AKP dönemi: Grevi yasakla, sendikal örgütlülüğü baltala

Sinan SAYGILI

İSTANBUL - 12 Temmuz 2017'de yabancı sermayeli yatırımcılara hitap eden Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, olağanüstü hal (OHAL) uygulamasının 'iş dünyası'nın rahat çalışabilmesi için hayata geçirildiğini ifade ederek, "Biz göreve geldiğimizde Türkiye'de OHAL vardı (bölge illerinde) ama bütün fabrikalar grev tehdidi altındaydı. Hatırlayın o günleri. Ama şimdi grev tehdidi olan yere biz OHAL'den (15 Temmuz 2016 darbe girişimi sonrası) istifade ederek anında müdahale ediyoruz" diyordu.

Erdoğan'ın tüm açıklığıyla ifade ettiği emek politikası, AKP'nin 22 yıllık kesintisiz iktidarında sendikalara ve sendikal örgütlülüğe bakışını da ortaya koyuyordu. Neredeyse tüm büyük grevler hiç ilgisi olmadığı halde 'genel sağlığı veya milli güvenliği bozucu' kapsamına alınarak ertelendi. Sendikalaşmaya çalışan işçiler ve sendikalar, yetki almaya yaklaştıklarında karşılarına çıkarılan fason sendikalar eliyle yapılan itirazlarla boğuştu. Tüm bu zorlukları aşıp anayasal haklarını kullanarak sendikalaşan işçilerin ise neredeyse tamamı işten çıkarıldı. Direnişe geçen işçilerin karşısına jandarma ve polis dikildi.

Türkiye'de resmi istatistiklere göre toplam 16 milyon işçinin sadece 2 milyon 495 bininin sendikalı olması ve bunların büyük çoğunluğunu de geçmişten bu yana gelen kamu işçileri olması tablonun fotoğrafını gözler önüne seriyor. Mevcut 232 sendikanın ise sadece 59'u toplu iş sözleşmesi yapma yetkisine sahip. İşçilerin yüzde 14'ü sendikalı olsa da, toplu iş sözleşmesi kapsamındaki işçilerin oranı yüzde 8'de kalıyor.

İşin memur tarafındaysa AKP destekçisi Memur-Sen'in hükümet eliyle KESK ve Türkiye Kamu-Sen'in önüne geçirilmesi hikayesi var. Keza işçi tarafında da benzer bir politika, son seçimde kaybettikleri birçok belediyede DİSK, hatta Türk-İş örgütlülüğünün yerini Hak-İş'in alması yer alıyor.

7 İŞÇİ KONFEDERASYONU, 232 SENDİKA VAR

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın yayınladığı son (Ocak 2024) istatistiklere göre, Türkiye'de toplam işçi sayısı ve sendikalı işçi sayıları söyle:

- Toplam işçi sayısı 16 milyon 395 bin 275. Sendikalı çalışan işçi sayısı ise 2 milyon 495 bin 423

- Sendikalaşma oranı yüzde 15,22

- 2023 Temmuz ayı istatistiğine göre toplam işçi sayısında yüzde 0,11 oranında (18 bin 84 kişi) düşüş oldu. Sendikalı çalışan sayısında ise yüzde 3,03 oranında (73 bin 483) artış gerçekleşti

- 2023 Ocak ayı istatistiğine göre ise toplam işçi sayısında yüzde 1,43 oranında (231 bin 726) artış, sendikalı çalışan sayısında ise yüzde 7,05 oranında (164 bin 435) artış oldu.

- Türkiye'de 7 işçi konfederasyonu ve bunlara bağlı 105 işçi sendikası ile 127 bağımsız işçi sendikası faaliyet gösteriyor.

- Toplam işçi sendikası sayısı 227’den 232’ye çıktı.

- 2023 Temmuz ayı istatistiğinde işkolu barajını geçemeyen Öz Büro-İş Sendikası (HAK-İŞ) ve Dev Maden- Sen Sendikası (DİSK) 2024 Ocak ayı istatistiklerinde işkolu barajını aşmış ve böylece barajı aşan sendika sayısı 59’dan 61’ e yükselmiştir.

- 171 sendika işkolu barajını aşamadı.

AKP DÖNEMİNDE ERTELENEN (YASAKLANAN) BÜYÜK GREVLER

– 2003: Petlas AŞ (Petrol İş)
– 2003: Şişecam (Kristal İş)
– 2004: Şişecam (Kristal İş)
– 2004: Prielli, Good Year, Brisa (Lastik İş)
– 2005: Erdemir Madencilik (T. Maden İş)
– 2014: Şişecam (Kristal İş)
– 2014: Çayırhan ve Çöllolar Kömür İşl. (T. Maden İş)
– 2015: MESS Grup Toplu İş Sözleşmesi (Birleşik Metal İş)
– 2017: Asil Çelik (Birleşik Metal İş)
– 2017: Emis Grup (Birleşik Metal İş)
– 2017: Akbank (Banksis)
– 2017: Şişecam (Kristal İş)
– 2017: Meraf İlaç (Petrol İş)
– 2018: MESS Grup (Birleşik Metal İş, Türk Metal, Çelik İş)
– 2018: Soda Kroman-Şişecam (Kristal İş)
– 2019: İzban (Demiryol İş)
– 2020: Soda Sanayi AŞ (Petrol İş)
– 2022: Bekaert (Birleşik Metal İş)
– 2022: Bekaert (Öz Çelik İş)
– 2023: Schneider Enerji (Birleşik Metal İş)

Yasaklanan bu grevler ile toplam 195 bin işçinin hak arama eyleminin önüne geçildi.

GREV NASIL ERTELENİYOR?

Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’na göre, karar verilmiş veya başlanmış olan kanuni bir grev veya lokavt, 'genel sağlığı veya milli güvenliği bozucu' ilan edilerek, cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile 60 gün ertelenebiliyor.

Ancak kanuna göre ertelenen grevler 60 günlük erteleme süresi sonunda yeniden başlatılamıyor. Taraflar erteleme süresi içinde anlaşamazlarsa uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulu (YHK) tarafından çözülüyor. Bu nedenle grev ertelemesi fiilen grev yasağı anlamına geliyor.

Sendikalar, 'milli güvenliği bozucu' kavramını eleştiriyor. Sendikalar, 'milli güvenlik' kavramıyla hiçbir ilgisi olmayan grevlerin de, bu kapsama alınarak fiili olarak yasaklandığına dikkat çekiyor.

MEMURLARDA ÖRGÜTLÜLÜK DAHA YÜKSEK

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın en son (Temmuz 2023) yayınladığı istatistikleri göre, memur sayısı ve sendikalı memur sayısına ilişkin istatistikler şöyle:

- Türkiye'de 2 milyon 858 bin 424 memurdan 2 milyon 130 bin 644'ünün sendika üyeliği bulunuyor.

- AKP yanlısı Memur-Sen hükümetin açık desteğiyle 1 milyon 35 bin 278 ile en fazla üyeye sahip konfederasyon oldu.

- Türkiye Kamu Çalışanları Sendikaları Konfederasyonu (Türkiye Kamu-Sen) 552 bin 948 üyeyle ikinci sırada yer alıyor.

- Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) 163 bin 656 üyeyle üçüncü büyük memur konfederasyonu konumunda.

- Eğitim, Öğretim ve Bilim Hizmetleri, 1 milyon 271 bin 906 sendikalı memur sayısıyla örgütlülüğün en fazla olduğu hizmet kolu oldu.

Türkiye'de sendikal örgütlülük tablosunda hal böyle iken, işçi sınıfının 'Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü' olan bu 1 Mayıs'ta da yaygın yasaklar sürüyor. Taksim'i işçi sınıfına yasaklayan iktidar, bu uğurda kentte toplu ulaşımı yasaklarla felç haline getirmekten de geri durmadı. Bu yasakları aşmanın yolu ise sendikal örgütlülüğü yükseltmekten geçiyor.

Jandarmanın kalkanı kimi koruyor, copu kimi dövüyor?