Popülizm nasıl ortaya çıktı?
Furkan ÇAY*
Popülizmin tarihsel kökenleri Roma İmparatorluğu dönemine kadar uzansa da ilk gelişkin örneği Çarlık Rusyası'nda 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmıştı. Rus popülizmi; narod (halk) sözcüğünden türemişti ve Köylü Sosyalizmi olarakta adlandırılıyordu.
Çar Alexander II’nin öncülüğünde gerçekleşen "büyük reformlar" sonucu Rus köylüsü feodalizmin zincirlerinden kurtulmuştu fakat Narodnikler olarak bilinen Rus entelijansiyası bu reformlardan pek hoşnut değildi. Verilen sözler ile Rus toplumunun yoksuluğu arasındaki bariz uçurumu görüyor ve Rus köylüsünün ekonomik durumunda herhangi bir iyileşme olmadığını, yani yoksul kalmaya devam ettiğini belirtiyordu. Bu yüzden iktidara ortak olmak için Rus köylüsü ile birlikte hareket etmek istiyordu. Bu dönem üzerine en ayrıntılı çalışma İtalyan Franco Venturi tarafindan 1952 yılında yapılmıştı ve Franco kitabında Rus popülizmine en büyük katkıyı yapan entelektüellerin Herzen, Bakunin ve Çernisevski olduğunu belirtiyordu.
1876’da Zemlya i Volya (Toprak ve Özgürlük) olarak ortaya çıkan popülist nüvelere sahip Rusya’nın ilk siyasi partisi ise Narodniklerin bir devamı olarak ortaya çıkmıştı. Rusya’nın geleceğinin batı orijinli ideololjiler olan kapitalizm ve bireyselcilik yerine kolektif yaşamda olduğunu düşünüyor ve köylülere olan güvenlerini açıkça ifade ediyorlardı. Bu popülist partiye göre Rusya’daki salgını sona erdirecek olan köy komünleriydi.
1870’lerin sonlarına doğru ise polis baskısından yılan Zemlya i Volya sadece sosyal devrimin yeterli olmayacağını düşünüyor ve siyasal devrimin gerekliliğini de vurguluyordu. Bundan mütevellit, Rus entelijansiyası Çar II. Alexander’ı, öldürmek için köylülerle işbirliğine gitmek istedi fakat köylüden umduğunu bulamayan Narodnikler Çar'a karşı çeşitli suikast girişiminde bulundular. Alexander II, 1881 yılında 3.suikast girişiminde öldürüldü fakat yerine gelen oğlu Çar Alexander III azmettiricileri astırdı ve popülist parti üzerinde büyük bir baskı kurdu. Her ne kadar popülist parti bu dönemde eski etkinliğini yitirse de, ortaya attıkları fikirler Sovyet Rusya döneminde Marksist bir nüve kazandı.
Popülist teriminin etimolojik kökeni ise Amerika’daki "Granger ve "Greenbackers" olarak bilinen 19.yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan çiftçi hareketine dayanıyordu. Amerikan çiftçileri güneydeki pamuk fiyatlarının azami artışından ve kuraklıktan etkilenmiş büyük bir borç içerisine girmişlerdi. Bu yüzden çiftçiler yanlarına işçi sendikalarını da alarak People's Party (Halk Partisi) adı ile parti kurmuşlardı. Çiftçiler düşük vergi, kapitalistlerin denetimi, trenyollarının millileştirilmesi, altın standardı olarak bilinen sistemin ilga edilmesi, 8 saatlik işgücünün yasallaşması ve kadınlara oy verilmesi gibi taleplerde bulundular. Bu yüzden popülist parti ilerici olarak düşünülüyordu. Daha sonradan, parti içinde çeşitli hizipleşmeler oluştu. Bir taraf Demokratlarla birleşmeyi düşünüyor diger tarafsa popülistler olarak bağımsızlığı tercih ediyorlardı. Sonunda birleşme yanlıları kazandı ve 1896 seçimlerinde William Jennings Bryan, Başkanlık seçimlerine aday oldu fakat kaybetti. Yine de seçim süresindeki popülist vaatleri Amerikan siyasetinde silinmez bir iz bıraktı..
Bir sonraki yazıda popülizmin Osmanlı'ya nasıl geldiğinden bahsedeceğim.
* Szeged Üniversitesi Siyaset Bilimi doktora öğrencisi
Kaynakça
Zafer Toprak, Türkiye’de Popülizm 1908-1923, ss. 25-43
Cas Mudde, 2015, A Brief History of Populism, The Week, URL: https://theweek.com/articles/579018/brief-history-populism
Angela Hawkins, Populism in Russia
