Gelişmekte olan ülkelerin umudu Çin aşıları

Prof. Dr. Hakan YAMAN

Çin aşıları ile tartışmalar sürerken, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) iki Çin kökenli aşının kullanımı için değerlendirmeye aldı. Sinofarm isimli aşı ise 07.05.2021 tarihinde acil kullanım için DSÖ’den onaylandı. Sinofarm DSÖ’ye göre 18 yaş üstü nüfusta iki doz halinde acil amaçlı kullanımı uygun görüldü. Yakınması olan ve hastaneye yatırılan hastalarda %79 oranında etkin olduğu anlaşıldı. Altmış yaş ve üstü bireylerde ise etkisi bilinmediği bildirildi.

Çin’in şu anda ürettiği ve pazarlanmış olan beş çeşit aşısı bulunuyor. Bu aşılar gelişmiş batılı ülkelerde pek ilgi görmedi. Ancak bazı gelişmekte olan ülkelerde yaygın biçimde kullanıldı (Tablo 1).

DSÖ tarafından acil kullanım izni alan Sinopharm aşısı bir devlet kuruluşu tarafından Beijing’te üretiliyor. İncelemede olan ve ülkemizde de iyi bilinen CoronaVac aşısı Sinovac tarafından Pekin’de üretiliyor. CoronaVac da onaylanırsa, halihazırda DSÖ tarafından acil kullanım için onaylanmış altı aşıya katılacak. Sinopharm yanı sıra ikinci inaktive aşı olacak onaylanan grupta. Çin kökenli aşılar acil kullanım izni verilen ilk inaktive aşılar olacak. Batı dünyasının henüz kullanmadığı bir aşı türü olacak.

Her iki aşı Çin’de 250 milyona yakın kişiye yapıldı ve dünyada 45’ten fazla ülke kullanımlarını onayladı.

Çin aşılar DSÖ tarafından acil kullanım için onaylandıkları takdirde dünyada aşı konusundaki erişim sorunlarını da ortadan kaldırmaya adaylardır. DSÖ sıklıkla bildirdiği gibi aşılar dünyaya eşit miktarda dağılım göstermiyor. Batılı ülkeler aşının büyük kısmını çok erkenden sipariş vermiş durumdalar (Şekil 1).

Şekil 1: Covid-19 Aşısının Ülkelere Göre Dağılımları

Kaynak: Quarks. Corona-Impfungen. So ungleich verteilt sind die Corona-Impfstoffe weltweit. Erişim: https://www.quarks.de/. Erişim tarihi: 08.05.2021.

Batı tarafından üretilen aşıların gelişmekte olan ülkelere ihracı sınırlı oldu. Bazıları ise acil kullanım onaylarını henüz yeni almış durumdalar.

Hindistan gibi ülkeler bu durumda özellikle çok muzdaripler, bu nedenle yakında Çin aşılarının yakında onaylanmaları söz konusu olacak. İnaktif aşılar diğer aşılara göre daha az etkin olsalar da DSÖ’nün acil kullanım onay kriteri olan %50’yi aşıyorlar. Bu nedenle onay almaları konusunda engel bulunmuyor. DSÖ’nün titizlikle üzerine önemli bir konu araştırma verilerinin azlığıdır. Özellikle yan etkilerine ilişkin yeterli veri isteniyor.

Çin’in üretmiş olduğu beş aşı, buzdolabında 2–8 °C’de saklanmaları mümkün. Etkinliklerine dair veriler yayınlanmamış olsa da içsel çalışmalardan elde edilen veriler, ondan fazla ülkeden geliyor ve onlarca milyon aşılanan kişiyi kapsıyor.

Tablo 1. Çin’in Ürettiği Beş Aşının Özellikleri

Kaynak: Mallapaty S. China's COVID vaccines are going global - but questions remain. Nature. 2021 May 4. doi: 10.1038/d41586-021-01146-0. Epub ahead of print. PMID: 33948031.

CoronaVac ve Sinopharm aşıları Çin’in kendi nüfusunu aşılamaya planladığı aşılardır. Bunlarla nüfusunun %70’ini bu sene içinde aşılamaya planlıyorlar. Yukarıda bulunan beş aşı Çin otoriteleri tarafından acil kullanım için ruhsatlandırıldılar.

DSÖ’nun Sinopharm’ı onaylamakla birlikte diğer aşıların da aşamalı olarak onaylanmaları olası. Onaylanmaları sadece Batı ülkelerinde kullanılmalarını kolaylaştırmayacak, aynı zamanda gelişmekte olan ülkelerde bu aşılarla aşılanan kişilerin aşı pasaportları ile daha rahat ülkeler arası seyahat etmelerini kolaylaştıracak. Hatta son günlerde CDC, DSÖ ve FDA tarafından yayınlnanan rehberlere göre artık mRNA aşısını tamamlamış (iki doz aşı ve son aşıdan 14 gün geçmiş olması) olmaları, kapalı ortamda dahi diğer aşılanmış kişilerle sosyal mesafe olmadan ve maskesiz toplanmalarına izin veriyor. Şimdiye kadar bu öneriler Johnson&Johnson’un adenovirüs aşıları için de yapıldı. Ancak Çin aşıları da onay alırlarsa DSÖ tarafından belki bu aşıyı yaptıran kişiler için de buna benzer kolaylıklar sağlanır. Ancak yeni çıkan mutasyonlar da bazı soru işaretleri ortaya koyuyor. Ayrıca yapılan son doz aşıdan sonra ne kadar sonra bir rapelin yapılacağı konusunda da belirsizlikler devam ediyor. buna ilişkin Biontech aşısına ilişkin ilk veriler ortaya çıkmış olmakla birlikte, diğer aşılarda belirsizlik devam ediyor.