Jakob Von Uexküll'den organizmaların felsefesi: 'Hayvan ve İnsan Dünyalarında Keşif Gezisi' ilk kez Türkçede

Artı Gerçek - Kas Fizyolojisi ve hayvan davranışı üzerine çalışan 1864 doğumlu Alman biyolog Jakob Von Uexküll tarafından kaleme alınan 'Hayvan ve İnsan Dünyalarında Keşif Gezisi' adlı kitap Norgunk Yayınları etiketiyle okurla buluşuyor.

Uexküll'ün kitapta kendi çalışma sahasına en büyük katkısı göstergebilimci Thomas Sebeok ve filozof Martin Heidegger tarafından kullanılan 'Umwelt' kavramıdır. Türkçede 'çevreleyen-dünya' sözcüğüyle karşılanan bu kavram vasıtasıyla organizmaları çevreleyen anlam dünyasını fenomenolojiden devraldığı yöntemle bilimin sahasına taşıyan biyolog, pozitif bilimlerin kategorik sınırlarını aşındırmış olması bakımından hem felsefe hem de bilim dünyası açısından kritik bir önem taşıyor.

Kitabın tanıtım bülteninde yer alan çevirmen notu şöyle:

"Dizginlenemez bir Kant hayranı olan Uexküll’ün çalışmalarında dikkat çeken hususlardan biri yeni kavramlar yaratmaya ve mevcut olanları eğip bükmeye olan tutkusudur. Uexküll için biyoloji hayatın bilimidir ve bu sebeple canlıların anlamlar dünyasını hakkıyla ifade edecek kavramsallaştırmalara ihtiyaç kaçınılmazdır. Elinizdeki bu kitap da bu ihtiyaçları karşılama gayreti taşıyor.

Uexküll bu faaliyeti bir oyun gibi icra eder. Birçok kavram çifti işe koşulmuşsa da anlamın oluşmasında öne çıktığını düşündüğü algılamak [merken] ve etki etmek [wirken] faaliyetleri üzerine kurulu bir kavrayış inşa eder.

Bu kavramların belki de en önemlisi “umwelt”tir. Basit bir çevre anlamından uzaklaştırılarak, organizmaların öznel semiyotik dünyalarını ifade etmek için kullanılan kavramın tercümesinde bir mutabakat söz konusu değildir. Birçok dünya türünden biri olduğunu imleyebilmek ve farklı döngülerin tertibatındaki pozisyonunu vurgulayabilmek için kavramı “çevreleyen-dünya” ile karşılamayı tercih ettik. Ancak kavramın anglofon biyosemiyotik camiada çoğunlukla “umwelt” olarak, yani Almanca orijinaliyle kullanıldığını ve bu kavramın Uexküll ile yepyeni bir anlam kazandığını akılda tutmak iyi olacaktır.

Yaptığı çalışmaya dair, 1944'te ölen biyolog Uexküll'ün ifadeleri şöyle:

"Kısacası sorduğumuz soru şudur: Kene makine midir yoksa makinist mi? Sadece bir nesne midir, yoksa özne mi?

"Fizyoloji kenenin bir makine olduğunu ilan edecek ve merkezi sinir sisteminde bir kumanda aygıtı aracılığıyla birbirine bağlı reseptörlerin, yani duyu organlarının, ve efektörlerin, yani edimsel uzuvların, kene üzerinde ayırt edilebileceğini söyleyecektir. O tamamen bir makinedir; makinistin esamesi okunmaz.

“Hata yapılan yer tam olarak burasıdır” diye cevaplayacaktır biyolog, “kenenin vücudunun tek bir parçası bile makine özelliği taşımaz, aksine makinistler her tarafta etkin haldedir"

İÇİNDEKİLER

Çevirmenin Notu, 7

Önsöz, 9

Giriş, 13

Çevreleyen-Dünya Mekânları, 23

En Uzak Düzlem, 39

Algı Zamanı, 45

Basit Çevreleyen-Dünyalar, 49

Algı İşareti Olarak Form ve Hareket, 55

Hedef ve Plan, 63

Algı İmgesi ve Etki İmgesi, 69

Tanıdık Yol, 77