Venezuela'da tartışmalı bölge referandumu: 'Komşu Guyana'nın petrol zengini üçte ikisi bizim olsun mu?'

Artı Gerçek - Venezuela'nın eski Britanya sömürgesi ve Britanya Milletler Topluluğu üyesi Guyana ile arasındaki 200 yıllık petrol zengini Essequibo bölgesi anlaşmazlığını referanduma götürmesi, Latin Amerika'da yeni bir kriz endişesi yarattı. Washington'ı Essequibo ihtilafına müdahale etmek, tartışmalı bölgede askeri üs kurmaya kalkışmak ve ABD'li enerji devi ExxonMobil'in yardımıyla Venezuela petrolüne el koymaya çalışmakla suçlayan Caracas'taki sosyalist yönetimin desteklediği referandum için bugün Venezuelalılar sandık başına çağrıldı.

Referandumda seçmenlere yöneltilen 5 sorudan biri, Uluslararası Adalet Divanı'nın Esequibo Nehri çevresindeki bölgenin hangi ülkeye ait olduğuna karar verme yetkisini reddetmekle ilgili. Ancak 160 bin kilometrekarelik Essequibo bölgesi, Guyana'nın kontrolündeki toplam toprakların 3'te 2'sini oluşturuyor ve Guyana'nın 800 bin vatandaşının 125 binine evsahipliği yapıyor.

Essequibo: Venezuela votes on claim to Guyana-controlled oil region https://t.co/Nr24esSQEP Your comments?.. pic.twitter.com/V1gMM4My6z

— LatestNews.co.uk (@latestnewsco) December 3, 2023

1899'da bir uluslararası tahkim mahkemesi, Essequibo bölgesini, o zamanki adıyla Britanya Guyanası'nı yöneten sömürgeci güç Britanya'ya vermişti. Bu karar, son 60 yılda ardı ardına gelen Venezuela hükümetleri tarafından adil olmadığı gerekçesiyle reddedildi. 1966'da Britanya ile Venezuela'nın vardığı Cenevre Anlaşması, toprak anlaşmazlığını yeniden ele almak üzere aynı yıl Londra'dan bağımsızlığını kazanan Guyana ile Venezüella'nın temsilcilerinden oluşan bir komisyon kurulmasını öngörüyordu. Ancak üzerinden neredeyse 60 yıl geçmesine rağmen hala bir çözüm bulunamadı.

ULUSLARARASI ADALET DİVANI'NIN ÖNÜNDE

Anlaşmazlık, ABD'li enerji devi ExxonMobil'in Essequibo'nun açık deniz sularında petrol keşfetmesinin ardından 2015 yılında alevlendi. 2018 yılında Guyana, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri'nin yeşil ışık yakması üzerine Uluslararası Adalet Divanı'na gitti. BM'nin başlıca yargı organı olan ve merkezi Hollanda'nın Lahey kentinde bulunan Uluslararası Adalet Divanı'nın başlıca görevlerinden biri, devletler arasındaki hukuki anlaşmazlıkların çözümü.

Başvurularla ilgili karar vermesi yıllar alabilen Uluslararası Adalet Divanı'nın attığı ilk adımı, yargı yetkisine sahip olup olmadığına, yani belirli bir anlaşmazlık hakkında karar verme konusunda yasal yetkiye sahip olup olmadığına karar vermek.

2020'de Essequibo anlaşmazlığına bakma yetkisinin olduğunu açıklayan Uluslararası Adalet Divanı, davanın esası -Essequibo'yu Guyana'ya veren 1899 tahkim kararının geçerli olup olmadığı- hakkında henüz karar vermedi. Sorunun iki ülke arasında çözülmesi gerektiğini söyleyen Venezuela, Uluslararası Adalet Divanı'nın yargı yetkisine sahip olduğunu kabul etmedi ancak bugüne dek mahkemenin duruşmalarına katılmaya devam etti.

GUYANA İHALEYE ÇIKINCA ORTALIK KARIŞTI

Venezuela ile Guyana arasındaki deniz sınırı da tartışmalı. Dolayısıyla Guyana hükümetinin Eylül 2023'te dev petrol şirketlerinin Essequibo sularında arama ruhsatı için teklif verdiği ihale açmasıyla gerilim daha da arttı. Bu hamle ve ardından yaklaşık bir ay önce Essequibo sularında yeni bir "önemli" petrol keşfinin yapılması, Venezuela hükümetini fena halde kızdırdı.

US planning military base in disputed territory – Venezuela

Washington wants to take control of oil resources in the contested Guayana Esequiba area, Caracas’ foreign minister sayshttps://t.co/TDpoxOqYI2 pic.twitter.com/NO5ymTDaEV

— RT (@RT_com) September 25, 2023

VENEZUELA'YA GÖRE ABD SORUNA MÜDAHALE EDİYOR

Eylülde BM Genel Kurulu'nda yaptığı konuşmada, ABD'nin Caracas ile Georgetown arasındaki 200 yıldan fazla süredir devam eden toprak anlaşmazlığına müdahale ettiğini söyleyen Venezuela Dışişleri Bakanı Yvan Gil, "ABD hükümeti, Guyana hükümetini bünyesine katan Exxon Mobil şirketini kullanarak petrol kaynaklarımıza el koymaya çalışıyor" dedi.

Guyana'nın petrol izinlerini vererek "uluslararası hukuku tamamen ihlal ettiğini" söyleyen Gil, "Tartışmalı bir bölgenin tek taraflı ticari kullanımına izin verilemez, ancak Guyana hükümeti yasadışı davranışında ısrar ediyor" vurgusunu yaptı.

Washington'ın Esequiba'daki "durumu askerileştirme niyetinde" olduğunu öne süren Venezuela Dışişleri Bakanı, "[ABD] Güney Komutanlığı, Venezuela'ya yönelik saldırganlığında ileri karakol oluşturmak ve enerji kaynaklarımızın yağmalanmasını pekiştirmek amacıyla ihtilaflı bölgede askeri üs kurmayı amaçlıyor" iddiasında bulundu.

Dünyanın en büyük kanıtlanmış petrol rezervlerine sahip Venezuela'nın petrol sektörü, 2019 yılından beri ABD'nin kapsamlı yaptırımları altında. Rusya-Ukrayna savaşının enerji krizi alarmı verdirmesi üzerine Venezuela'ya zeytin dalı uzatan Washington, son dönemde ana muhalefet adayı María Corina Machado'ya yönelik yasağın kaldırılması karşılığında Venezuela'nın petrol sanayine uyguladığı yaptırımları hafifletti. Ancak Machado'nun adaylığına yönelik yasak henüz kalkmış değil.

Venezuelans to vote in referendum on disputed territory with Guyana https://t.co/IlSfp1nGLi pic.twitter.com/XgAWYZGHFJ

— Reuters World (@ReutersWorld) December 3, 2023

2024 BAŞKANLIK SEÇİMLERİ HESAPLARI

Dolayısıyla 2013'ten beri iktidardaki Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro, referandum kampanyasıyla, 2024 başkanlık seçimleri öncesi milliyetçi gövde gösterisinin arkasına halk desteği toplama fırsatı buldu.

Cuma günü Uluslararası Adalet Divanı, Guyana'nın referandumu durdurma talebine yanıtında, Venezuela'ya statükoyu değiştirecek herhangi bir eylemde bulunmaktan kaçınmasını emretti, ancak oylamayı alenen yasaklamaktan geri durdu. Dolayısıyla her iki ülke de kendi konumlarını desteklediği iddiasıyla kararı memnuniyetle karşıladı.

Siyasi analistler, Venezuela'da herhangi bir "hayır" kampanyasının yürütülmemesi ve karşı çıkanların sandığa gitmemesi ihtimali göz önüne alındığında, seçmenlerin öneriyi onaylayacağı görüşünde.

REFERANDUM İSTİŞARE NİTELİĞİNDE

İstişare niteliğindeki referandumun sonucunun geçerli olması için minimum oy sayısı şartı yok. Venezuela dışında herhangi bir yasal ağırlığı olmayacak referandumu, Guyana "saldırgan bir ilhak girişimi" diye kınadı. Venezuela'daki referandum yüzünden kaygıya kapılan Guyana'da hükümet vatandaşları sakin olmaya çağırdı. Brezilya'nın haftaortasındaki açıklamasında, kuzey sınırı boyunca savunma önlemlerinin yoğunlaştırıldığı belirtildi.

REFERANDUMDA NE VAR?

Referandumda Venezuelalı seçmenlerden 5 soruya "Evet" veya "Hayır" yanıtı vermeleri isteniyor.

İlk ikisi, temel olarak, Venezuelalıların Caracas'ın Essequibo bölgesi üzerindeki iddiasını resmi savlara (1899 tahkim kararının geçersizliği ve 1966 Cenevre Anlaşması'nın geçerliliği) dayanarak destekleyip desteklemediğini soruyor. Üçüncü soruda Maduro hükümetinin davada Uluslararası Adalet Divanı'nın yargı yetkisine sahip olduğunu kabul etmeyi reddetmesine katılıp katılmadıkları soruluyor.

HER TÜRLÜ ARACA ASKERİ GÜÇ DAHİL Mİ?

Dördüncü soruda, -Guyana'nın açıklarındaki deniz bölgesi için petrol ruhsatı vermesine atıfla- Guyana'nın Essequibo açıklarındaki deniz suyunu "tek taraflı" kullanmasına "yasalara uygun olarak her türlü araçla karşı çıkmayı kabul edip etmedikleri" soruluyor. "Her türlü araçla" ifadesinin, askeri güç içerip içermediği merak konusu.

'GUYANA'NIN ETKİN ŞEKİLDE İLHAKI DEMEK'

Beşinci soru, "Guayana Esequiba devletinin kurulması" ve "Venezuela toprak haritasına dahil edilmesi" için onay istiyor. Guyana, bu ifadenin "halihazırda yönettiği toprakların etkin şekilde ilhak edilmesi" anlamına geldiği itirazında bulunuyor.

Referandum sonucunun beklendiği gibi olumlu çıkması halinde Maduro hükümetinin ne yapmayı planladığı konusunda endişelerini dile getiren bazı gözlemciler, Venezuela silahlı kuvvetlerinin Guyana ile mevcut sınıra yakın uçak pisti inşası planlarına dikkat çekiyor.

GUYANA: CEZASIZ KALMAZ

Guyana Devlet Başkanı Yardımcısı Bharrat Jagdeo, "Venezuela'nın herhangi bir saldırgan eyleminin cezasız kalmayacağı" uyarısı yaparak hükümetinin "yaygın uluslararası desteği güvence altına aldığını" söyledi.

Guyana Devlet Başkanı İrfaan Ali, kasım ayının sonlarında yerel halka güvence vermek için askeri komutanlarla birlikte Essequibo'yu ziyaretinde sınır anlaşmazlığını "barışçı şekilde çözmeye kararlı olduğunu" dile getirdi. (Reuters, BBC, RT, Dış Haberler)