Çin’in gözü 1 trilyon dolarlık Afgan madenlerinde

ARTI GERÇEK - Bloomberg Haber Ajansı, Taliban’ın yönetimi ele geçirmesinden sonra ülkedeki çok nadir ve değerli madenlerin gündeme geldiği ve Çin’in gözünün bu madenlerde olduğunu yazdı. Türkiye’nin de umut beslediği bu madenler için Çin’in en büyük kozu, altyapı yatırımları…

Makalenin özeti şöyle:

ABD 2001'de Afganistan'ı işgal ettiğinde, küresel ekonomi çok farklı bir tabloya sahipti: Tesla Inc. henüz kurulmamıştı, iPhone yoktu ve yapay zeka en iyi Steven Spielberg filmi olarak biliniyordu.

Şimdi üçü de, nadir toprak elementleri de dahil olmak üzere bir dizi mineralden yapılan yüksek teknoloji çipleri ve büyük kapasiteli pillerdeki gelişmelerin yönlendirdiği modern bir ekonominin en uç noktasında. 

Ve Afganistan, dünyanın en büyük lityum rezervleri de dahil olmak üzere, 1 trilyon dolar veya daha fazla olduğu tahmin edilen rezervlerin üzerinde oturuyor - eğer biri onları yeraltından çıkarabilirse tabii…

TEOKRASİ DAYATMASI

Kırk yıllık savaş - önce Sovyetler Birliği ile, sonra savaşan kabileler arasında, sonra ABD ile - böyle bir gelişmenin olmasını engelledi. Bu durumun yakın zamanda değişmesi beklenmiyor, Taliban zaten Afganistan'ı müreffeh bir geleceğe götürmek yerine kadın hakları ve diğer temel özgürlükler konusunda zamanı geri çeviren bir teokrasiyi yeniden dayatmak istediğini açıkça gösteriyor.

Ancak bu karanlık tablonun karşısında şu anda Pekin tarafından desteklenen iyimser bir bakış açısı da var: Taliban, rakip etnik grupların savaş ağalarıyla "kapsayıcı" bir hükümet oluşturuyor, kadınlar ve azınlıklar için asgari düzeyde temel insan haklarına izin vereceğine ilişkin açıklamalar yapıyor. 

2003'ten 2020'ye kadar Halk Kurtuluş Ordusu'nda kıdemli albay olan Zhou Bo, New York Times'ta bir köşe yazısında, "ABD'nin çekilmesiyle Pekin, Kabil'in en çok ihtiyaç duyduğu şeyi sunabilir: Siyasi tarafsızlık ve ekonomik yatırım. Afganistan, Çin'in en çok ödüllendirdiği şeye sahip: Altyapı ve sanayi inşasında fırsatlar - Çin'in yeteneklerinin tartışılmaz bir şekilde eşsiz olduğu alanlar - ve bunu karşılığında kullanılmayan maden yataklarındaki 1 trilyon dolara erişim."

Elbette bu gerçekleşmesi kolay bir senaryo değil. Neler olabileceği önümüzdeki birkaç hafta içinde ne olacağına bağlı. ABD, 20 yıllık savaşı sona erdiren acele bir asker geri çekilmesinin ardından binlerce Amerikalıyı ve savunmasız Afganları tahliye etmek için yarışıyor olsa da, Başkan Joe Biden hala Taliban liderliğindeki herhangi bir yeni hükümeti dünya sahnesinde tecrit etme ve çoğu şirketin iş yapmasını engelleme gücüne sahip. 

G-7 salı günü yaptığı açıklamada, herhangi bir Afgan hükümetinin meşruiyetinin, kadınlar ve azınlıklar için insan haklarının sağlanması da dahil olmak üzere uluslararası yükümlülüklere bağlılığına bağlı olduğunu söyledi. Grup, sanal liderler toplantısından sonra, "Afgan partilerini sözleriyle değil eylemleriyle değerlendireceğiz" dedi.

ÇİN İÇİN AFGANİSTAN STRATEJİK ÖNEME SAHİP

Çin için Afganistan ekonomik ve stratejik değere sahip. Pekin defalarca Taliban'a teröristlerin Çin'e yönelik saldırılar planlamasını önleme çağrısında bulundular ve güçlü ekonomik bağları istikrarı sağlamanın anahtarı olarak gördüler. Çin’in ayrıca, komşu Pakistan'da yaklaşık 60 milyar dolarlık projeyi içeren altyapı yatırımı var. Pekin, bu madenlerin Pakistan üzerinden taşınması hesabını yapıyor..
ABD'li yetkililer, 2010 yılında Afganistan'ın 1 trilyon dolarlık keşfedilmemiş maden yataklarına sahip olduğunu tahmin etmişti. Dönemin Afgan hükümeti, bunların üç kat daha değerli olduğunu söylemişti.

Afganistan’ın sahip olduğu madenler, küresel yeşil enerji geçişi için kritik öneme sahip lityum, nadir toprak elementleri ve bakır rezervlerini içeriyor. Ancak denize kıyısı olmayan ülkedeki zayıf altyapı ve zayıf güvenlik, maden çıkarma ve rezervlerden yararlanma çabalarını bugüne kadar engelledi.

Taliban’ın yönetimş ele geçirmesi, pil malzemeleri tedarik zinciri için kritik bir zamanda geliyor: Üreticiler, Macquarie'nin "sürekli açık" olarak adlandırdığı şeyden önce lityum arzını güvence altına almak için daha fazlayatırım yapmak istiyorlar. 

ABD, Japonya ve Avrupa, kalıcı mıknatıslar gibi öğelerde kullanılan nadir toprak elementleri için Çin'e olan bağımlılıklarını kesmeye çalışıyorlar.

Afganistan’da daha önce ağzı yanan Çin’in gözü bu madenlerde.

Ancak kısa süre önce ülkeden kaçan 26 yaşındaki teknoloji girişimcisi Sarah Wahedi, "Herkes kriz modunda. Taliban'ın davranışında büyük bir revizyon olmadıkça girişimcilerin işe geri dönmesi ihtimalini görmüyorum. Ve şu ana kadar da bunun olacağını düşünmeme neden olan hiçbir şey yok" yorumu yapıyor.