (Ayrıntı Yayınları, 2020)

Grevden İşgale Singer Eylemleri 1964-1967-1969 (Sosyal Tarih Yayınları, 2015)

Geleceğe Yazılmış Mektup 1968 Derby İşgali (Sosyal Tarih Yayınları, 2012)
"Kanunsuz" Bir Grevin Öyküsü Kavel 1963 (Sosyal Tarih Yayınları, 2010)
Forum mu Yapsak Yoksa Devrim mi (Versus, 2008)