Katılım düşse de irade teslim alınamadı

Aydın BOLKAN

16 Nisan referandumda geçici sonuçlar YSK tarafından açıklanmadan, AA üzerinden yapılan manipülasyonla Evet'in kazandığı açıklandı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Başbakan Yıldırım klasik balkon konuşmalarını da yaptılar. Fakat referandum sonuçlarının baskı, hile ve şaibeyle oluşturulduğu yönünde kanaatler de çok güçlü. Hükümetin YSK'ya müdahalesiyle mühürsüz 2.5 milyon oyun geçerli sayılması seçim aritmetiğini değiştirdi.

Türkiye adil ve demokratik olmayan bir referandum sürecini yaşadı. OHAL koşullarında gidilen referandum, tıpkı 1990'lı yılların seçimlerini andırdı. Erzurum, Amed, Muş, Bitlis, Van gibi bir çok ilde ilan edilen sokağa çıkma yasakları, baskılar, gözaltılar ve tutuklamalar nedeniyle 1990'lı yıllar gibi göçertme politikası uygulandı. Nusaybin, Cizre, Sur, İdil, Şırnak, Yüksekova'da kentler yerle bir edilerek halk göçe zorlandı. Bir çok kent boşaldı, boşaltıldı.

Sandıklar, karakollara, seçmenin haberinin olmadığı okullara taşınırken, Kürt illerinde tüm okullar polis, asker ve korucu baskısı altına alındı. Kırsal kesimde halk açık oy kullanmaya zorlandı. Devletin bu politikaları sonucunda seçmen sayısı artmasına rağmen sandığa gidemeyenlerin sayısında patlama yaşandı. Kürdistan'da Dersim dışında tüm kentlerde düşüş yaşandı.çHükümetin bu göçertme politikası nedeniyle referanduma katılım oranı Kürt illeri'nde yüzde 1-11 puan arasında düşüş gösterdi.

1 Kasım seçimi ile 16 Nisan referandumu katılımı oranları karşılaştırıldığında seçime katılma oranını Kürdistan'da nispeten düşerken, diğer bölgelerde artışlar yaşandı. AKP'nin oy depolarında katılım oranları yüzde 90'a ulaşırken, Kürdistan'da katılım oranı yüzde 80 düzeyinde kaldı.

Bunun en temel nedeni kuşkusuz 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında ilan edilen OHAL ile birlikte bölgeye yönelik baskıların, HDP, DBP'ye yönelik siyasal soykırım operasyonların kesintisiz olarak sürdürülmesidir. Askeri operasyonlar nedeniyle konulan sokağa çıkma yasakları, referandum günü sandıklarda estirilen baskı ve şiddet sarmalı, katılım oranlarını etkiledi.

Baskılar, gözaltılar, siyasal soykırım operasyonlarıyla Kürt illerinde halkın sandığa gitmesini engelleyen AKP hükümeti buna rağmen Kürt illerinde istediği sonuca ulaşamadı.

METROPOLLERIN KADERINI KÜRTLER BELİRLEDİ

Türkiye'nin 8 büyük ilinde AKP ve MHP ciddi hezimet yaşadı. Bu kentlerin başında da Kürt göçünün yoğun olduğu, Adana, Hatay, Mersin, İstanbul, İzmir, Denizli, Aydın gibi kentler gelmektedir. Metropollerde yaşayan Kürtler sandığa yoğun bir katılım göstererek Hayır tercihini kullandı. Metropollerde Kürtlerin yoğunluklu olarak yaşadığı ilçeler incelendiğinde bu görülecektir. İzmir ve Aydın dışında AKP-MHP bloğunun oyları yüzde yüzde 60-65 bandında iken, bu yüzde 50'nin altına düşmüştür., Kürdistan'a göre baskıların çok fazla hissedilmediği metropollerde Kürtler, referandumda AKP politikalarına hayır dediler. Metropollerde, AKP-MHP ittifakı nedeniyle Kürt seçmen AKP'den ciddi bir kopuş da yaşadı. Tıpkı 1991 seçimlerinde olduğu gibi.

HDP ve Kürtler açısından referandum sonuçları irdelendiğinde ise iktidarın tüm söylemleri ve politikaları Kürt illerindeki referandum sonuçlarıyla çöktü. Belediyelere kayyum atanması gerekçelerinin yanıcsıra HDP ve DBP'yi bitirmek amacıyla Başta HDP Genel Başkanları olmak üzere, milletvekilleri, belediye başkanları, parti aktivistleri ve yöneticilerinin tutuklanmasının Kürtlerin seçmen tercihlerini değiştirmeyeceğini de ortaya koydu.

AKP bu başkanlık modeliyle Türkiye'de da rbölge seçim sistemini de getirerek 2 partili bir sistemi hedeflerken, Kürt gerçekliğini gözardı etti. AKP bu referandumun kazananı olarak gözükse de, uzun vadede yaşayacağı meşruiyet tartışması nedeniyle, AKP içerisinde yeni oluşumların da kapısı aralanacak, bu AKP’yi de etkileyecektir.

YIKILAN KENTLER AKP POLİTİKALARINA HAYIR DEDI

AKP iktidarının 15 Temmuz darbesi sonrasında, Kürt illerinde belediyeler ile başlayarak HDP ve DBP'ye yönelik etkisizleştirme ve bitirme operasyonu referandum sonuçlarıyla bir kez daha açığa çıktı. Özyönetim direnişlerinin olduğu Sur, Dargeçit, Derik, Varto,Nusaybin, Şırnak merkez, İdil, Cizre ve Silopi'de sandığa katılım oranı düşmesine rağmen halk AKP'nin başkanlık sistemine vize vermedi.

AMED'DE KIRSAL'DA KATILIM ORANI DÜŞTÜ

Diyarbakır'da kırsal kesimdeki baskılara rağmen 3 ilçe dışında tüm ilçeler de yüzde 50 ile 85 arasında hayır oyları çıktı. Kayyum atanan ilçelerden Kayapınar yüzde 69, Sur yüzde 64, Bismil yüzde 74, Silvan yüzde 78, Dicle yüzde 59, Hazro yüzde 75, Silvan yüzde 78, Çınar yüzde 57, Eğil yüzde 51, Kulp yüzde 59 hayır oyuyla AKP hükümetinin politikalarını boşa çıkardı. Diyarbakır'da katılım oranı 1 Kasım'da yüzde 85.5 iken, referandumda yüzde 80.7'ye düştü.

YIKILAN KENT NUSAYBİN'DE KATILIM 10 PUAN DÜŞTÜ

Yine Mardin'de katılım oranı 1 Kasım'da yüzde 86.4 iken, referandumda yüzde 82.2'ye geriledi. Mardin'de yaşanan göç nedeniyle halk sandıklara gidemedi. Mardin'de yerle bir edilen Nusaybin'de katılım oranı yüzde 76 olarak gerçekleşirken, Hayır oyları yüzde 78 olarak çıktı. Yine Dargeçit'te katılım oranı yüzde 76 olarak gerçekleşirken, Hayır oylarının oranı da yüzde 73 olarak gerçekleşti. Yine Derik yüzde 73 ile hayır derken, bu oran Kızıltepe'de yüzde 71 olarak gerçekleşti.

HAKKARİ'DE KATILIM DÜŞTÜ

HDP'nin 1 Kasım seçimlerinde 3 milletvekili kazandığı Hakkari'de seçime katılma oranı 1 Kasım'a göre yüzde 8.4 düştü. Buna rağmen Yüksekova yüzde 77, Çukurca yüzde 65 ve Hakkari Merkez'de yüzde 72 oranında hayır oyu çıktı.

ŞIRNAK'TA KATILIM YÜZDE 7.6 DÜŞTÜ

HDP'nin 1 Kasım seçimlerinde tüm milletvekilliklerini aldığı kentlerden biri olan Şırnak'ta da seçime katılma oranında düşüş yaşandı. Şırnak merkez, İdil, Silopi ve Cizre kent merkezlerinde ciddi anlamda göç yaşandı.

Şırnak genelinde, 1 Kasım seçimlerinde yüzde 90.4 olan seçime katılma oranı yüzde 83.8'geriledi. Şırnak'ın Beytüşşebab, İdil ilçelerinde 1 Kasım'a göre yüzde 10-15 arasında düşüş yaşandı. Yerle bir edilen Cizre ve Silopi'de ise kentte bulunan halk sandıklara aktı. Bu iki ilçede önceki seçime göre katılım 5 puan düşerken, katılım oranı yüzde 85 düzeyinde gerçekleşti. Kentte gelemeyenler ise oy kullanamadı.

VAN KIRSALINDA BASKILAR 90'LARI ARATMADI

1 Kasım seçimlerinde HDP açısından ciddi sonuçların alındığı Van'da katılım oranı yüzde 81.2'den yüzde 75'e düştü. Baskılar nedeniyle HDP çalışmalarının engellendiği Van'ın kırsal ilçeleri Erçiş, Muradiye, Saray, Gürpınar, Çaldıran ve Özalp’ta referanduma katılma oranı yüzde 6-11 arasında düşüşler yaşadı. Van'da Kayyum atanan Erciş yüzde 52, Başkale yüzde 81, Saray yüzde 71, Özalp yüzde 78, Çaldıran yüzde 66, Muradiye'de yüzde 78 hayır oyu verdi.

IĞDIR'DA MHP ERİDİ

Katılım oranı 5 puan düşen Iğdır'da ise rekor hayır oyu çıktı. 1 Kasım seçimlerinde yüzde 81 olarak gerçekleşen katılım oranı yüzde 76'ya düşmesine karşın hayır oyları yüzde 65 civarında gerçekleşti. Bu kentte hem AKP hemde MHP tabanında ciddi bir erime açığa çıktı.

MUŞ’TA BELGİRGİN DÜŞÜŞ

HDP'nin her seçimde yüzde 55-65 bandında oy aldığı Muş'ta seçime katılım oranında görünür bir düşüş yaşandı. 1 Kasım seçimlerinde yüzde 84.4 olan seçime katılım oranı yüzde 78,9'a düştü. Bu düşüşe rağmen Varto yüzde 86 ile rekor hayır oy çıkan ilçeler arasında yerini alırken, Malazgirt ve Bulanık'ta yüzde 71 hayır oyu çıktı. Muş'da seçime katılım oranı yüzde 78.9 iken HDP'nin oy deposu olarak bilinen bu üç ilçede katılım oranı Bulanık ve Malazgirt'te yüzde 74 Varto'da ise yüzde 77 olarak gerçekleşti.. 1 Kasım 2015 seçimlerinde Bulanık ve Malazgirt'te yüzde 85, Varto'da ise katılım oranı yüzde 86 olarak gerçekleşti. Muş'un tüm ilçelerinde katılım oranları düşerken, Muş'ta Arapların yaşadığı ve AKP'ye blok oy çıkan Hasköy ilçesi' yüzde 98.8 katılım oranıyla Türkiye rekorunu da kırdı. Muş ortalaması yüzde 78.9 iken Hasköy katılımı yüzde 20 fazla gerçekleşti. Hasköy'de seçim sandıkları açıklandığında 47 sandığın çoğunda, yüzde 100'e varan oy kullanımı olduğu da geçmiş seçimierin deneyimlerine dayanarak söyleyebilidiz,.

AĞRI'DA KATILIM 4 PUAN DÜŞTÜ

Ağrı'da 1 Kasımseçimlerinde seçime katılma oranı yüzde 75.3 iken referanduma katılım oranı yüzde 71 olarak gerçekleşti. Fakat Ağrı'da katılım oranları ilçeler bazında değişkenlikler gösterdi. Bu oran HDP'nin ciddi oy aldığı Patnos'da yüzde 65, kayyum atanan ilçelerden Diyadin'de yüzde 67 olarak gerçekleşti.

ERZURUM'DA KÜRT iLÇELERİNDE KATILIM ORANI DÜŞTÜ

Erzurum'da 1 Kasım'da seçime katılım oranı yüzde 84 olarak gerçekleşirken, referandumda ise yüzde 84.8 olarak gerçekleşti. Belediyeleri HDP'de bulunan ve kayyum atanan Karaçoban'da yüzde 66, Karayazı yüzde 60, Tekman yüzde 59, Hınıs yüzde 48,7 hayır çıktı. Erzurum'da Kürtlerin olmadığı ilçelerde seçime katılma oranı yüzde 85-91 arasında değişkenlik gösterirken, Tekman'da katılım oranı yüzde 74, Karaçoban yüzde 70, Karayazı yüzde 77 olarak gerrçekleşti. Kürt ilçelerinde katılım oranlarında ciddi düşüklük yaşanmasına rağmen, diğer ilçelerde ortalamanın çok üzerinde katılımlar olduğu da seçim sonuçlarında görüldü.

KÜRT İLLERİNDE SADECE DERSİM'DE KATILIM ÜÇ PUAN ARTTI

Kürt illerinde katılımın arttığı tek il Dersim oldu. Dersim'de katılım oranı üç puan artarken, Çemişgezek ilçesi dışında tüm ilçelerde Hayır oyları yüzde 73 ile 90 arasında değişkenlik gösterdi. Pertek yüzde 73 ile en düşük hayır çıkarken, bu oran Ovacık'ta yüzde 90 olarak gerçekleşti.

Ağrı'da seçime katılım oranı yüzde 4, Bitlis'te yüzde 3, Siirt'te yüzde 2.5 Ardahan'da yüzde 1.7 Kars'da yüzde 1.7 düzeyinde düşüşler yaşandı. Bunun dışında geçersiz oyların en fazla geçersiz yaşandığı iller ise Kürt illeri oldu. Diyarbakır'da 25 bin geçersiz oy ile ilk sırayı alırken, Urfa 16 bin, Van 15 bin, Ağrı 6 bin, Elazığ 7 bin, Erzurum 7 bin, Hakkar i5 bin, Siirt 5 bin, Bingöl 5 bin, Batman 7 bin, Bitlis 4 bin ve Antep7de 15 bin oy geçersiz olduğu için iptal edildi.

Yukarıda belirtilenlerin dışında bazı bölgelerde seçmen iradesini etkileyen ve engelleyen onlarca olay yaşandı. Buna rağmen, Kürt illerinde, Kürtler, ciddi anlamda AKP'nin politikalarına ve sistem değişikliği girişimine karşı tavrını koydu ve " hayır" dedi. Bu "hayır"ın Kürtler tarafından bir başka anlamı da vardı. AKP iktidarına, Kürt sorununu şiddet, baskı içeren 90'lı yılların politikalarıyla çözülemeyeceği mesajını da verdi.