Türkiye ekonomisinin önemli ve kronik sorunu dış kaynak sorunudur ve bu sorun on yıllar boyunca pek değişmemektedir.
Çok partili döneme geçildikten sonra ilk önemli ekonomik bunalım 1958’de kendini gösteriyor ve Menderes Hükümeti de bir dizi istikrar kararları alıyor.
Aşağıda internete 1958 krizi ve alınan önlemler, istikrar politikaları kararları diye yazarsanız karşınıza çıkan satırları aynen aktarıyorum, bu satırlarla Derviş reformlarının ve muhtemelen bugünlerde alınması beklenen önlemlerin benzerliği hepimizi şaşırtabilir.
İstikrar politikaları kararları (1958) sonucu:
-TL devalüe edilmiştir.
-Merkez Bankası kaynakları sınırlandırılarak para arzı kontrol edilmeye çalışılmıştır.
-Kamu İktisadi Teşebbüslerinin (KİT) Merkez Bankası finansmanına sınırlama getirilmiştir.
-KİT ürünlerine zam yapılarak KİT'lerin zararları azaltılmaya çalışılmıştır.
-Kamu harcamaları kısılarak bütçe açıkları daraltılmıştır.
-İstikrar programıyla tüm döviz alımlarında 1 dolar için 6,22 TL vergi alınırken; ithalat ve diğer döviz işlemlerine 1 dolar = 9,02 TL (2,80 TL + 6,22 TL Vergi) uygulaması benimsenmiştir. Dış ticaret işlemlerinde getirilen liberalleşme sonucu ithalat artmış ihracatta beklenen gelişme yaşanmamıştır.
Türkiye ekonomisinin bu kronik dış kaynak (döviz) sorununa öyle hazır reçeteler pek mevcut değil, bu konuyla ilgilenenlerin meselenin her boyutunu tartışması gerekiyor.
“Heritage Foundation” (Ata Yadigarı Vakfı) “Ekonomik Özgürlükler Endeksi 2023” araştırmasını yayınladı ve bu araştırmada Türkiye 180 ülke arasında yine maalesef 104. sırada ekonomik özgürlükler sıralamasında.
Ekonomik özgürlükler sıralamasında 180 ülke içinde 104. sırada iseniz zaten istikrarlı dış kaynak çeken bir ekonomi olmanız çok zor, hatta imkansız.
Peki ekonomik özgürlük kavramını nasıl tanımlamış “Heritage Foundation”?
Ekonomik Özgürlük Endeksi 2023’de ekonomik özgürlük dört (4) temel kavram üzerinden tanımlanıyor:
Hukuk devleti: Mülkiyet haklarının korunması ve etkin, evrensel hukuk ilkeleri doğrultusunda çalışan bir yargı sistemi.
Devletin büyüklüğü: Vergi yükünün milli gelir içindeki payı, kamu gelirleri ve kamu harcamalarının etkinliği.
Regülasyonun ve düzenleyici kurulların etkin çalışması: Özgür bir işgücü piyasası, para piyasasının etkin ve özgür çalışabilmesi, girişim özgürlüğü.
Dışa açık piyasalar: Finansal özgürlük, ticaret özgürlüğü, yatırım ortamı özgürlüğü.
Bu kavramların tümünün sayısal göstergeleri mevcut ve endeksi düzenleyenler bu kavramların sayısal değerlerinden bir endeks değeri üretiyorlar ve ülkeleri bu endeks değeri üzerinden sıralıyorlar.
Bizde de AKP iktidarına yakın bazı süper zekalar tümü batı kaynaklı bu endekslerin Türkiye karşıtları ya da düşmanları tarafından Türkiye’yi zor durumda bırakmak ya da göstermek için hazırlandığını iddia ediyorlar, Allah onları ıslah etsin.
İlginçtir, belki de hiç ilginç değildir, hukuk sistemlerine ilişkin endekslerde Türkiye bu sıralamanın da çok gerisinde bir yerlerde gözüküyor, bunun kanımca anlamı ekonomik endekslerde mesela kişi başına gelir endekslerinde daha iyi bir sıralamaya gidebilmek için önce hukuk sistemlerini evrensel standartlara ulaştırmanın gereği.
Endekste ilk on ülke şunlar: Singapur, İsviçre, İrlanda, Tayvan, Yeni Zelanda, Estonya, Lüksemburg, Hollanda, Danimarka, İsveç.
Bu ilk on ülkenin kişi başına gelirleri de çok yüksek ama burada akla gelen soru acaba bu ülkeler zengin ülkeler oldukları için mi ekonomik özgürlük endeksinde en öndeler yoksa ekonomik özgürlük endeksinde en önde oldukları için mi çok zengin oldukları; benim kişisel kanım hukukun ve özgürlüğün zenginleşmenin ön koşulu olduğu.
Ekonomik özgürlük endeksinde en sonda olan on ülke ise şunlar: Eritre, Zimbabve, Sudan, Venezuela, Küba, Kuzey Kore, Bolivya, Cezayir, İran, Burundi.
Kazakistan (71), Vietnam (72), Azerbaycan (75), Kolombiya (62), Sırbistan (58), Arnavutluk (49), Panama (55), Fas (97), Gambiya (101) gibi ülkelerin ekonomik özgürlük endeksi 2023’de bizim önümüzde olmaları düşündürücü.
Angola (130), Bengaldeş (123) gibi ülkeleri geçiyorum ama Yunanistan’ın (106), Brezilya (127) ve Arjantin’in (144) Türkiye’nin (104) gerisinde olduklarını da yazıyı bitirirken belirtiyorum.
Ülke isimlerinin yanındaki parantez içindeki sayı Ekonomik Özgürlük Endeksindeki 2023 sıralamasını gösteriyor.
Eser Karakaş: Kadıköy Saint Joseph lisesi muzunu. 1978’de Boğaziçi Üniversitesi İİBF’den mezun oldu. Doktorasını 1985 yılında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’nde yaptı. 1996’dan itibaren İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Bölümü’nde profesör olarak ders verdi. Bahçeşehir Üniversitesi İİBF’de Dekanlık yaptı. 2016 yılında 675 sayılı KHK ile ihraç edildi. 2008 yılından itibaren Strasbourg Üniversitesi Science Po’da misafir öğretim görevlisi olarak bulunuyor.
