SSCB’nin çöküşünden söz edilirken herkes ağustos başkaldırılarını akla getiriyor. O dönem SSCB’nin ilk devlet başkanı izole edildi ve iktidardan uzaklaştırıldı.

SSCB’nin çöküş süreci tarihsel olarak ekonomideki, sosyal alandaki ve politik alandaki desantralizasyon süreciyle beraber gelişen bir olgudur. Tabii ki bu sürecin sonucunda 26 Aralık 1991 yılında SSCB tümden dağıldı, ülke 15 bağımsız cumhuriyete bölündü.

Bu o kadar çabuk gelişti ki insanların çoğu farkına bile varamadı ve nasıl sonuçlar getireceğini düşünme fırsatını bulamadı. Nasıl oldu da böyle büyük ve güçlü bir ülke birkaç gün içerisinde çökebildi?

Tabii ki bunun cevabı kolay çünkü bu çöküşün zemini çoktandır hazırlanıyordu, en az 10 yıl öncesinden başlatılmıştı. Bilindiği gibi ülkenin muazzam silahlı güçleri vardı ve hiç kimse saldırma cesaretini bulamıyordu, ABD bile. Bundan dolayı da faklı plan geliştirilmişti.

SSCB’yi çöktürmek isteyenlerin ana hedefi ekonomi idi. Bunun planlamaları 1980 sonrası CIA'de yapıldı.

CIA başkanının o dönemdeki ABD devlet başkanına sunduğu plan gayet tesirli bir plandı. Ana hedef paranın SSCB’ye akışını kesmekti. Yani petrol karşılığında alınan para. Amerikalılar bu zayıf noktayı yakalamışlardı ve bu noktadan vurmayı hedeflerine koydular.

Petrol piyasasının dengesizleştirilmesini planlamışlardı ve bunu Arap dostları sayesinde yapacaklardı. CIA'nin kullandığı yöntem çok eski ve meşhur bir yöntemdi. Yani "kamçı ve şeker" yöntemi.

Amerikalılar bir taraftan dünya petrol fiyatlarını düşürmeyle Arapları tehdit ederken diğer taraftan ABD’ye yardımcı olacak olan tüm şeyhlere her türlü politik destek verme sözünü veriyorlardı.

Bugün olduğu gibi o dönemde de Ortadoğu kargaşada idi. Beyaz Saray'ın desteğini alan Arap petrol devletlerinin başkanları iktidarlarının devamlılığını garantiye almış oluyorlardı. CIA, şeyhlere neyi teklif etmesi gerektiğini iyi biliyordu.

Tabii SSCB’ye para akımını sağlayan diğer bir olgu ise gaz boru hattı idi. Avrupa büyük zevkle Sovyet gazını kullanıyordu. Amerikalılar bu gazın akımını kesmeyi de hedefliyordu. Afganistan çatışmasını gerekçe gösteren ABD yönetimi teknoloji ihracatına ambargo koydu. Buna yapımı hazırlanan büyük gaz boru hattı döşemesini de eklediler. Böylelikle bu yarım proje gerçekleşti. Planlananın 3/1'i gerçekleşebildi. Tüm bu yaptırımların hedefinde SSCB iç ticareti vardı. Çünkü SSCB çok yoğun olarak dışarıdan ham madde, erzak ve teknoloji alıyordu. Bu aktarımları keserek ülke içinde gerginlik yaratmayı hedefliyordu ki böylelikle küçük parçalara, tehdit oluşturmayan ülkelere parçaladılar SSCB’yi.

Tabii ki uzun bir süredir SSCB’nin çöküş nedenleri hakkında tartışmalar devam ediyor ve şimdiye kadar net bir sonuca varılamamış. Ama yine de tarihçi ve analizcilerin SSCB’nin çöküşü konusunda önemli ölçüde birleştiği birkaç nokta var:

1. Genç bürokrasinin olmaması. SSCB’nin son dönemlerinde bürokrasinin büyük kısmı 75 yaş üstü insanlardan oluşuyordu.
2. Uluslar çapında ulusal ekonomi ve kültür hareketlerinin gelişmesi. Sovyetler çok uluslu devletti ve çökmeden önceki yıllarda her bir cumhuriyet SSCB'den bağımsız olarak gelişmek istiyordu.
3. Derin iç çatışmalar yoğunlaştı. 1980 yılından başlayarak uluslararası çatışmalar yoğunlaştı. Bunlar Karabağ çatışması, Pridnestrovie çatışması, Gürcü-Güney Osetya çatışması ve Gürcistan Abhazya çatışması idi.
4. İçeride çok yoğun olarak tüketim malları kıtlığı yaşanmaya başladı. Özellikle de 1980'li yıllarda çok yoğun olarak erzak ve tüketim malları kıtlığı yaşanmaya başladı. Saatlerce, hatta günlerce süren erzak ve tüketim malları bekleme sıraları oluştu.
5. SSCB cumhuriyetleri arasındaki ekonomik gelişim eşitsizliği. Birkaç cumhuriyet diğer cumhuriyetlerden çok daha iyi durumda idi.
6. Batıda yaşayan insanlara kıyasla Sovyet vatandaşlarının hayat standartları çok düşüktü.
7. Ülkenin dışarıya kapalı olması. İnsanlar SSCB’nin dışına çıkamıyorlardı çünkü vatan düşmanı, hain ve ajan ilan edilebiliyorlardı.

Tabii bunun dışında daha çok nedenler vardı. Ama ana neden "soğuk savaş"tı ve onun sonucunda kapitalist devletler komünist devletleri alt ettiler.