Covid-19 olduğu düşünülen hastaya evde nasıl yaklaşılmalı?

Prof. Dr. Hakan YAMAN

Covid-19 pandemisi şu an herkesi meşgül etmektedir. Çalışmak durumunda olmayanlar, yaşı 60 yaşın üzerinde olanlar, okulu ya da kurumu tatil edilenler evlerinde tam sosyal izolasyon uygulayarak kalmaktadırlar. Çalışanlar ise önerilen karantina kurallarına uyup, işlerine gidip gelmektedirler.

Covid-19 damlacık yoluyla bulaşan bir hastalıktır, yani havada asılı olan damlacıklarla taşınan ve başkalarına aktarılabilen bir enfeksiyondur. Virüsler genelde dışa ortama dayanıksızdırlar. Covid-19 ise tutunduğu yüzeye bağlı canlı kalabilmektedirler. Ancak ne kadar süre canlı kaldığına dair henüz bilgi yoktur. Covid-19’un dahil edilmediği bir çalışmada korona virüsleri ahşap, plastik, cam ve kağıt gibi yüzeylerde 4-6 gün kadar canlı kaldıkları anlaşılmıştır. Bu çerçevede dokunulan yüzeylerden, ağız ya da göz gibi yerlerden hastalık bulaşma riski bulunmaktadır. El temizliği, ellerin sürekli yıkanması; elin ağız, burun ya da göz ile temasının kesilmesi ya da sürekli dokunulan yüzeylerin düzenli temizlenmeleri gerekmektedir.

Tüm tedbirlere rağmen insanlarda grip ya da nezle gibi hastalıklar gelişmektedir. Bu hastalarda da ateş, halsizlik, kuru öksürük, kas-eklem ağrıları, titreme, boğaz ağrısı, burun akıntısı, baş ağrısı, karın ağrısı ya da ishal gibi yakınmalar sıklıkla görülmektedir. Daha ciddi durumlarda ise nefes darlığı, göğüs ağrısı ya da zatürre gelişmektedir.

COVID-19 ŞÜPHELİSİ BİR HASTA OLDUĞUNU NASIL ANLAYABİLİRİZ?

Bu konuda vereceğiniz karar hastanızı ve sizi etkileyecektir. Sağlık Bakalığı’nın 17.03.2020 tarihinde güncellemiş olduğu COVID-19 (SARS-CoV2 ENFEKSİYONU) Rehberi’ne göre, hastalar olası vaka ve kesin vaka olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kesin vaka, olası vakaların moleküler tanı ile SARS-Cov-2 (KOVID-19’un diğer adı) doğrulanmış olmasıdır. Olası vakalar ise üç biçimde tanımlamak mümkündür:

1. Solunum yolu şikayetlerinden (solunun güçlüğü ya da öksürük) en az birinin ve ateşin olması ve şikayetlerin başka türlü açıklanamaması ve şikayetlerin başlamasından önceki 14 gün içerisinde yurtdışından gelinmiş olması ya da

2. Solunum güçlüğü ya da öksürük şikayetlerinden en az birinin olması ve şikayetlerin başlamasından önceki 14 gün içerisinde kesin tanı almış KOVİD-19 hastası ile yakın temas etmiş olması ya da

3. Solunum yolu şikayetlerinden (solunun güçlüğü ya da öksürük) en az birinin ve ateşin olması ve şikayetlerin başka türlü açıklanamaması ve son 14 günde gelişen akut solunum yolu enfeksiyonuna bağlı hastaneye yatış gerekliliğinin (örn. sık solunum, nefes darlığı vb.) olması.

Evinizdeki bir yakınınızla ilgili ya da kendinizle ilgili yukarıda sayılan üç kriterden biri hakkında kuvvetli şüpheniz olduğu takdirde 112 ya da 184 arayarak görüş almanız önerilir. Size danışma verecek olan sağlık çalışanları uygun gördükleri takdirde hastanızın ya da sizin uygun biçimde ilgili hastaneye sevkini sağlayacaktır.

Hastanız hastaneye yatırıldığı takdirde İl Sağlık Müdürlüğü sizin ve kendisi ile teması ya da yakın teması olmuş olan diğer hane halkı hakkında işlem yapmadan önce, hastanın test sonucunun çıkmasını bekleyeceklerdir. Hasta testi Covid-19 pozitif çıktığı takdirde, hastanız ile teması ya da yakın teması olmuş olan ev halkı İl Sağlık Müdürlüğü’nün temaslı takibi programına dahil edilecektir. Bu programda, Covid-19 ile koruma önlemi almadan hasta ile yakın temas etmiş kişiler, 14 gün boyunca ateş ve solunum şikayetleri bakımından telefon üzerinden izlenecekler ve gerekirse evde ziyaret edilecektirler. Teması olmuş olanlar ise sadece gelişmesi olası şikayetler hakkında bilgilendirilecektirler. Takip edilen kişilerin mümkünse evlerinden çıkmamaları istenecektir. Çıkmaları gerekliyse maske takmaları, diğer insanlarla temasları konusunda azami dikkat ve şikayetler geliştiği takdirde 112 ya da 184’ü arayıp bilgi vermeleri istenecektir.

HASTA TEMAS DÜZEYİ NEDİR?

Hasta ile temas düzeyi ise yakın temaslı ve temaslı olarak ikiye ayrılmaktadır. Yakın temaslı olanlar koruma önlemi olmadan hastayla (hasta sağlık personeli, hastanede yatan hasta, aynı kapalı ortamda hasta ile 1 metreden daha yakın mesafede en az 15 dk’dan uzun süren teması olan hasta, aynı uçak ya da otobüs ya da başka bir taşıtta iki ön, iki arka ve iki yan koltuktan yakın oturan hasta, aynı ev ya da ofiste oturan hasta vb.) doğrudan temas kurmuş olan kişilerdir.

Temaslı olanlar ise hastayla (aynı kapalı ortamda hasta ile 1 metreden daha uzak mesafede ya da 15 dk’dan daha kısa temas olan vb.) nispeten daha az teması olan kişilerdir.

İster temaslı, isterse yakın temaslı olun, 14 gün boyunca evde kalmanız ve kalabalık yerlere gitmekten kaçınmanız istenecektir. Çalışıyor iseniz ya da öğrenci iseniz aile hekiminizden alacağınız 14 günlük rapor ile evde istirahat etmeye bakmalısınız. Ev ortamında hijyen koşullarını yerine getirmeniz beklenecektir. Teması olmamış kişilerle aynı evi paylaşıyorsanız ev içinde mümkün olduğunca sosyal izolasyonu korumanız gerekecektir. Odanızı ayırıp, oraya 14 günlüğüne yerleşmeniz gerekecektir. odanızı ayıramaz iseniz maske ile aynı odada, sosyal izolasyon mesafenizi koruyup oturabilirsiniz, ancak odayı sık sık havalandırmanız gerekir. Ev halkı ile yine en az 1 m’lik (bazı kaynaklarda 2 m) mesafeniniz korumanız gerekecektir. Ev içinde çok az dolaşmanız istenecektir. Sizin bakımınızı ise tek kişi üstlenmelidir. Odalar, banyo ve tuvaletler sık sık havalandırılmalıdır. Kişisel kullanım eşyalarınızı (havlu, çarşaf vb.) ve olanaklıysa banyo ve tuvaleti ayırmanız gerekecektir. Kullandığınız tabak ve bardak gibi mutfak eşyalarınız da ayrı olmalıdır. Mutfak eşyalarının ortak kullanılmaları durumunda bol bol sabunlu su ile yıkanmalıdırlar. Havlu, çarşaf, kişisel kıyafetler vb. 60-90 derecede normal deterjan ile yıkanmalıdır. Ayrı yatakta yatmanız gerekmektedir. Tuvalet ve banyo ortak kullanılacaksa, günlük temizlenmeleri gerekecektir.

Evdeki ortak kullanılan tüm yüzeyler de silinmelidir (kapı kolları, musluklar, tezgahlar, masa üstleri, su ısıtıcısı, klavye, fare, telefon, tuvalet, yatak, komodin vb.). Banyo ve tuvaletler eldivenle, 1:100’lük sulandırılmış (1 ölçek çamaşır suyu ile 99 ölçek suyun karıştırılması; 500-600 ppm klor) çamaşır suyu (Sodyum hipoklorit Cas No: 7681-52-9) ile günde en az bir defa temizlenmelidir. Belirgin kirlenmiş yüzeyler ise 1:10’luk sulandırılmış çamaşır suyu ile temizlenir.

KİŞİSEL HİJYENE VE BESLENMEYE DİKKAT

Kişisel hijyeniniz de önemlidir. Uygun biçimde kolunuzu siper ederek hapşırmaya, el yıkamaya, kıyafetinizin temizliğine, sık duş almaya vb. özen gösterilmelidir. Ellerinizi kurulamak için tercihen kağıt havlu kullanılmalıdır. Kağıt mendil ve havlularınızın çöpü ayrılmalıdır ve üç gün beklettikten sonra genel çöpe atılmalıdır. Mevcut ise el dezenfektanları da kullanılabilir, ancak su ve sabunun yerini tutmaz.

Kişisel olarak ise kendinize bakmanız son derece önemlidir. Bunun için yeterince sıvı almalısınız (böbrek hastalığınız yoksa günde en az 2 litre). Sıvı olarak su tercih edilmelidir. Sıcak bitki çayları, ayran gibi içecekler de alınabilir. Çorba gibi yemekler de önemli sıvı kaynaklarıdır. Aldığınız sıvılar sizin düzenli idrar çıkarmanızı sağlamalıdır. Yeterince sıvı aldığınız takdirde idrarınız ise berrak olması beklenir. Rengi koyulaşıyorsa yeterince sıvı almadığınız anlamına gelecektedir.

Beslenmenize de dikkat edilmelidir. Bol sebze ve meyveye ve biraz karbonhidrata yer verilmelidir. Tavuk çorbası, sarımsak, zencefil, süt, karanfil, yoğurt, yeşil yapraklı sebzeler ve C vitamini içeren meyveler bağışıklığınızı geliştirecektir. Yeterince gücünüz ve haliniz varsa evde egzersiz yapmanız önerilmektedir.

İlacın katkısı sınırlıdır. Ağrı ve ateşlenme durumunda parasetamol tercih edilmelidir. Bağışıklık sistemini güçlendirmek için ise vitamin C ve çinko; burun tıkanıklığı, öksürük, burun akıntısı gibi şikayetler için ise hekime danışarak uygun ilaçlar alınmalıdır. Kronik hastalığı olanlar ise ilaçlarını aksatmadan devam etmelidirler. Antibiyotiklerin Covid-19’un tedavisinde yerleri yoktur.

Mutlaka doğru ölçüm yapan bir hasta termometresi bulundurmalıdır. Olası şüpheli bazı şikayetlerin ortaya çıkması ya da tereddüt duyulduğu bir durumda 112 ya da 184 aramalıdır. İlgili sağlık birimlerinden gelecek talimatlara uyulmalıdır.