“Gayriciddi devlet bütçesi komedisi” ifadesini kullanıyorum çünkü komedi son derece ciddi bir kavramdır ama bizde yaşanan bütçe komedisi son derece gayriciddi bir komedi, açıklayacağım.

Aşağıya doğrudan Wikipedia’dan aldığım son derece standart bir devlet bütçesi tanımı koyuyorum, daha akademik tanımlara gitmiyorum.

Ben de bu tanıma sadece devlet bütçesinin devlet faaliyetlerinin bir programlanması, planlaması olduğu tanımını ilave ediyorum.

“Wikipedia: Devlet bütçesi, kamu gelir ve giderlerinin, yasama organı tarafından onaylanarak, hükûmet tarafından yürütülüp uygulanmasına izin veren bir kanun, bir hukuki belgedir. Bir başka deyişle kamu kaynaklarının toplanması ve harcamaların yapılması için hükûmetin, ulusal egemenliği temsil eden parlamentodan aldığı bir yetkidir; bu bağlamda toplum ile siyasi iktidar arasında kaynakların kullanımı konusunda yapılan bir sözleşme olarak görülebilir.”

Devlet bütçesi kavramı yerine bir alt kategori olarak “Merkezi yönetim bütçesi” diyebilirdik ama devlet bütçesi gazete okuru için daha sarih bir kavram belki de.

Şimdi bakalım devlet bütçesi yapılırken neleri amaçlıyor, neleri öngörüyor?

Devlet giderlerinin ve gelirlerinin ve bir programlamasını, bir planlamasını öngörüyor, bütçe bir kanun, bir hukuki belge yani istediğin gibi eğip, bükemezsin, hükümetin, bizdeki sistemde yürütmenin yani Cumhurbaşkanlığının Meclisten aldığı bir yetki, bu yetki ve sonuçları ciddiye alınmalı, toplum ile siyasi iktidar arasında bir sözleşme, bu sözleşmeye uyma mecburiyeti var.

Benim çok sevdiğim başka bir tanımlaması daha var bütçenin, hafızam yanıltmıyor ise seneler önce (1977, Boğaziçi Üniversitesi) ilk Prof. Dr. Kenan Bulutoğlu’nun (rahmetli) Kamu Ekonomisi kitabında görmüştüm, “ısmarlayan” (seçmen, temsili demokrasilerde mebuslar) terziye (hükümet) gidiyor, ölçülerini (hangi hizmeti istediği) ve parasını (vergi toplama yetkisi) veriyor, terzi de ısmarlayana ölçülere (Meclisin ısmarladığı kamu hizmetleri) uygun elbiseyi (bütçe) zamanında (mali yılın başlangıcı) müşterisine teslim ediyor.

Bizde nasıl oluyor dersiniz bu işler?

Tam bir ciddiyetsizlik içinde.

Ismarlayan üç düğmeli ceket siparişi veriyor, terzi tek düğmeli dikiyor, ısmarlayan ölçülerini veriyor, dikilen ceket ısmarlayana dar geliyor, pantolonun paçaları ise diz seviyesinde, daha da beteri, terzi (hükümet) ısmarlayana (Meclis) “verdiğin, anlaştığımız para yetmedi, ek para (ek bütçeler) ver” diyor.

Türkiye’de bütçeler bir süredir program bütçe olarak hazırlanıyor, kamu hizmetleri çok sayıda hizmet türüne, fonksiyonel hizmet düzenlemesinden çok daha detaylı bir biçimde ayrıştırılarak hazırlanıyor, bu programların performansları da ölçülmeye çalışılıyor ama sonuçlar tam “saldım çayıra, Mevlam kayıra” deyiminde olduğu gibi.

2024 Bütçe Gerekçesinde mevcut çok detaylı hizmet programları içinden gerçekten rastgele dört program seçtim ve bu programlara yıllık bütçelerde ayrılan ödeneklere ve bu ödeneklerin başlarına gelenlere baktım.

Aşağıda bazı (dört örnek aldım) bütçe ödeneklerinin programlara göre dağılımını 2022 Bütçe Gerekçesinden sunuyorum:

Cumhurbaşkanlığı:

1.5 milyar TL (Teklif 2022)

1.9 milyar TL (Tahmin 2023)

2.0 milyar TL (Tahmin 2024)

Dış politika:

8.9 milyar TL (teklif 2022)

9.8 milyar TL (Tahmin 2023)

10.7 milyar TL (Tahmin 2024)

Hukuk ve adalet:

35.0 milyar TL (Teklif 2022)

42.1 milyar TL (Tahmin 2023)

45.8 milyar TL (Tahmin 2024)

Ulusal savunma ve güvenlik:

116.3 milyar TL (Teklif 2022)

132.6 milyar TL (Tahmin 2023)

147.7 milyar TL (Tahmin 2024)

Şimdi gelelim 2024 Bütçe Gerekçesine

Cumhurbaşkanlığı:

2.7 milyar TL (2023 bütçesi ek bütçe dahil)

5.4 milyar TL (teklif 2024)

6.3 milyar TL (tahmin 2025)

7.1 milyar TL (tahmin 2026)

Dış politika

21.7 milyar TL (2023 bütçesi ek bütçe dahil)

35.7 milyar TL (teklif 2024)

44.0 milyar TL (tahmin 2025)

49.5 milyar TL (tahmin 2026)

Hukuk ve adalet:

87.0 milyar TL ( 2023 bütçesi ek bütçe dahil)

201.7 milyar TL (teklif 2024)

250.2 milyar TL (tahmin 2025)

286.4 milyar TL (tahmin 2026)

Ulusal Savunma ve güvenlik:

309.6 milyar TL (2023 bütçesi ek bütçe dahil)

618.4 milyar TL (teklif 2024)

757.3 milyar TL (tahmin 2025)

876.4 milyar TL (tahmin 2026)

Okurları çok sayıya boğduğumun farkındayım ama başka türlü bütçe üzerine değerlendirme yapmak da imkânsız.

Yukarıdaki tabloları dikkatle izlerseniz durum aynen şuna benziyor: Arabanıza biniyorsunuz, deniz kenarında bir adres yazıyorsunuz GPS’inize, yola çıkıyorsunuz, yarım saat sonra kendinizi dağ başında buluyorsunuz.

Mesela Cumhurbaşkanlığı başlıklı programı ele alalım: 2022 senesinde 2023 bütçe tahmini 1.9 milyar TL, 2023 sonu beklenen 2.7 milyar TL.

Ulusal savunma ve güvenlik başlıklı programı ele alalım: 2022’de 2024 tahmini147.7 milyar TL, 2024 bütçe gerekçesinde ise 2024 tahmini 618.4 milyar TL.

Devlet yetmezliği, devlet başarısızlığı dediğim de tam da bu, savunma bütçesini planlıyorsun 2022’de, 2024 için tahminin 147.7 milyar TL, bugün 2024 tahminin 618, dört kattan fazla bir sapma var tahminlerde, gayriciddi devlet bütçesi komedisi dediğim de tam da bu işte.

Diğer tüm hizmet programlarında da durum aynı ölçüde disiplinsiz.

Lütfen kimse “bu enflasyon ortamında bu olur” demesin, saçmalamasın, enflasyon deprem afeti gibi doğal bir şey değil, birileri yapıyor enflasyonu, enflasyonu yapanlar da bu bütçeleri yapanlar. Tam bir devlet başarısızlığı.

Eser Karakaş: Kadıköy Saint Joseph lisesi muzunu. 1978’de Boğaziçi Üniversitesi İİBF’den mezun oldu. Doktorasını 1985 yılında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde yaptı. 1996’dan itibaren İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Bölümü’nde profesör olarak ders verdi. Bahçeşehir Üniversitesi İİBF’de Dekanlık yaptı. 2016 yılında 675 sayılı KHK ile ihraç edildi. 2008 yılından itibaren Strasbourg Üniversitesi Science Po’da misafir öğretim görevlisi olarak bulunuyor.