Karanlıkta kalan bir değer: Orhan Burian

Sertaç ÇELİK

İnsanlık kadar kadim olan kültür tarihi, kuşkusuz sayısız insanın katkısıyla yükselmiştir. Katkıda bulunanlardan kiminin adı, asırlara meydan okurcasına tarihe gururla kazınmış, kiminin adı yaşadığı dönemde şöhretle anılmış, kimininki ise bu imkandan yoksun kalarak yalnızca onu seven ve tanıyan kısıtlı bir kitlenin hafızasında saklı kalmıştır. Keza Türkçe edebiyat ve kültür tarihi de bu ahvaldedir.

Hatırı sayılır nitelikteki yazı ve çevirileriyle Cumhuriyet dönemi edebiyatına önemli katkıda bulunan Orhan Burian, ne yazık ki bugün ismi yalnızca küçük bir kitle tarafından zikredilen kültür emekçilerine bir emsaldir. Orhan Burian kısa yaşamını düşünsel hayata adamış üretken bir yazardır.

25 Aralık 1914'de İstanbul'da dünyaya gelen Orhan Burian, Kabataş lisesini bitirdikten sonra 1932 yılında Milli Eğitim Bakanlığının sınavını birincilikle kazanıp İngiltere'ye gider. Cambridge Üniversitesi’nin Trinity Kolejinde İngiliz Edebiyatı üzerine gördüğü öğrenimini mutattan bir sene önce bitirerek mezun olur. İngiltere'de eğitim gördüğü sırada Cumhuriyet döneminin edebiyat dergilerinden Yücel'e Behçet Kemal Çağlar vasıtasıyla bazı edebi eleştiri yazılarını gönderen Burian’ın yazıları daha sonra bu dergide yayımlanmaya başlar. 1940'da Yücel'in hümanizma hareketi Orhan Burian'ın eseridir.

İngiltere’de mezun olduktan sonra çalışmalarına Fransa'da devam eden Burian 1937 sonbaharında Türkiye'ye döner. Ankara Üniversitesi İngiliz Edebiyatı bölümünde doçent titriyle göreve başlar. Bir müddet İngiliz Edebiyatı derslerine girdikten sonra buradaki görevine ara vererek Princeton Üniversitesi’nde iki yıl boyunca ders verir. Amerika'da bulunduğu sırada çeşitli konferanslar düzenler, toplantılarda konuşmalar yapar..

Burian, başta ''Hamlet", "Othello", "Macbeth", "Atinalı Timon'' olmak üzere yaptığı çeviriler ile dikkatleri üzerine çeker. Shakespeare çevirilerinin yanı sıra Amerikalı yazar Arthur Miller'dan dilimize uyarladığı ''Satıcının Ölümü'' isimli oyun Ankara Devlet Tiyatrosu'nda temsil edilir.

Orhan Burian, İngiliz ve Amerikan edebiyatının nitelikli bir uzmanı olarak yazdığı yazılarını daha sonra kitaplaştırır. Behçet Kemal Çağlar ve Haluk Yusuf Şehsuvaroğlu ile birlikte 1923'ten sonra öne çıkan şairlerin yapıtlarını ve bu yapıtların dergilerde kalmış kısımlarını gözden geçirerek Mütakereden Sonrakiler (1938) başlıklı bir antoloji düzenlerler. Bu antoloji büyük ilgi görür ve kısa sürede tükenir. Burian, bu çalışmayı daha sonra içerisine aldığı yeni isimlerle birlikte genişletir. Burada sözünü ettiği şairlere dair değerlendirmelere de yer verir. Kurtuluştan Sonrakiler  (1946) böylece ortaya çıkar.

Burian, Kurtuluştan Sonrakiler isimli kırk bir şairin şiiriyle hazırladığı antolojisinde en geniş bölümü Nazım Hikmet'e ayırır. Öyle ki, henüz yayımlanmamış olan, fakat aydınlar arasında elden ele dolaştığı için bir hayli maruf olan Kuva-yı Milliye Destanı'ndan uzun bir bölümü ve Hikmet’in on yedi şiirini daha esere dahil eder. Üstelik söz konusu yıllar, Nazım Hikmet’in değil şiirlerinin okunmasının, isminin anılmasının dahi hoşnutsuzlukla karşılandığı karanlık yıllardır.

Burian hayatının son yıllarını daha ziyade tarihi araştırmalar yaparak geçirir. Amerika ve İngiltere'ye yaptığı seyahatler, İngiliz devlet arşivlerindeki çalışmaları, yazacağı eserlere geniş ölçüde bir hazırlık evresi  oluşturur. Yayımlanan on sekiz eserinin yanı sıra bilim dergilerindeki incelemelerinin de daha sonra kitaplaştırılmasıyla bu sayının yirmi beşin üstüne çıktığı tahmin edilir. Bilinen yazılarının sayısı ise iki yüze yakındır.

Bir dönem yayın hayatında varlık gösteren Ufuklar dergisi de onun emeğinin ürünüdür. Ki söz konusu dergi onun ölümünden sonra Vedat Günyol tarafından yeniden yayın hayatına kazandırılır.

1952 yılında ise Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesinin temsilcisi olarak UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Genel Kurulu ve Yönetim Kurulu üyeliklerine seçilir. Ne var ki 1952 yılının sonlarına doğru mide kanserine yakalanır. Geçirdiği ameliyat sonrası öyle umutsuzdur ki, "Artık ben de tesadüfen yaşayanlardan biriyim," der dostu şair Mehmet Başaran'a. Ancak hastalığından ziyade Ufuklar'ın Ocak sayısının gecikmesidir ona sıkıntı veren. Öyle ki duyduğu bu sıkıntıyı yazdığı bir özür notuyla okurlarıyla da paylaşır. Ufuklar'ın son sayısını 1953 yılının Mart ayında çıkardıktan sonra 5 Mayıs 1953 tarihinde tedavi gördüğü Gülhane Askeri Tıp Akademisi'nde 39 yaşında hayata gözlerini yumar. Cenazesi 7 Mayıs 1953 günü Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi'ndeki törenden sonra Cebeci mezarlığında  toprağa verilir.

Orhan Burian bir yazısında ölenlerin arkasından, şöyle demişti "Yaşayan taraflarını bilmek ve sevmek, onlarla ayrılmamacasına beraber olmak demektir,"

Biz de onu anarken zamanın içinden kendisine şöyle sesleniyoruz: "İçin rahat olsun  büyük insan: İyi insanlar, iyi sanatçılar, iyi düşünürler… Onlar daima seninle beraber olacaktır."

ESERLERİ

ÇEVİRİLERİ:

Bahçıvan.Rabindranath Tagore'dan çevrilmiştir. (1938)

Othello.William Shakespear'den çevrilmiştir. (1940)

Denize Giden Atlılar. John Millington Synge'den çevrilmiştir.(1940)

Beğendiğiniz Gibi. William Shakespeare'den çevrilmiştir (1943)

Kabahat Kendimizde.Matthew Barrie'den (1944)

Atinalı Timon.William Shakespeare (1944)

Hamlet.William Shakespeare (1945)

Yeni Dünya.Aldous Leonard Huxley (1945)

Kara Ağaçlar Altında.Eugene O'Neil (1945)

Macbeth.William Shakespeare (1946)

Satıcının Ölümü.Arthur Miller (1952)

İNCELEMELERİ:

Babıali nezdinde 3.İngiliz elçisi Lello'nun muhtırası .(1952)

Byron ve Türkler. (1938)

Gothe ile Byron. (1949)

Emerson Gözüyle Gothe. Ankara Üniversitesi Dil Fakültesi Dergisi Cilt 7 Sayı 3

İngiltere'de Yazılmış İlk Türk Şiiri. Aynı dergi Cilt 7 Sayı 4

Bozuk İdareden Şikayetçi İki Şair.  Aynı dergi Cilt 8 Sayı 4

Türk-İngiliz Münasebetlerinin İlk Yılları. Cilt 9 Sayı 1-2

Kraliçe Elizabeth'den 3.Sultan Murad'a Gelen Hediyenin Hikayesi Aynı yer

Türkiye Hakkında Dört İngiliz Seyahatnamesi. Belleten dergisi,Cilt 15 Sayı 58

Üç Yıl Önce Memleketimizi Gezen İngilizlerden Peter Mundy. Belleten,Cilt 16 Sayı 61

An İntroduction to Hardy's Novels. Modern Language Review,1951 (82 sayfalık bir tetkik)

İnterest of the English in Turkey As Reflected in English Literature of the Renaisance,Oriens. (Milletlerarası Şark Tetkikler Cemiyeti Mecmuası) Cilt 5 Nr. 2,1952

Shakespeare in Turkey. Shakespeare Quarterly,1951

Theater in Turkey, May Player Magazine,1951

Ölümünün Yüzüncü Yıldönümünde Wordsworth. Ankara Üniversitesi Dil Fakültesi Dergisi,Cilt 8 1950

Yücel ve Ufuklar'daki çeşitli konularla ilgili yazıları.

ANTOLOJİLERİ:

Mütarekeden Sonrakiler. (1918-1938) 1938 Çituri Biraderler Basımevi.Behçet Kemal Çağlar ve Haluk Y. Şehsuvaroğlu ile birlikte.

Kurtuluştan Sonrakiler. 2. basım.İstnabul 1946.Pulhan Basımevi.

TİYATRO OYUNLARI:

Ceylan Çocuk (Bir perde)

Canın Yongası (Üç perdelik dram