Geçtiğimiz günlerde küresel anlamda kömürlü termik santrallerin fotoğrafını çeken önemli bir rapor yayınlandı. Rapor, aralarında Sierra Club, Enerji ve Temiz Hava Araştırma Merkezi (CREA), Climate Risk Horizons, GreenID, Ekosfer ve Avrupa İklim Eylem Ağı’ndan (CAN Europe) uzmanların yer aldığı Global Energy Monitor (GEM) tarafından hazırlandı.

Kömürlü termik santrallerin küresel takibin yapan Yükseliş ve Çöküş 2021 raporu , 2020 yılında Çin’de yeni kömürlü termik santral kapasitesinde görülen keskin artışın dünyanın geri kalanında yaşanan küçülmeden büyük olduğunu, yeni kömür santrali kurulu gücünün 2015 yılından beri dünyada ilk defa artmasına neden olduğunu ortaya koydu.

2020’de toplam 37,8 GW kurulu güce sahip kömürlü termik santral emekli edildi. Ancak Çin’in 38,4 GW’lık yeni kömürlü termik santral kurulu gücü, ABD 11,3 GW ve Avrupa Birliği üyesi 27 ülkenin 10,1 GW ile başı çektiği bu 37,5 GW’lık rekor düzeydeki emekliliklere gölge düşürdü.

Çin, dünyada işletmeye alınan yeni kömürlü termik santral kurulu gücündeki payını 2019 yılındaki yüzde 64’ten 2020 yılında yüzde 76 çıkararak, küresel kömürlü termik santral filosunun 2020 yılında 12,5 GW büyümesine neden oldu.

Çin’in kömür santral projesi ve inşaatındaki büyük artış, Covid-19 pandemisinden kaynaklanan ekonomik yavaşlamanın ardından Mart 2020’de, eyaletlerin kömür projelerini ekonomilerini canlandırmak için kullanmalarıyla başladı. Merkezi yönetiminin yeni kömürlü termik santral lisans kısıtlamalarını gevşetmesi ve mega kömür projelerine kredileri artırmasıyla birlikte eyalet bazında başlatılan bu büyümenin önü açıldı.

2020 yılında Türkiye, kömür sektörü geçmişte yaptığı hatalarla yüzleşti.

Uzun süredir planlanan bazı santraller resmen iptal edildi, birkaç işletmedeki santral yeni emisyon standartlarına uymadıkları için geçici olarak kapatıldı ve teşvik paketlerine rağmen yeni kömürlü termik santraller yatırımcı çekemedi.

Biraz da Türkiye’de kömürlü termik santraller tarafında neler olmuş diye bakalım:

- Türkiye’de son bir yılda 26 kömürlü termik santral projesi iptal edildi.

- İzin-lisans aşamasındaki kömür kapasitesi, ulusal ölçekte sağlanan teşviklere rağmen, 2015'teki 59,2 GW seviyesinden 2020’de 20,4 GW'a geriledi, yani yaklaşık 40 GW’lık kapasite rafa kalktı.

- Bu durum proje stoğunda yüzde 66 oranında bir düşüş anlamına geliyor. Sadece 2020 yılında 21, 2021’de ise beş kömürlü termik santral projesi ya iptal edildi ya da rafa kalktı.

- Kamuoyu tepkisinin artması ve yatırımcıların iştahının azalmasıyla, Türkiye’deki yetkililer kömür projelerinin finansmanı için yüzünü Çin’e döndü. Türkiye’de yeni kömür projelerinin hayata geçmesi için yegâne olanak Çinli yatırımcılar olarak görülüyor. 1,3 GW kurulu gücündeki EMBA Hunutlu Termik Santrali’nin inşaatı, Çin’den alınan 1,38 milyar dolarlık finansman sayesinde devam ediyor. Çinli inşaat ve madencilik firmalarının 1,6 GW’lık Kirazlıdere Termik Santrali’nin finansmanıyla ilgilendiği belirtilirken, Türkiye Varlık Fonu, Kahramanmaraş'ta planlanan ve 1,8 GW kurulu güçteki Afşin C Termik Santral projesine yönelik 2021’de gerçekleştireceği ihale için Çinli şirketlerin dikkatini çekmeye çalışıyor.

- Trakya bölgesinde toplam 2 GW’lık yeni kömür projesi (Eren-1 Termik Santrali, Çerkezköy Termik Santrali ve Vize Termik Santrali) ve Afşin Elbistan Termik Santrali’nin 4GW’lık ek kapasite projesi iptal edildi.

- 1,1 GW’lık Eskişehir Alpu Termik Santrali projesi ise yedi kez ihaleye çıkarıldı ancak yatırımcı bulamadı.

- Geliştirme aşamasındaki kömürlü termik santral kapasitesinde yaşanan bu küçülme, çevre örgütleri ve yöre insanlarının itirazları, yüklü teşviklerle desteklenmesine rağmen kömürlü termik santrallerin finansman bulmakta zorluk çekmesi ve Türk Lirası’nın zayıflaması gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanıyor.

- Türk Lirası’nın değer kaybetmesi, yabancı para cinsinden borçlanan bazı elektrik şirketlerinin kazançlarının maliyetlerinin altında kalma ihtimali ile karşı karşıya oldukları anlamına geliyor.

- 2020’de Türkiye’de yeni kömürlü termik santral işletmeye alınmadı. 1 Ocak 2020 tarihine kadar yeni baca filtre sistemi kurmayan beş santralin mühürlenmesiyle birlikte, 2019’da kömürden elektrik üretim kapasitesi 19,5 GW’tan 2020 yılında 18,1 GW’a düşerek Türkiye tarihinde ilk defa küçüldü.

Kömürün finansmanı meselesinde ufak bir Çin parantezi daha açmak gerekli. Halihazırda, hem ülke içinde hem de ülke dışında, kömürlü termik santral geliştirilmesinde önemli bir rol oynayan Çin’in yabancı ülkelerde faaliyet gösteren Çinli kömür şirketlerinin planlarını desteklemek için sağladığı finansmanı ne kadar artıracağı önemli. 2020’de aktif büyüklüğüne göre dünyanın en büyük bankası olan Industrial and Commercial Bank of China'nın (ICBC) Kenya'daki Lamu Kömürlü Termik Santrali için planlanan 1,2 milyar dolarlık kredi anlaşmasından çekilmesi bir dönüm noktası oldu. Ancak ICBC, Zimbabwe'deki 2,8 GW’lık mega Sengwa projesi de dahil olmak üzere, birçok yurt dışı kömürlü termik santral projesi finansman fırsatını dikkate almaya devam ediyor.

Birleşmiş Milletler Sorumlu Bankacılık İlkeleri girişimi imzacısı olan ICBC’nin, imza tarihinden itibaren hiçbir kömürlü termik santralle finansman sağlamaması gerekiyor. Çin Hükümeti, 2060’a kadar tamamen karbon nötr olmak niyetindeyse, bu talimatı diğer ulusal finans kuruluşlarına da iletmesi gerekiyor.

2020 yılında kömürlü termik santralle alanında ne gibi gelişmeler yaşanmış, şöyle bir bakalım:

- Çin’in 2020’de işletmeye aldığı 38,4 GW’lık yeni kömürlü termik santral kapasitesi, aynı yıl dünyada işletmeye alınan yeni kömürlü termik santral kapasitesinin (50,3 GW) yüzde 76’sını teşkil etti. Çin hariç tutulduğunda, dünyada 11,9 GW kurulu güce sahip yeni kömürlü santral işletmeye alındı ve küresel kömür filosu kurulu gücü 17,2 GW azaldı.

- ABD eski Başkanı Donald Trump’ın söz verdiği kömürün yükselişi gerçekleşmedi ve kömürde çöküş yaşandı. Emekli edilen kömürlü termik santral kapasitesi dört yıllık Trump yönetimi sırasında, Barack Obama’nın son dört yılındaki 48,9 GW’ı geçerek 52,4 GW’a çıktı.

- Joe Biden Yönetimi, ABD enerji sektörünü 2035 itibarıyla karbonsuzlaştırma çağrısı yaptı ancak halihazırda işletmedeki kömürlü termik santral kurulu gücünün (233,6GW) sadece üçte birinin (76,6 GW) 2035’e kadar emekli edilme planı mevcut.

- AB’de emekli edilen kömürlü termik santralların kurulu gücü, 2019’daki 6,1 GW’tan 2020’de 10,1 GW’a çıkarak rekor düzeye erişti. AB’de emekli edilen kömür santralları konusunda filosunun yarısını (9,6 GW’ın 4,8 GW’ını) emekli eden İspanya başı çekti.

- 2020 yılında işletmeye alınan yeni kömürlü termik santral kurulu gücü, proje geliş- tirme sürecinde yaşanan finansman kaynaklarına erişim zorluklarına ve Covid-19 yüzünden birçok projenin ertelenmesine bağlı olarak, bir yıl öncesine göre yüzde 34 azalarak, 50,3 GW’a düştü.

- Bangladeş, Filipinler, Vietnam ve Endonezya hükümet yetkililerinin planlama aşamasındaki kömürlü termik santral kurulu gücünü 62 GW kadar azaltmayı planladıklarını belirten açıklamaları göz önüne alınırsa, Güney ve Güneydoğu

- Asya’da bundan sonra yeni kömürlü termik santral projesi geliştirilmeyebilir. Global Energy Monitor tahminlerine göre, bu politikalar neticesinde bu dört ülkede yapım öncesi aşamadaki kömürlü termik santral kurulu gücü, bir önceki yıla kıyasla yüzde 80 azalarak, 125,5 GW’tan 25,2 GW’a düşecek.

- Yapım ve yapım öncesi aşamalardaki toplam kömürlü termik santral kurulu gücü, önceki beş yılın her birinde azalırken ve de 2015’ten bu yana toplam yüzde 66 oranında azalmışken, 2020 yılında küçük bir büyüme göstererek 2019’daki 503,1 GW’tan 503,3 GW’a çıktı.

- 2020 yılında yapım öncesi geliştirme aşamasındaki kömürlü termik santral kurulu gücünde 158,7 GW ile başı çeken Çin’i, 29,2 GW ile Hindistan, 22,2 GW ile Endonezya ve 21,9 GW ile Vietnam takip ediyor.

- 2020 yılında işletmeye alınan yeni kömürlü termik santral kurulu gücünde 34,4 GW ile Çin başı çekerken, Hindistan 2,0 GW ile ikinci sırada yer aldı. OECD ülkelerinde ise yeni işletmeye alınan kömürlü termik santral kurulu gücünde 2,0 GW ile en üst sıraya yerleşen Japonya’yı, 1,1 GW ile Almanya, 0,9 GW ile Polonya ve 0,8 GW ile Güney Afrika izledi.

- Hindistan 2020 yılında 2,0 GW kapasitede yeni kömürlü termik santral işletmeye alarak ve 1,3 GW kurulu gücünde kömürlü termik santral emekli ederek, kömür santrali toplam kurulu gücünü sadece 0,7 GW kadar artırdı. 2019 yılında toplam kömürlü termik santral kurulu gücündeki artış 7 GW olarak gerçekleşmişti. Hindistan, kömürlü termik santral yapımının zirve yaptığı 2010–2017 yıllarında, kömürlü termik santral filosunu yılda ortalama 17,3 GW kadar büyütüyordu.

- Türkiye’de kömürlü termik santral proje stoku/geliştirilen kömür kapasitesi bir yıl öncesine kıyasla yüzde 38 küçülerek, 2019'daki 33,2 GW'tan 2020 yılında 20,4 GW’a düştü. 2015 yılın- daki 59,2 GW’a göre ise yüzde 66 oranında düştü. 2020 yılında Türkiye’de yeni kömürlü termik santral işletmeye alınmadı. 1 Türkiye’de elektrik üreten kömürlü termik santral kurulu gücü, 2019’daki 19,5 GW’tan 2020’de 18,1 GW’a gerileyerek tarihte ilk defa azaldı.

- Çin’de yapımına başlanan kapasite, yüzde 5 küçülerek 2019’daki 28,3 GW’tan 2020’de 27 GW’a düştü. Çin dışındaki ülkelerde ise yapımına başlanan kapasite yüzde 74 küçülerek, 2019’daki 21,1 GW’tan 2020’de 5,5 GW’a düştü. Toplama bakıldığında ise 2020 yılında dünyada inşaatına başlanan kapasite 2015’teki 96,2 GW ile kıyaslandığında yüzde 72 oranında azaldı.

- Çin’in 14. Beş Yıllık Planı, fosil yakıt dışı kaynaklarının toplam enerji tüketimi içindeki payının yüzde 16’dan yüzde 20’ye çıkmasını hedefliyor ancak bu artışın enerji talebini karşılayabilmesi pek muhtemel olmadığı için kömür enerjisinin 2025 yılına kadar büyümeye devam etmesi bekleniyor. Bununla birlikte, Çin Merkezi Çevre Teftiş Grubu, Ulusal Enerji İdaresi'ni kömür projelerine getirilen kısıtlamaları daha sıkı şekilde uygulamaya zorladığı takdirde kömür projesi geliştirme hızı yavaşlayabilir.